قدس آنلاین؛ پاندمیCOVID-۱۹ تا تاریخ ۲۴ می ۲۰۲۱ منجر به ابتلا بیش از ۱۶۷ میلیون مورد تأیید شده و بیش از حدود ۴ و نیم میلیون مرگ در سراسر دنیا شده است. تاکنون هیچ گونه شواهد قطعی برای موثر بودن درمان‌های ضد ویروس فعلی در خصوص این بیماری وجود ندارد و همچنان تلاش‌های جهانی بر تولید واکسن‌های ایمن و موثر و بدون عوارض جانبی شدید، برای پیشگیری از COVID-۱۹ متمرکز است. در مراحل کارآزمایی بالینی واکسن های تایید شده، ارائه دهندگان  واکسن مدعی بر اثربخشی بالا و عوارض جانبی ناچیز این واکسن‌ها هستند (۱).

با این حال آگاهی از عوارض احتمالی بعد از واکسیناسیون  برای دریافت کنندگان آن  مفید و موجب اطمینان خاطر در خصوص واکسیناسیون است.

واکسن‌های مورد تایید در جهان

تاکنون، سیزده واکسن توسط حداقل یک مقام نظارتی ملی برای استفاده عمومی در کشورها مجاز شده‌اند که عبارت­اند از: دو واکسن mRNA (Pfizer – BioNTech و Moderna) ، پنج واکسن ویروس غیر فعال شده(BBIBP-CorV, CoronaVac, Covaxin, WIBP-CorV و CoviVac ) ، چهار واکسن ناقل ویروسی (Sputnik V ، Oxford – AstraZeneca، Convidicea و Johnson & Johnson) و دو واکسن پپتید (EpiVacCorona  و  RBD-Dimer) (جزییات بیشتر این واکسن ها در گزاره برگ ۲۵ و ۲۷ پیشتر منتشر شده است).

توزیع واکسن در ایران

بسیاری از کشورها برنامه‌های توزیع مرحله‌ای تزریق واکسن را با توجه به محدودیت تعداد واکسن‌های موجود، با اولویت افرادی که بیشتر در معرض خطر و انتقال بیماری هستند، مانند کارکنان سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی شروع کرده اند (۱). در ایران نیز واکسیناسیون COVID-۱۹ در مرحله اول برای کارکنان سیستم‌های بهداشتی درمانی و گروه‌های در معرض خطر  آغاز شده است که شامل واکسن‌های  اسپوتنیک V (Sputnik V)، آسترازنکا(Oxford – AstraZeneca)، سینوفارم (Sinopharm) و بهارات (COVAXIN )هستند. هر کدام از واکسن‌ها اثربخشی متفاوتی را در مراحل کارآزمایی بالینی از خود نشان داده‌اند، ضمن اینکه اثربخشی هر کدام از این واکسن‌ها، در برابر واریانت های مختلف ویروس کرونا نیز متفاوت است.

عوارض جانبی مورد انتظار بعد از تزریق واکسن COVID-۱۹

مهم ترین عوارض مورد انتظار بعد از تزریق واکسن شامل  عوارض موضعی ( درد، تورم و قرمزی محل تزریق) ، عوارض سیستمیک (تب، لرز، سردرد، سرگیجه، بدن درد، خستگی، ضعف و بیحالی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست و دردمفصلی)، واکنش‌های آلرژیک ( تنفس سخت، راش های سراسری پوستی و تند شدن ضربان قلب) و عوارض جدی و نادر مانند شوک آنافیلاکسی هستند.

عوارض شایع مشاهده شده بعد از دریافت واکسن

عوارض موضعی (درد، خارش، تورم، قرمزی و احساس گرما در محل تزریق) و عوارض سیستمیک (تب موقت، احساس ضعف، سردرد، بدن درد، درد مفاصل، احساس کسالت و خواب آلودگی تهوع، استفراغ و  اسهال از شایعترین عوارض می باشند که بیشتر از مابقی موارد دیده می‌شوند.

عوارض ناشایع (کمتر مشاهده شده) بعد از دریافت واکسن

سرگیجه، احساس گیجی، لرزش، تعریق، یبوست، سرفه، بی اشتهایی، بزرگی غدد لنفاوی، شوک وازووگال و شوک آنافیلاکسی  از دیگر عوارض واکسن هستند که کمتر مشاهده شده‌اند و در اصطلاح ناشایع نامیده می‌شوند.

*این در حالی است که شمار زیادی از دریافت کنندگان واکسن نیز  هیچ نوع عارضه شایع یا ناشایع مربوط به واکسن را تجربه نخواهند کرد.

زمان  و مدت بروز عوارض جانبی ناشی از واکسن

غالبأ عوارض ناشی از واکسن به طور معمول از ۱۲ ساعت تا کمتر از ۷ روز بعد از تزریق واکسن  به طور متغیر رخ می دهد. در موارد بسیار نادر برخی عوارض ممکن است ۱ ماه بعد از واکسیناسیون بروز یابد.

اقدامات لازم جهت به حداقل رساندن عوارض واکسن

· در مورد احتمال عوارضی که ممکن است در زمان کوتاه  به دنبال تلقیح واکسن رخ دهد مانند شوک وازووگال و شوک آنافیلاکسی ، لازم است واکسینه شدگان حداقل به مدت زمان ۱۵ دقیقه بعد از دریاقت واکسن در مرکز دریافت واکسن بمانند.

