دبیر این دوره، معیار انتخاب مستندها را جشنواره دیگری قرار داد و برگزیدگان جشنواره حقیقت را راه یافته به بخش مسابقه جشنواره فجر اعلام کرد. این اتفاق و برخورد ناشایست با فیلم‌های مستند و مستندسازان، صدای اعتراض این صنف را بلند کرد. در بیانیه انجمن صنفی کارگردانان مستند که به تازگی منتشر شده، آمده است؛ مطابق با آیین‌نامه می‌بایست هیئت انتخابی جداگانه آثار را برمی‌گزید. انتخاب اثری محترم و ارزشمند از بخش ویژه جشنواره حقیقت، دیگر نکته بدعت در برگزاری این دوره بود. نکته بعدی، دعوت نکردن و صادر نشدن کارت حضور در جشنواره برای مستندسازان و حتی برای صاحبان آثار حاضر در جشنواره بود که قابل تأمل است. چرا سینماگران مستند نباید در جشنواره سی‌ونهم فجر حضور می‌داشتند؟! و شگفت‌آورتر اینکه هیچ فیلم مستندی به نمایش درنیامد! دریغ کردن حتی یک سالن نمایش برای آثار مستند، نمی‌تواند دلیل قانع‌کننده‌ای مانند پرهیز از اجتماع و گردهمایی داشته باشد و یا دلیل نمایشِ برخطِ این آثار در جشنواره حقیقت؛ در حالی که برای فیلم‌های سینمای داستانی، در اقدامی تحسین‌برانگیز گاهی ده‌ها اکران گذاشته شد.
در ادامه این بیانیه اعتراضی آمده است: حتی برای اهالی رسانه، خبرنگاران و منتقدان نیز نمایشی گذاشته نشد تا دست‌کم بخش نقد و پرسش و پاسخ برای آثار مستند فعال بماند. این بی‌توجهی، رفتاری قهرآمیز و عتاب‌آلوده را با سینمای مستند، از سوی دبیرخانه جشنواره فیلم فجر تداعی می‌کند. بر همین اساس از معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مؤکداً درخواست داریم نسبت به این شیوه، به صراحت واکنش و پاسخی شایسته داشته باشد. ضمن آنکه می‌دانیم تنها راه پیشگیری از تخطی و بی‌رعایتی، تدوین آیین‌نامه‌ای شفاف و منصفانه بر مبنای شأن و جایگاه سینمای شریف مستند ایران است. آیین‌نامه‌ای دقیق برای فیلم مستند در جشنواره فیلم فجر، تا هیچ کس در هیچ مقامی نتواند به میل و سلیقه خود آن را اجرا کند و یا تغییر دهد. خواست روشن و حق‌طلبانه مستندسازان، مشارکت در تدوین این آیین‌نامه است تا حقوق این بخش از بدنه سینمای ایران در هیچ شرایط و موقعیتی متأثر از اعمال سلیقه‌ها و تصمیم‌گیری‌های شخصی نشود.
مرز میان فیلم‌های داستانی و مستند کم شده است
کوروش عطائی که سال گذشته با مستند «در جستجوی فریده» نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۰ بود، در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: اصولاً جشنواره فیلم فجر درباره فیلم‌های مستند همواره سیاست نامشخصی را پیشه کرده است، گویی در شرایط رودربایستی با مستندسازان، آثار را نمایش می‌دهد.
این مستندساز توضیح می‌دهد: مثلاً یک سال برای فیلم‌های مستند بخش جدا در نظر می‌گیرند، سال دیگر دو فیلم انتخاب می‌کنند، یک سال ۱۰ فیلم انتخاب می‌کنند، یک سال دیگر به فیلم‌ها یک سئانس نمایش در یک سینما می‌دهند و یک سال اکران فیلم‌ها را در چند سینما توزیع می‌کنند، هیچ وقت جشنواره فیلم فجر به سیاست مشخصی برای برخورد با فیلم‌های مستند نرسیده و شاید به خاطر جور بودن جنس و رودربایستی با مستندسازان این بخش را نگه داشته است.
او ادامه می‌دهد: به نظرم از اعتبار جایزه فجر برای فیلم‌های مستند کاسته شده و شکل فرمایشی به خودش گرفته است، ضمن اینکه برای مستندسازان هم اهمیتی ندارد چون وقتی به یک میهمانی می‌روید که با شما مثل دیگر میهمانان برخورد نمی‌شود، طبیعتاً ناراحت می‌شوید و ممکن است دفعه دیگر نروید.
عضو انجمن صنفی تهیه‌کنندگان مستند با بیان اینکه هر سال با تغییر دبیر و گروه سیاست‌گذاری، تصمیم جدیدی گرفته می‌شود و آیین‌نامه و قانون مشخصی برای سینمای مستند در جشنواره فیلم فجر وجود ندارد، می‌گوید: هیچ جشنواره فیلمی در دنیا این طور نیست که هر سال به یک شکلی با فیلم‌های مستند برخورد کند. نام این برخورد، بلاتکلیفی است و نیازمند قانون‌گذاری مشخص است آیا می‌خواهیم فیلم‌های مستند در جشنواره فیلم فجر، حضور رقابتی داشته باشند؛ در کدام بخش و به چه شکلی؟ بهتر است سیاست‌گذاران جشنواره، تکلیف این موضوع را مشخص کنند تا بدانیم که نگاه جشنواره فیلم فجر به آثار مستند چگونه است.
