آنچه عیان است نبود پیوستار کافی برای به سرانجام رسانیدن مسائل استخراج شده گوناگون توسط این پژوهش‌هاست.

اندیشکده «مسئله» با فراهم آوردن امکان استفاده از ظرفیت‌های دانشگاهی، پژوهشگران و محققان در تأمین نیازهای پژوهشی مرتبط با مدیریت راهبردی و ایجاد کانون نظریه‌پردازی ناظر به نیازهای محلی و زمینه‌های اجتماعی، ایجاد تعامل فعال و سازنده با دانشگاه‌ها و سایر مؤسسه‌ها و جوامع علمی و پژوهشی داخل و خارج کشور، مدیریت دانش در حوزه مدیریت شهری و زمینه‌سازی در راستای سیاست‌گذاری در حوزه مطالعات شهری و منطقه‌ای در تلاش است با کم کردن فاصله کانون تصمیم‌گیر و جامعه بتواند قدمی در راستای حکمرانی صحیح برای حل مسائل مشهد و استان خراسان رضوی بردارد.

اندیشکده‌ها در حوزه مسائل کلان و سیاست‌های عمومی پژوهش و فعالیت می‌کنند. این پژوهش‌ها مبتنی بر حل مسائل واقعی و موجود در جامعه و حکومت است و با پژوهش‌های آکادمیک متفاوت است؛ به این معنی که مسئله این پژوهش‌ها صرفاً یک مسئله نظری و تئوریک نیست بلکه مسئله‌ای واقعی از فضای روز جامعه یا دولت و حاکمیت است که همه یا بخشی از جامعه در سطح شهر، منطقه،‌ استان، کل کشور و حتی در سطح جهانی با آن مواجه هستند.

در اندیشکده‌ها انجام پژوهش یک کار فرعی است. اصل هدف اندیشکده‌ها محقق‌سازی پژوهش‌ها در لایه‌های اجرایی است که اگر پژوهش‌ها در این زمینه ناقص باشد، شروع به پژوهش هم می‌کنند. اندیشکده‌ها هدف تحقق علم در جامعه و ارائه محصول به جامعه اجرایی (مسئولان) با ابزار بخش‌نامه و بسته‌های سیاستی با تکیه بر اقناع مسئول را بر عهده دارند.  نزدیک شدن به انتخابات شورای شهر فرصت این را فراهم می‌کند تا به مهم‌ترین بخش‌های این شبکه مسائل نور تابانده و با کارشناسان درباره آن به گفت‌وگو بنشینیم.

بدین منظور چهار نشست سیاست‌گذاری فرهنگی برای مشهد آینده، اقتصاد و مشهد آینده، استراتژی برند مشهد آینده و فعالیت اجتماعی و حاشیه شهر در مشهد آینده جزو چهار نشست اولیه اندیشکده مسئله است. «سیاست‌گذاری فرهنگی در مشهد آینده» می‌تواند فتح باب گفت‌وگوهایی درباره این باشد که «مهم‌ترین مسئله فرهنگی مشهد چیست؟ چرا به نتیجه نرسیده‌ایم؟ و اینکه چگونه می‌شود به نتیجه رسید؟». در این گفت‌وگو محمد سهیلی؛ استاد دانشگاه و از دست‌اندرکاران طرح مطالعات کمی و کیفی زیارت، حسن قرونه؛ دکترای آینده‌پژوهی، جلیل معماریانی؛ کارشناس فرهنگی و مدرس دوره‌های تفکر، تربیت و تشکیلات و همچنین سعید خورشیدی؛ کارشناس رسانه و امور فرهنگی به این پرسش پاسخ دادند که «مهم‌ترین مسئله فرهنگی مشهد چیست؟».

اقتصاد فرهنگ، زیرساخت‌های فکری، داده‌های فرهنگی

حسن قرونه در نظری متفاوت، هویت را جزو مسائل با اولویت مشهد ندانست و گفت: حتی نمی‌شود مسئله اصلی مشهد را «هویت» دانست. وی افزود: هویت بحث ما دانشگاه زده‌هاست؛ در جامعه بحث فرهنگی افراد، بحث دیگری است. ما باید سراغ موضوع‌های آینده مشهد برویم.

