در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر حمیدرضا مطهری، مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) روش عملی جوان‌ترین شمع هدایت، امام محمدتقی(ع) را برای تحقق وحدت اسلامی مورد بررسی و تبیین قرار دادیم.
سیره امام جواد(ع) ایجاد وحدت در جامعه اسلامی است
دکتر مطهری با بیان اینکه امام جواد(ع) پر برکت‌ترین مولود برای شیعیان است، می‌گوید: برای پی بردن به راز این تعبیر از زبان هشتمین معصوم، امام رضا(ع) درباره امام جواد(ع) باید نگاهی به وضعیت آن دوره داشته باشیم. در آن مقطع، شرایطی در جامعه مسلمانان به‌ویژه شیعیان به وجود آمد که سبب ایجاد اختلاف و افتراق در جامعه شیعه شده بود. در آن زمان عده‌ای از شیعیان منکر شهادت امام کاظم(ع) شده و گمان می‌کردند آن حضرت همان قائم منتظر و مهدی موعود است و به این بهانه می‌خواستند منکر امامت امام رضا(ع) شوند. از سوی دیگر امام رضا(ع) تا سن ۴۷ سالگی دارای فرزند نشده بود و واقفیه این موضوع را دستاویز انحراف خود قرار داده بود.او اظهار می‌کند: وقتی امام جواد(ع) به دنیا آمد این بهانه از دست مخالفان گرفته شد و دیگر آن‌ها نتوانستند امامت حضرت(ع) را انکار کنند. بنابراین امام جواد(ع) به عنوان مولود با برکت برای شیعیان معرفی شده است. البته امام رضا(ع) پیش از تولد امام جواد(ع) به مناسبت‌های مختلف، از تولد فرزند ارجمند خود با عنوان مولود بابرکت یاد می‌کرد. به طور نمونه حضرت(ع) فرموده بود: خداوند پسری به من عطا خواهد کرد که حق را از باطل جدا می‌کند.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) تأکید می‌کند: امام جواد(ع) محور وحدت و سیره او نیز ایجاد وحدت در جامعه اسلامی است. ایشان در رفتار و گفتار خود راهکارهای مناسبی برای وحدت‌آفرینی ارائه داده است. امام محمدتقی(ع) با به‌کارگیری سیره نبوی به عقاید مخالفانی که تمام تلاششان کنار گذاشتن آن حضرت بود، احترام می‌گذاشت و احساسات مذهبی آن‌ها را تحریک نمی‌کرد؛ مخالفان خود را تکریم و از بی‌احترامی به آنان پرهیز می‌کرد.
احترام به عقاید مخالفان در سیره جوادالائمه(ع)
حجت‌الاسلام مطهری بیان می‌کند: احترام به عقاید مختلف در سیره تمام ائمه(ع) وجود داشت همچنان‌که امام علی(ع) می‌فرمود: «دوست ندارم شما دشنام‌دهنده باشید» یا در مورد امام صادق(ع) آمده است، ابن‌ابی‌العوجا فردی بود که به راحتی عقاید خود را ابراز می‌کرد؛ روزی در حالی که بین محراب و منبر پیامبر(ص) در مسجدالنبی نشسته بود و با دوستانش بحث می‌کرد به انکار خداوند پرداخت. در این هنگام یکی از یاران امام صادق(ع) این سخنان را شنید و نتوانست تحمل کند. ابن ابی‌العوجا در پاسخ به او گفت: تو ادعا می‌کنی از یاران جعفر بن محمد هستی اما او صاحب حلم و خداوند عقل و متانت است. او به گونه‌ای سخنان ما را می‌شنود که گمان می‌کنیم آن‌ها را پذیرفته اما بعد با استدلال مختصر و محکم، کلام ما را پاسخ می‌دهد. امام جواد(ع) نیز همانند سایر ائمه(ع) در مناظرات و برخورد با افرادی که در عقاید با ایشان مخالف بود با آرامش برخورد می‌کرد و به آنان اجازه ابراز عقیده می‌داد. برای نمونه در جریان مناظره با یحیی بن اکثم، حضرت(ع) با حوصله سخن او را شنید و با پاسخی مستدل و قانع‌کننده، نادرستی سخنان او را اثبات کرد.این کارشناس تاریخ اسلام تصریح می‌کند: توجه به فهم مخاطب از اصول ضروری برای رسیدن به وحدت اسلامی است. امام جواد(ع) نیز با توجه به این نکته مهم و توجه به ضررهای ناشی از بی‌توجهی به فهم مخاطبان در مقابل افراد و گروه‌های مختلف، از روش‌ها و استدلال‌های متفاوتی بهره می‌گرفت و به فهم مخاطبان نیز توجه داشت و بر اقتضای همان دلیل و برهان اقامه می‌کرد. به طور نمونه ایشان در پاسخ به پرسش‌های افرادی که درک درستی از امامت نداشتند بر اساس فهم آنان پاسخ می‌داد و با همراهی ابتدایی و ظاهری و با استفاده از اصول مورد قبول آنان، بطلان سخنان آن‌ها را بیان می‌کرد.
استناد به اصول مشترک؛ راز وحدت مسلمانان
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی توضیح می‌دهد: امام جواد(ع) برای رسیدن به جامعه آرمانی و تحقق وحدت اسلامی از اصول مشترک مخالفان یعنی قرآن و سیره نبوی استفاده کرده و به آن استناد می‌کرد. امامت که یکی از ارکان غیرقابل اجتناب اسلام است، در زمان امام جواد(ع) به دلیل کم سن بودن حضرت به چالش کشیده شده بود، زیرا او نخستین امامی بود که در سن کودکی به امامت می‌رسید. امام(ع) با استفاده از آیات قرآن پاسخی غیرقابل انکار از امکان وقوع امامت در زمان کودکی بیان و با بیان شواهدی از انبیای گذشته که در کودکی به مقام نبوت و هدایت امت رسیده بودند، این چالش پیش روی وحدت اسلامی را حتی برای آیندگان روشن و تبیین کرد.او عنوان می‌کند: سیره و سخن پیامبر اکرم(ص) یکی از منابع مهم شریعت اسلامی و از مهم‌ترین عناصر وحدت‌بخش جامعه مسلمانان است. امامان شیعه همواره در ترویج و تبیین سیره نبوی کوشیده و در موارد فراوانی به آن استناد می‌کردند. امام جواد(ع) نیز با توجه به این نکته در بیان معارف اسلام اصیل و زدودن کجی‌ها، از سیره و سخن پیامبر(ص) استفاده می‌کرد. آن حضرت(ع) در مناظره‌های مختلف علمی، مذهبی، فقهی و فرقه‌ای با استناد به سخنان پیامبر(ص) راه را بر مخالفان می‌بست.
دکتر مطهری در پایان با تأکید بر اینکه امام جواد(ع) به تبعیت از قرآن و سیره نبوی، مانند سایر ائمه(ع) به وحدت مسلمانان توجه ویژه‌ای داشت، می‌گوید: آن حضرت(ع) علاوه بر توصیه و تأکید، راهکارهای متعددی برای اجرایی کردن وحدت در جامعه در پیش گرفت. ایشان در برخورد با دیگران از هر گونه بی‌احترامی و رفتار تنش‌زا خودداری و با دیده احترام به مخالفان نگاه می‌کرد، همچنین با استناد به اموری که مورد پذیرش آنان بود باورهای اشتباه آنان را تبیین می‌نمود.
نظر شما