اکنون درست ۱۵ سال از زمانی می‌گذرد که نخستین جشنواره شعر فجر با حضور جمعی از شاعران صاحب‌نام معاصر و با تجلیل از بعضی درگذشتگان در تالار وحدت تهران برگزار شد. مراسم بسیار باشکوه بود و تا بالکن‌های آن تالار بزرگ جمعیت نشسته بودند. جشنواره از همان آغاز کسوت بین‌المللی داشت و از دیگر کشورهای فارسی‌زبان هم شاعرانی دعوت شده بودند. از آن زمان ۱۴ دوره از برگزاری جشنواره شعر فجر گذشته است و اینک در آستانه جشنواره پانزدهم هستیم.

برگزاری جشنواره شعر فجر به عنوان جشنواره ملی شعر کشور یک ضرورت بود. در کنار دیگر جشنواره‌ها که حالت موضوعی و خاص دارند، یک جشنواره عام و سراسری ضرورت داشت و جالب است که این اتفاق برای شعر، چند دهه پس از فیلم و تئاتر می‌افتد، آن هم در حالی که شعر از هنرهای ملی کشور است با هنرمندان بسیار و مخاطبان عام.

از آن پس جشنواره شعر فجر در سه شکل کلی برگزار شده است. دو سه جشنواره اول، در واقع بیشتر شکل مراسم داشت تا شکل یک جشنواره رقابتی، هر چند مراسم‌هایی واقعاً باشکوه بود و اینک باید حسرت روزی را بخوریم که آن‌ همه علاقه‌مند به شعر در یک رویداد ملی دور هم جمع شدند. البته در این جشنواره‌ها از شاعران پیشکسوت و گاهی جوان هم تجلیل می‌شد ولی در شکلی غیررقابتی.

جشنواره به زودی شکل رقابتی یافت و به ساختار دیگر جشنواره‌ها نزدیک شد. چند سال رقابت میان شاعران با شعرهایشان بود و هفت هشت سال است که به رقابت میان کتاب‌های شعر اختصاص یافته است.

این موضوع نیز غالباً محل بحث بوده است. طبیعتاً از وقتی که جشنواره به کتاب‌های شعر منحصر شده است آن شور و هیجان عمومی را در میان شاعران، به خصوص شاعران جوان ایجاد نمی‌کند، چون خیلی از جوان‌ها یا هنوز کتابی منتشر نکرده‌اند و یا خودشان را در حد رقابت با شاعران تراز اول کشور نمی‌بینند، به خصوص که قرار است خروجی جشنواره در نهایت سه چهار کتاب شعر باشد که همراه با نامزدها به حدود ۱۰ عنوان می‌رسد و چون هر شاعری معمولاً در هر چند سال امکان انتشار یک کتاب شعر دارد در هر چند سال یک بار بخت دیده شدن در سطح ملی در این جشنواره را خواهد داشت و در سال‌های دیگر یک غایب اجباری است.

البته از طرف دیگر این پدیده را هم شاهد بوده‌ایم در زمانی که شعرهای منتشر شده به صورت یک کتاب ملاک عمل نبوده است، شاعرانی آثار واحدی را به چندین جشنواره و یا حتی به صورت متوالی در سال‌های مختلف یک جشنواره فرستاده‌اند، به طوری که من در این سال‌ها داور بعضی جشنواره‌ها بوده‌ام آن آثار را بی‌استثنا در همه جشنواره‌ها دیده‌ام و حتی گاه حفظ شده‌ام. طبیعتاً برگزاری جشنواره به صورت کتاب مانع این تکرار شعرها و یا ارسال شعرهای قدیمی به جشنواره خواهد شد و از این جهت یک رقابت جدی‌تر و واقعی‌تر شکل می‌گیرد به خصوص که رصد کردن اینکه یک شعر ارسالی به جشنواره در جشنواره‌های دیگر شرکت کرده یا شعری قدیمی یا جدید است، کار دشواری است.

به نظر می‌رسد جشنواره شعر فجر باید به ترکیبی متعادل برسد، به گونه‌ای که رقابت اصلی در بخش کتاب باشد و در عین حال بخش‌های جنبی دیگری نیز به خصوص به صورت رقابت میان شاعران جوان داشته باشد، چنان که در جشنواره چهاردهم داشت و البته به دلایلی حاشیه‌های سنگینی برای جشنواره ایجاد کرد که در یک یادداشت دیگر که به بعضی از این حاشیه‌ها اختصاص دارد به آن خواهیم پرداخت.

در مجموع به نظر می‌رسد جشنواره شعر فجر فعلاً یک روال ثابت یافته است، برنامه‌ای مدون دارد که تصویب شده و با همان فرمان پیش می‌رود. ولی با این ‌همه به نظر می‌رسد که باید تحولاتی به خود بپذیرد تا بتواند یک رویداد واقعاً تأثیرگذار در عرصه شعر مملکت تلقی شود.