وی به ضعف مشهد در سیاست‌گذاری فرهنگی اشاره کرد و گفت: یک سطح از بحث مربوط است به فقر ما در مشهد که نسبت به سیاست‌گذاری داریم و به‌نظر من درک صحیحی از این پدیده نداریم. قرونه با اشاره به روش شناسی های رایج در عرصه سیاست گذاری گفت: روش‌شناسی در سیاست‌گذاری نیاز به تحول دارد. من سراغ «مسئله» نمی‌روم چون شرایط در حال تغییر است. وقتی شرایط ثابتی نداریم نمی‌شود مسئله ثابتی داشت. نظر من این است که با توجه به نرخ تغییراتی که داریم نباید روی مسئله زوم کنیم. وی یکی از الزامات مهم در شبکه مسائل فرهنگی را ناظر به دوام یک مسئله در آینده دانست و گفت: در نگاه به مسائل فرهنگی باید به این موضوع هم توجه داشته باشیم که آیا این مسئله در آینده هم پایدار هست یا نه؟

این کارشناس آینده‌پژوهی با اشاره به مطالعات میدانی گفت: براساس پژوهش‌های ما در آینده‌پژوهی مشهد، بحث اصلی فرهنگ در مشهد، نخست، اقتصاد فرهنگ است. دوم، زیرساخت‌های فکری و سوم هم داده‌های فرهنگی است. دو مورد نخست در مرز جامعه و دیگری در مرز آینده است.

«فرایندسازی و مدل‌سازی» حلقه گمشده سیاست‌گذاری فرهنگی در مشهد

جلیل معماریانی در ابتدای صحبت خود به ضرورت نگاه و تفکر سیستمی به شبکه مسائل مشهد پرداخت و گفت: برای رسیدن به شبکه مسائل باید تفکر سیستمی داشته باشیم. نمی‌توانیم با تفکر خطی به شبکه مسائل برسیم. جنس اصلی فرهنگ «نگرش» است؛ نگرش یعنی نسیم. فرهنگ مانند نسیم است که در عین حال باید گویا نیز باشد.

این مدرس دوره‌های تفکر، تربیت و تشکیلات فرهنگ تأکید کرد: فرهنگ باید از ساختار فربه خارج شود و با این نحوه سیاست‌گذاری فرهنگی که داریم، نبود «هویت» در فرایندها و ساختارها ملموس است.

وی هویت را نگرش غالب بر فعالیت‌های فرهنگی برشمرد و برای به ظهور رساندن این نوع نگاه گفت: نمادهای فرهنگی به‌طور خرد و کلان یکی از بخش‌هایی هستند که باید با توجه به نگاه هویتی باز طراحی شوند و منبع تمام این تحولات باید همان «هویت» باشد.

این کارشناس فرهنگی در شرح این نظر افزود: در این شبکه مسائل همه چیز حتی ابزار کنترل هیجان‌ها مانند شهربازی‌ها یا زیرساخت‌های فرهنگی هم باید مبتنی بر همان نگاه هویتی باشد. آن فرهنگی می‌تواند حاکمیت کند که بتواند برای قسمت‌های مختلف، جایگزین داشته باشد.

جلیل معماریانی نگاه شبکه‌ای به مسائل را جزو ضروریات برشمرد و با توجه به تقابل «ساختار»‌ها با تغییرات گفت: نظام سیاست‌گذاری باید شبکه‌ای کار کند تا بتوانیم روابط متقابل این بخش‌ها را متوجه شویم. ساختار اداری ما جوابگوی نگاه شبکه‌ای به هویت نیست.

وی در پایان «فرایندسازی و مدل‌سازی» را به‌عنوان حلقه گمشده سیاست‌گذاری فرهنگی در مشهد دانست و بر وجود یک مدل مفهومی، اجرایی، کاربردی و مدیریتی برای اجرای این پیوستار تأکید کرد.