· اخذ شرح حال از افراد در خصوص هر گونه حساسیت به واکسن‌های قبلی تزریق شده یا حساسیت به دریافت دوز قبلی واکسن COVID-۱۹

· برای جلوگیری و کنترل شوک وازوگال، توصیه می‌گردد افراد در پوزیشن‌های ایستاده واکسینه نشوند و در موقعیت خوابیده و یا در صورت عدم  وجود امکانات، به صورت نشسته واکسینه شوند.

· پوشیدن لباس تمیز و خنک جهت جلوگیری از آلودگی احتمالی محل تزریق واکسن و تحمل بالا رفتن دمای بدن می‌تواند کمک کننده باشد.

· نوشیدن مایعات به میزان زیاد و در صورت بروز تب استفاده  از مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی برای کنترل آن و از آنتی هیستامین‌ها برای عوارض موضعی می‌توانند در کاهش عوارض کمک کننده باشند.

چه عوارضی نیاز به بستری شدن و یا مراجعه به پزشک دارند؟

در صورت بروز عوارض نادر مانند خونریزی ارگان‌های مختلف بدن، آمبولی، شوک آنافیلاکسی و یا سوپر اینفکشن محل تزریق، گسترش قرمزی یا حساسیت به لمس در محل تلقیح واکسن بعد از ۲۴ ساعت و یا  اینکه عوارض ناشی از واکسن به صورت نگران کننده‌ای تشدید شوند و بعد از چند روز از بین نروند، دریافت کنندگان واکسن بایستی به مراکز درمانی مراجعه و تحت معالجه قرار گیرند.

همزمانی پیامدهای نامطلوب بعد از تزریق واکسن

برخی علائم بعد از دریافت واکسن ممکن است بروز یابند که ارتباطی با ماهیت واکسن ندارند. به طور مثال ممکن است افراد همزمان با دریافت واکسن در دوره کمون و بدون علامت بیماری بوده باشند و علایم بارز بیماریCOVID-۱۹ که ارتباطی با دریافت واکسن ندارد ( تب، تنگی نفس، سرفه، اختلال بویایی و چشایی ، میالژی و علائم گوارشی) را تجربه کنند. این افراد جهت تشخیص بیماری COVID-۱۹ بایستی تحت آزمایشاتی مانند RT-PCR   و یا RAPID-TEST  قرار گیرند.

مطالعات صورت گرفته در خصوص عوارض واکسن‌های COVID-۱۹

به طور خلاصه مطالعات صورت گرفته بر روی عوارض واکسن های COVID-۱۹  که در کشورمان توزیع شده‌اند در جدول شماره ۱و ۲ ارائه شده است.

در جدول ۱  یافته های مطالعاتی که نتایج فاز ۳ کارآزمایی بالینی آن ها به چاپ رسیده است بیان شده است و جدول شماره ۲  بیانگر نتایج مطالعاتی که فاز ۱ و۲ کارآزمایی بالینی آن ها به چاپ رسیده است،هستند.

جدول ۱: یافته های مربوط به مطالعات انجام شده بر روی عوارض واکسن های آسترازنکا* و  اسپوتنیک V

توضیح جدول : در این جدول اطلاعات مطالعات با جمعیت بالا آورده شده و مطالعات گزارش مورد یا موارد بررسی نشده است.

**در این مطالعه ۹۱ نفر از ۹۲۵۸ فرد که هر دو دوز را دریافت کرده بودند دچار عوارض نادر شامل عوارض موضعی، پوستی(۲۹/۰ %)،  اختلالات بینایی (۰۷/۰ %)، اختلالات سیستم تولید مثلی (۰۴/۰ %)، اختلالات کلیه و مجاری ادراری (۰۶/۰ %)، اختلالات خونی/لنفی(۰۶/۰ %)، اختلالات عصبی (۰۴/۰ %)، اختلالات روانی (۰۳/۰ %)، اختلالات عروقی (۰۱/۰ %)، اختلالات سیستم ایمنی(۱۹/۰ %)، انواع عفونت ها (۱۱/۰ %)، اختلالات متابولیکی و تغذیه‌ای (۰۲/۰ )، انواع نئوپلاسم‌ها (۰۱/۰ %)، اختلالات شنوایی (۰۱/۰ %)  شدند.

جدول ۲: یافته های مربوط به مطالعات انجام شده بر روی عوارض واکسن های بهارات و سینوفارم

لازم به ذکر است که به طور معمول عوارض جانبی ناشی از واکسن ها مانند عوارض موضعی و عوارض سیستمیک، در شمار زیادی از دریافت کنندگان واکسن به طور خفیف رخ می دهد و این عوارض عموما خود به خود و یا با مصرف  مسکن‌های ضد التهابی غیراستروئیدی بهبود می یابند. با توجه به تجارب چند صد ساله بشر در زمینه تولید واکسن، یک اصل در همه آن ها ثابت شده است و آن اینکه هیچ واکسنی به طور ۱۰۰ درصد موثر و یا بدون عارضه نیستند اما عوارض ناشی از واکسن بسیار ناچیز و گذرا هستند.

اگرچه واکسن های مختلف اثربخشی متفاوتی در برابر واریانت های مختلف کرونا ویروس دارند، واکسن های مورد استفاده در کشورمان همگی ایمنی زایی و ایجاد مصونیت نسبتا بالایی را در  فاز ۳ کارآزمایی های بالینی از خود نشان داده اند و حداقل عوارض جانبی را دارا هستند.

منبع:  گزاره برگ شماره ۳۰ کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹ وزارت بهداشت

انتهای پیام/