یکی از دوره‌های پرخفقان تاریخ تشیع، زمانه امام هادی(ع) بود با این حال تشیع در آن دوره توانسته بود سازماندهی خود را برای عصر غیبت تثبیت کند. این کار توسط نهاد وکالت و نمایندگان امام(ع) در شهرهای مختلف صورت گرفته بود؛ کاری که از دوران امام صادق(ع) شروع شده بود. امام هادی(ع) با شبکه گسترده وکالت به رتق و فتق امور شیعیان از نظر اعتقادی، مالی و... پرداخته و ارتباط شیعیان با امام(ع) برقرار بود.

با اینکه امام هادی(ع) در هشت سالگی به امامت رسید اما چون جامعه شیعه تجربه‌ای مانند امامت امام جواد(ع) را پشت سر گذاشته بود و علم امام و... شیعیان را قانع کرده بود که ایشان امام برحق هستند، در منابع تاریخی نداریم که برای سن امام هادی(ع) اختلافاتی ایجاد شده باشد بنابراین دوره امامت امام هادی(ع) دوره ثبات برای جامعه شیعه است. نمایندگان ائمه(ع) هم کار خود را بلد بودند به طور مثال در ایران عبدالعظیم حسنی معتمد و مورد اعتماد امام هادی(ع) بود و امام(ع) او را مرجع شیعیان در ایران قرار داد و بسیاری موارد را به ایشان ارجاع می‌داد. برای امام هادی(ع) حصن و حصار به وجود آورده بودند اما ایشان از طریق ارتباط غیرمستقیم نظام‌مند، جامعه شیعه را به راحتی هدایت می‌کرد.

در دوره حکومت امویان، حضور گسترده شیعیان در حرکت‏های سیاسی ضداموی کوفه موجب تبعید گسترده آنان به ایران شد که از آن جمله می‏توان به کوچ کردن اشعریان به قم در زمان حجاج به دلیل پیوستن به قیام ضداموی عبدالرحمان بن اشعث اشاره کرد. طبیعی بود که ارتباط آن‌ها با امام زمانشان، امام صادق(ع) و حتی امامان پیش از ایشان نمی‌توانست مانند شیعیان مدینه برقرار باشد. گسترش مکتب اهل بیت(ع)، گستردگی سرزمین‌های اسلامی، پراکندگی جمعیت شیعه، دشواری رفت و آمد و مواصلات و همین طور نیاز مبرم شیعیان به راهنمایان مورد اعتماد برای رفع شبهه‌ها و نیازهای عقیدتی و فقهی سبب شد نمایندگانی به وجود آمده و سازماندهی شوند.

شبکه وکالت، مسیر ارتباط امام هادی(ع) با شیعیان

این نمایندگان وجوه شرعی مانند خمس، زکات، نذر و یا هدایای شیعیان را تحویل گرفته و به امامان شیعه(ع) تحویل می‌دادند تا در موردی که خود صلاح می‌دانستند مانند رفع نیازهای نیازمندان و... استفاده کنند. آن‌ها نقشی ارتباطی بین مناطق شیعه‌نشین و مراکز استقرار ائمه(ع) داشتند و به وسیله نامه، ملاقات حضوری، پیک و قاصد و... ارتباط برقرار می‌کردند. وکلا نقش علمی و ارشادی نیز داشتند و شیعیان را در جریان انتقال امامت به امام بعدی راهنمایی می‌کردند. نقش سیاسی و مبارزاتی ضد حاکمیت عباسی از طریق فعالیت‌های مخفیانه‌ نیز از اقدام‌های اثرگذار دیگر وکلا بود که به انسجام و تقویت شیعیان و امامان آن‌ها می‌انجامید. آن‌ها کارکرد مهم دیگری مانند نقش‌های مبارزاتی، اجتماعی و... نیز داشتند.گسترش فرهنگی در گرایش‌های اعتقادی و بحث‌های علمی که از برخورد میان مکتب‌های کلامی و تحولات فرهنگی مختلف ناشی شده بود، سبب شد تا دوران امامت امام علی النقی(ع) از ویژگی‌های خاصی برخوردار باشد. در این دوران، مکتب‌های عقیدتی گوناگونی مانند معتزله و اشاعره گسترش یافته و پراکندگی آرای فراوانی در سطح فرهنگی جامعه پدید آمده بود. مباحث کلانی مانند جبر و تفویض، ممکن یا ناممکن بودن رؤیت خداوند، تجسیم و مباحثی از این قبیل، افکار عمومی جامعه را دستخوش تاخت و تازهای فکری کرده بود. سرچشمه این تحولات فکری مربوط به دولت عباسی و توجه به مسائل علمی و فرهنگی و هجوم فلسفه و کلام دیگر ملل به سوی جامعه مسلمانان یا همان نهضت ترجمه بود.

امام هادی(ع) و نگاه مردم به دنیا و آخرت

در چنین فضایی اندیشه‌های مختلفی جهان اسلام را فراگرفته و گفت‌وگوهای فراوانی بالا گرفته بود. بیشتر مناظرات امام هادی(ع) در مورد موضوعات کلامی بود و روایت‌های متعددی از آن حضرت در این زمینه نقل شده است که مبانی اعتقادی شیعه را به روشنی ثابت می‌کند. غلات از گروه‌هایی بودند که افکار و عقاید منحط و بی‌اساسی داشته و خود را شیعه می‌دانستند. آنان درباره امام غلو می‌کردند و حتی برای او مقام الوهیت قائل می‌شدند. امام هادی(ع) از این گروه اظهار تبری کرده و با آنان مبارزه می‌کرد.

یکی از صفات نیک و نکات رفتاری مشترک در میان ائمه(ع) کوشش آن‌ها برای توجه دادن مردم به آخرت است. آن‌ها توجه ویژه‌ای داشتند که به مردم آگاهی دهند دنیا محل گذر و زندگی دنیوی موقتی بوده و خلقت ما برای جهان دیگری است. امام هادی(ع) نیز در این مورد حدیثی دارد که بیان می‌کند: «مردم در دنیا با اموال سر و کار دارند و در آخرت با اعمال».ثروت مادی در دنیا، وسیله رسیدن به مقصودهای مختلف است و هر که ثروتمندتر باشد، به خواسته‌هایش بهتر و بیشتر می‌رسد. به همین دلیل مردم بر این اساس برای افراد، جایگاه و موقعیت قرار می‌دهند، اما حساب آخرت با دنیا فرق دارد. در روز قیامت ارزش‌گذار انسان‌ها و داور و حاکم پروردگار و معیار و میزان نیز عمل افراد است. اما می‌بینیم که زیاده طلبی‌های مکرر و حرصی که در جامعه و در بین تمام طبقات اجتماعی دیده می‌شود و گویا مسابقه‌ای برای رسیدن به ثروت بیشتر وجود دارد، آفت جامعه امروز ما شده است. بدیهی است در چنین فضایی کمتر فردی به فکر آخرت است و دغدغه آن را دارد. دنیاطلبی آغاز ورود شیطان به قلب انسان است. امام هادی(ع) گویا برای حال امروز ما سخن گفته و تذکر داده که همه با شتاب از اینجا عبور کرده و به دنیایی می‌رویم که فقط اعمال ما معیار قرار خواهد گرفت. همچنان که خداوند در آیه ۸۸ سوره شعرا فرموده است: در روز قیامت مال و فرزندان هیچ به حال انسان سود نبخشند، مگر کسانی که قلبی سالم و سرشار از ایمان و خالی از حرص، آز و کینه داشته باشند.