دفاع از «هویت»

سعید خورشیدی سیاست‌گذاری فرهنگی را ناظر به یک مسئله قابل ادراک می‌داند که توسط سیاست‌گذار برنامه‌ریزی می‌شود.

او معتقد است: هویت، مهم‌ترین مسئله مشهد است که سیاست‌گذار باید به آن واکنش داشته باشد. مسئله هویت در مشهد تبدیل به یک چالش شده است و مداخله تمام دلسوزان مشهدی ازجمله حاکمیت را می‌طلبد.

این کارشناس فرهنگی با اشاره به نقش نگاه هویتی در توسعه بافت اطراف حرم مطهر گفت: مسئله بافت اطراف حرم در ظاهر یک مسئله شهرسازی است ولی می‌توان این مسئله را کاملاً رویکردی و تقابل دو نگاه «هویتی» و «مدرن» دانست. بلایی که بر سر بافت اطراف حرم آمده است بدون توجه به نگاه هویتی بوده و ناشی از نگاه صرفاً توسعه مدرن است.

وی هویت مبتنی بر زیارت و حضور حضرت رضا(ع) را هسته اصلی شکل‌گیری مشهد به‌صورت شهر دانست و افزود: بالطبع مشکلات شهرسازی و معماری هم داریم ولی هسته اصلی این اختلاف‌ها ناشی از نگاه ما به «هویت» است. مشهد در طول تاریخ براساس همین «هویت» پیشرفت کرده و به نیازهایش پاسخ داده است. اگر مشهد بخواهد رشد کند، راهکارش رجوع به عقلانیتی است که ریشه در همان هویت داشته باشد.

خورشیدی در توصیف تفکر توسعه مدرن در مشهد گفت: درمقابل، جریانی وجود دارد که مشهد را از منظر «عقلانیت مدرن» خوانش و تلاش می‌کند سود مادی دنیوی را از محل ظرفیتی که سنت و هویت برای او ایجاد کرده است دو برابر کند. او فقط به افزایش تعداد گردشگر می‌اندیشد و البته همین را هم نتوانسته محقق کند. عقلانیت مدرن در واقع دغدغه بوم و هویت را ندارد بلکه می‌گوید از این شرایط باید استفاده کرد. اصل و اساس این نوع عقلانیت، توسعه مدرن است و چالش‌ها و عوارضی که این توسعه برای شهر به‌وجود می‌آورد را به عنوان هزینه‌های توسعه می‌داند.

این کارشناس فرهنگی «بسط و دفاع از هویت» را به عنوان مسئله اصلی سیاست‌گذاری فرهنگی در مشهد دانست که سیاست‌گذار باید به آن به‌عنوان اولویت نگاه کند.

جای خالی فناوری‌های نرم فرهنگی

محمد سهیلی با توجه به طرح مطالعات کمی و کیفی زیارت و شبکه مسائل مطالعه شده درباره مشهد گفت: بازیابی «هویت» فوری‌ترین و ضروری‌ترین چیزی است که به آن نیاز داریم.

وی افزود: ما فاقد فناوری فرهنگی هستیم تا بتوان با آن نگرش شهروندان را بهبود بخشید. به‌طور مثال سند تحول آموزش و پرورش را داریم، اهداف هم مشخص است اما جایی که می‌خواهد بگوید چگونه این اهداف را محقق کنیم، سند سکوت می‌کند.

سهیلی با اشاره به تحولات اجتماعی تأکید کرد: در بخش اجتماعی هم می‌توان به این اشاره داشت که در حال از دست دادن سرمایه اجتماعی هستیم و جز با همبستگی و بالا بردن اعتماد اجتماعی، سرمایه اجتماعی را نمی‌توانیم برگردانیم.

این استاد دانشگاه در پایان گفت: بنابراین یکی از مهم‌ترین نیازهای ما فناوری‌های نرم فرهنگی است تا زنجیره حل شبکه مسائل را تکمیل کنیم.