کمتر از دو روز تا پایان مهلت تهران به طرف‌های برجام برای اجرای کامل این توافق‌نامه و رفع تحریم‌های آمریکا علیه ایران مانده است و اگر تا این موعد، غرب گامی در جهت رفع تحریم‌ها برندارد (اتفاقی که با توجه به زمان کم باقی مانده بعید به نظر می‌رسد) کاهش تعهدات برجامی ایران امری قطعی به نظر می‌رسد. اقداماتی که از ۵ اسفند و در راستای اجرای اقدام راهبردی برای رفع تحریم‌ها متوقف می‌شود، شامل این موارد است: مفاد پروتکل الحاقی؛ کد ۳.۱ اصلاحی ترتیبات فرعی موافقت‌نامه پادمان (برای اظهار زودهنگام تأسیسات هسته‌ای به آژانس)؛ استفاده از فناوری‌های مدرن و حضور درازمدت آژانس در ایران؛ اقدامات شفاف‌ساز در زمینه کیک زرد؛ اقدامات شفاف‌ساز در زمینه غنی‌سازی؛ دسترسی‌ها پیرو مفاد برجام؛ نظارت و راستی‌آزمایی اجرای اقدامات داوطلبانه و اقدامات شفاف‌ساز در زمینه ساخت قطعات سانتریفیوژ.
این مسئله نگرانی طرف غربی را به دنبال داشته به‌طوری که در چند روز اخیر تکاپوی عجیبی از سوی آمریکا و شرکای اروپایی‌اش برای متقاعد کردن کشورمان در اجرایی نکردن این مصوبه هسته‌ای مجلس کلید خورده است. در آخرین مورد رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دومین سفر خود در ۶ ماه گذشته وارد تهران شده و آن‌گونه که «بهروز کمالوندی» معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفته، موضوعات فنی و ترتیبات اجرایی توقف نظارت‌های فراتر از پادمان و پروتکل الحاقی از جمله محورهای گفت‌وگو در این سفر است. مقامات کشورمان اما به صراحت اعلام کرده‌اند اکنون توپ در زمین واشنگتن است. تهران معتقد است برای احیای ١+۵، آمریکا باید بدون قید و شرط و در عمل، نه روی کاغذ تحریم‌ها را بردارد. در این نوشتار و در گفت‌وگو با رامین مهمان‌پرست، سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه مهم‌ترین سؤالات و حواشی پیرامون برجام را به بحث گذاشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
سفر ناگهانی رافائل گروسی به تهران در آستانه گام دیگر کاهش تعهدات برجامی ایران از نگرانی آمریکا و اروپا در زمینه جمهوری اسلامی حکایت دارد؛ علت این هراس طرف غربی چیست؟
جمهوری اسلامی پس از خروج واشنگتن از برجام همچنان به تعهدات خود پایبند ماند ولی از یک سال پیش در میان بدعهدی اروپا و با هدف مقابله با اقدامات خصمانه کاخ سفید مسیر کاهش تعهدات برجامی را در پیش گرفت. این کاهش تعهدات هم تا مرحله‌ای پیش خواهد رفت که منافع ما تأمین شود. این مسئله اما برای طرف غربی قابل تحمل نیست. آن‌ها تصور می‌کردند ایران همانند گذشته و به صورت یک‌طرفه به برجام پایبند خواهد ماند و وقتی می‌بینند با تعلیق پروتکل الحاقی و نظارت‌های فراپادمانی آن‌ها با محدودیت مواجه و کنترل آن‌ها بر برنامه هسته‌ای ما کم می‌شود خب نگران شده‌اند. جالب این است که آن‌ها اکنون هم به جای پاسخ به درخواست ما، به حذف صورت مسئله روی آورده و ایران را متهم می‌کنند، در حالی که حق طبیعی ماست که خواهان پایبند بودن طرف مقابل به تعهدات، رفع کامل تحریم‌ها و رفع موانع سرمایه‌گذاری در کشور بر اساس برجام باشیم. آن‌ها باید ریشه این اقدام جمهوری اسلامی را در رفتار غیرمنطقی خود جسته و برای حل آن اقدام کنند.