عطائی دلیل اصلی این بی‌احترامی و برخورد نادرست با فیلم‌های مستند را نداشتن سیاست مشخص دانسته و خاطرنشان می‌کند: یک سال گفتند دو فیلم مستند را به بخش اصلی می‌بریم تا با فیلم‌های داستانی رقابت کنند ولی داورها گفتند ما مستندها را اصلاً ندیدیم. همیشه برخورد زننده‌ای با مستند در جشنواره فیلم فجر شده است در حالی که این جزو حقوق اولیه شرکت‌کنندگان است که بدانند آیین‌نامه چیست؟ اگر هم قرار نیست که آیین‌نامه مشخص داشته باشند بگویند که جشنواره فیلم فجر، جای آثار داستانی است، آن وقت تکلیف مشخص است ولی به دلیل نگرانی از اعتراض مستندسازان این حرف را نمی‌زنند.
وی با تأکید بر اینکه مرزبندی بین سینمای داستانی و مستند در جشنواره‌های معتبر دنیا کمتر شده است، یادآور می‌شود: در جشنواره‌ای همچون برلین، ونیز یا لوکارنو، این تفکیک را نمی‌بینید یک بخش مسابقه اصلی برای همه فیلم‌ها وجود دارد که فیلم‌های مستند با فیلم‌های داستانی رقابت می‌کنند. جشنواره‌های بزرگ جهانی دارند به سمت برداشتن این مرزها می‌روند ولی ما داریم عکس آن عمل می‌کنیم و مستند و داستانی را در دو بخش مجزا قرار می‌دهیم.
بدون تعارف بخش مستند را حذف کنند!
فرزاد خوشدست، کارگردان مستند تحسین شده «خط باریک قرمز» با بیان اینکه امسال نام دو کارگردانی که سابقه مستندسازی داشتند در میان هیئت داوران این دوره از جشنواره فیلم فجر وجود داشت اما برخورد ناشایستی با بخش مستند شد به خبرنگار ما می‌گوید: واقعیت این است که اساساً مستند در جشنواره ملی فیلم فجر هیچ وقت جدی گرفته نشده و امسال هم جدی گرفته نشد. این منوال مربوط به امسال و پارسال نبوده بلکه از ابتدا چنین وضعیتی وجود داشته است.
او پیشنهاد می‌دهد که بهتر است بخش مستند را از جشنواره ملی فیلم فجر حذف کنند، چون شأنیت مستندسازان بیشتر حفظ می‌شود و ضرورتی ندارد که جشنواره ملی فیلم فجر بخش مستند داشته باشد.
وی یادآور می‌شود: این در حالی است که در جشنواره جهانی فیلم فجر به مستند، بهای بیشتری داده می‌شود و بیشتر از یک مستند در این جشنواره جایزه گرفته‌اند چون استانداردهای این جشنواره مطابق با جشنواره‌های معتبر جهانی است مثلاً در بخش «جلوه‌گاه شرق» فیلمسازان مختلفی از جهان در آن شرکت می‌کنند که این بخش در جشنواره‌های دیگری همچون جشنواره‌های پوسان و شانگهای هم وجود دارد، در این جشنواره‌ها برای هیئت انتخاب فرقی نمی‌کند که فیلم مستند است، داستانی است یا انیمیشن، بلکه فیلم‌های خوب را برای رقابت با هم انتخاب می‌کنند.
خوشدست با بیان اینکه نحوه برخورد با فیلم‌های مستند در جشنواره ملی فجر کاملاً غلط و برای رفع تکلیف است، خاطرنشان می‌کند: با این شکل مواجهه، فیلم‌های مستند نه مخاطب خوبی پیدا می‌کنند و نه برای کسی که جایزه گرفته، اتفاق خاصی می‌افتد.
این مستندساز می‌گوید: امسال شکل انتخاب مستند در جشنواره فجر، فاجعه‌بار بود. گفتند تعدادی از فیلم‌های بخش بلند جشنواره حقیقت در این جشنواره هم حضور دارند اما بدون داوری شفاف و مشخص، همان انتخابی که در جشنواره حقیقت انجام شد در جشنواره فجر رخ داد.
او با بیان اینکه در جشنواره ملی فیلم فجر نمی‌دانند که با مستند چطور باید برخورد کنند، اضافه می‌کند: مشکل دیگر در جشنواره فجر این است که بخش مستند و فیلم کوتاه را با هم می‌بینند در حالی که فیلم‌های بلند و فیلم‌های کوتاه از نظر ساختار و مضمون کاملاً با هم تفاوت دارند. چطور می‌توان یک فیلم کوتاه داستانی هفت دقیقه‌ای را با یک فیلم مستند ۱۲۰ دقیقه‌ای مستند در یک بخش مقایسه کرد؟
او با تأکید بر اینکه حذف کردن بخش مستند از جشنواره ملی فیلم فجر به نفع مستند است، تأکید می‌کند: چرا رودربایستی می‌کنند و به مستند آسیب می‌زنند؟ در حالی که جشنواره جهانی فیلم فجر، نگاه درست‌تر و دقیق‌تری به فیلم‌های مستند دارد. اگرچه در مواجهه با این جشنواره هم برخورد سلیقه‌ای شد و شاهد برگزاری جشنواره جهانی در بهار امسال نبودیم ولی در زمستان امسال، جشنواره ملی فیلم فجر برگزار شد.
نظر شما