به مناسبت ایام فاطمیه و شهادت صدیقه طاهره حضرت فاطمه زهرا(س) در گفت‌وگو با مسئول بخش ارزشیابی اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به‌ بررسی پیشینه عزاداری شهادت حضرت صدیقه کبری(س) در حرم منور شمس‌الشموس امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع) پرداختیم. آنچه در ادامه می‌آید برش‌هایی از گفت‌وگوی خبرنگار قدس با «زهرا فاطمی مقدم» است. 

قدیمی‌ترین سند عزاداری ایام فاطمیه

اسناد تاریخی مکتوب موجود در مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، چگونگی برگزاری مراسم عزاداری حضرت فاطمه(س) در حرم امام رضا(ع) را در دوران قاجار روایت می‌کند.

به استناد اسناد تاریخی مکتوب به جای مانده از دوره قاجار این مجالس که هزینه آن توسط آستان قدس رضوی تأمین می‌شده، عمدتاً در ایوان طلای صحن عتیق (صحن انقلاب)، مقر کشیک‌خانه خدام و یا در رواق دارالضیافه با حضور زائران و مجاوران برگزار می‌شده است. روضه‏خوانی و ذکرگویی مصیبت حضرت صدیقه کبری(س) از جمله برنامه‌های این مراسم بود.قدیمی‌ترین سند مربوط به عزاداری ایام فاطمیه به سال ۱۳۰۹ هجری قمری برمی‌گردد که مجلس روضه‌خوانی برای ایشان تدارک دیده شده بود. تدارک پذیرایی از سوگواران از دیگر برنامه‌های آستان قدس رضوی در این مجالس بوده است. قند، چایی، گلاب، قهوه، یخ (مخصوص فصل تابستان) و... از جمله موارد پذیرایی از سوگواران بوده است. در پایان مراسم نیز به روضه‌خوانان انعام پرداخت می‌شده است. تعطیلی مکتب‌خانه حرم مطهر امام هشتم(ع) و سایر فعالیت‌های جاری و عادی در روز شهادت از دیگر برنامه‌هایی است که در اسناد به آن اشاره شده است.

قابل ذکر است مطابق اسناد موجود در آستان قدس رضوی سابقه عزاداری ایام فاطمیه در حرم مطهر رضوی تا سال ۱۳۱۴ هجری شمسی و دوره پهلوی اول ادامه داشته اما از این تاریخ به بعد به علت تغییر سیاست‌های مذهبی و رویکرد دین‌ستیزی حکومت ظالمانه رضاخان، متأسفانه عزاداری یگانه بانوی جهان اسلام حضرت فاطمه زهرا(س) در حرم مطهر امام رضا(ع) تعطیل شده و در دوره پهلوی دوم، دوباره به صورت محدود و موردی برگزار می‌شود.

تمامی این مطالب نشان می‌دهد آستان قدس رضوی از ابتدای شکل‌گیری تاکنون اهتمام جدی نسبت به برپایی آیین‌های مذهبی برای پاسداشت یاد و نام ایام منسوب به ولادت و شهادت حضرات معصومین(ع) داشته است؛ امری که امروزه نیز همچنان ادامه دارد.

بازخوانی یک متن تاریخی

هم اکنون حدود ۱۰۰ سند مکتوب از دوره ناصری به بعد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. این اسناد با خط سیاق و با دستور متولی‌باشی وقت آستانه مقدسه رضویه به صاحب منصبان و دست‌اندرکاران مختلف مانند: تحویلدار کل، رئیس کشیک‌خانه، کشیک‌نویس و... به موضوع پذیرایی از سوگواران حضرت صدیقه طاهره(س) در حرم مطهر حضرت ثامن‌الحجج(ع) به بهترین وجه و در نهایت تکریم اشاره دارد. در ادامه، به متن یک سند از میان اسناد موجود در سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی درباره برگزاری عزاداری ایام فاطمیه در این آستان قدسی که توسط مسئول بخش ارزشیابی اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بازخوانی شد به شرح ذیل و به عنوان نمونه‌ای از این اسناد گران‌قدر اشاره می‌شود:

*سند شماره ۶/۱۶۸۹۹ مربوط به دستور متولی‌باشی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۱۷ هجری قمری به تحویلدار کل آستان مقدس رضویه مبنی بر تدارک مجلس روضه‌خوانی شهادت صدیقه طاهره حضرت فاطمه زهرا(س) در محل رواق دارالضیافه حرم مطهر رضوی. در بخشی از این سند آمده است:

خیرالحاج، «حاجی علی‌اکبر» تحویلدار کل، لیله شهادت حضرت صدیقه طاهره(س) در دارالضیافه مبارکه مجلس روضه‌خوانی و ذکر مصیبت شود.

 از قرار تفصیل ذیل برای صرف چای و شربت، لازم است با اطلاع جناب کشیک‌نویس، لوازم مجلس را به پیش خدمت‌باشی داده و قبض در ظهر همین مرقومه دریافت داشته برای سند خرج خود از دفتر به شرح وقت معین نموده، برات صادر نمایید.

قند برای شربت و چایی(۵۰ من)، چایی(۶سیر)، تنباکو(۲۰ سیر)، قهوه(۵ سیر)، گلاب(۲۰ سیر)، زغال(۱۰ من)، انعام روضه‌خوانان(۳۰ تومان)، سقاء(۱۰۰ دینار)، ناظم مجلس (یک تومان)، شمع و نفت برای مجلس هر چه لازم باشد.