بایدن در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت برای گفت‌وگو درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی آمادگی دارد. بر این اساس برگزاری نشست ۱+۵ در روزهای آینده و با میانجی‌گری اتحادیه اروپا را چقدر محتمل می‌دانید؟ اگر قرار باشد چنین اتفاقی بیفتد با توجه به تجربه تلخ برجام، تهران چه پیش شرط‌هایی خواهد داشت؟
نشست تهران با ۱+ ۴ یعنی بدون حضور آمریکا الان هم برقرار است. اینکه حالا ایالات متحده پس از خروج ترامپ از این توافق بخواهد بار دیگر در این نشست شرکت کند به تصمیم کشورهای عضو و همچنین موافقت تهران بستگی داد. ولی تهران با توجه به تجربه گذشته یک شرط منطقی را پیش کشیده است؛ اینکه آمریکا برای بازگشت برجام به شرایط گذشته در وهله نخست باید تمام تحریم‌های ضدایرانی را لغو کند. البته این لغو تحریم باید عملی و نه روی کاغذ بوده و از سوی تهران هم مورد راستی‌آزمایی قرار گیرد. این با توجه به تجربه گذشته، شرطی منطقی است. بنابراین برای بازگشتن به وضعیت گذشته برجام نیاز به مذاکرات دوباره نیست. آمریکا باید اشتباه‌های گذشته را پذیرفته و در جهت اصلاح عملی آن اقدام کند.
جناب مهمان‌پرست، آمریکا در سه روز اخیر اقداماتی از جمله عقب‌نشینی از مکانیسم ماشه و رفع محدودیت تردد دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک را انجام داده؛ تحلیل شما از این رفتار چیست؟ آیا این اقدام را می‌توان قدمی در جهت نزدیکی به تهران قلمداد کرد؟
این‌ها هیچ‌کدام به عنوان قدمی از سوی آمریکا در جهت نزدیکی به تهران محسوب نمی‌شود. آمریکا وقتی از برجام خارج شد اصلاً شأنیتی برای اینکه بخواهد در زمینه مکانیسم ماشه اقدامی کند نداشت. بحث ایجاد محدودیت در تردد دیپلمات‌های ایرانی هم غیرمنطقی و خلاف مقررات بود. پس اینکه آمریکا بخواهد دو حماقت ترامپ را رفع کند اصلاً موضوعی نیست که در قالب امتیازدهی به تهران دیده شود. جمهوری اسلامی شرط و شروط خود در مورد برجام را اعلام کرده است. رهبر انقلاب هم به صراحت خواست ایران را مطرح کردند. دولت بایدن اگر واقعاً مدعی تغییر سیاست واشنگتن و بازگشت به دیپلماسی است باید به این واقعیت توجه کند و بداند دیگر او نیست که پیش شرط می‌گذارد بلکه این تهران است که زمین بازی را تعیین می‌کند.
برخی معتقدند هدف آمریکا از مطرح کردن تخفیف‌های موقت تحریمی و ابراز تمایل آن‌ها برای بازگشت به برجام، تأثیرگذاری بر انتخابات ایران است. تحلیل شما در این باره چیست؟
باید بگویم استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای حق مسلم کشور ماست و همه دولت‌ها جدا از گرایش سیاسی به آن اعتقاد دارند. پس ما در داخل این اتحاد را داریم. از سوی مقابل هم مسلماً آمریکا دوست دارد گرایش‌های نزدیک به او در انتخابات پیروز شوند. اما فاکتور مهم کنونی افزایش آگاهی و بلوغ فکری مردم است. اینکه برخی از جریان‌های سیاسی سعی کنند دوباره با مطرح کردن موضوع برجام و مذاکره با آمریکا مردم را فریب داده و برای خود رأی بخرند دیگر موضوعیت ندارد. قبلاً هم وعده و وعید بسیار داده شد اما انتظارات برآورده نشد. مهم این است که در عمل همه محدودیت‌ها برداشته شود.
پیش‌بینی شما از آینده برجام و تحولات پیش رو چیست؟
بعید است در یکی دو ماه آینده اتفاق بزرگی در زمینه رفع تحریم‌های اساسی غیرقانونی آمریکا بیفتد. ما باید بدون توجه به اینکه چه وعده‌های بدون پشتوانه‌ای داده می‌شود اقتصاد کشور را بر اساس توان داخلی، افزایش تولید و نگاه به بازارهای صادراتی طراحی کنیم. ما باید همیشه در بدترین شرایط بهترین عملکرد را داشته باشیم و فرض را بر این بگذاریم که اگر تحریم‌ها برقرار باشد چگونه می‌توانیم آن را بی‌اثر کنیم. کشوری با موقعیت جغرافیایی، منابع انرژی و جمعیت جوان مستعد، اگر مدیریت درستی به کار گرفته شده و مدیران متدین و دلسوز روی کار باشند می‌تواند به نقطه‌ای از خود اتکایی برسد که طرف مقابل را وادار سازد مواضع ما را بپذیرد. باید رویکرد دولت بعدی ایجاد اقتدار اقتصادی در کنار اقتدار سیاسی و دفاعی باشد. اگر مسیر را درست برویم و ریل‌گذاری را درست تنظیم کنیم آنگاه طرف غربی از موضع برابر و احترام با ما برخورد کرده و مجبور می‌شوند حقوق ما را رعایت کنند.
نظر شما