به گزارش قدس آنلاین، جلسه درس اخلاق آیت‌الله محمدباقر تحریری، از اساتید اخلاق و تولیت مدرسه علمیه مروی، با محوریت مواعظ اخلاقی امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب، برگزار شد. مشروح سخنان این استاد اخلاق به شرح زیر است.

بحث درباره تبیین مواعظ نورانی امام صادق(ع) است. در این مواعظ حضرت(ع) ما را متوجه مسائل مختلف اخلاقی و نفسانی در زندگانی روزمره و دنیوی می‌کنند تا در برخورد با اقشار مختلف دچار گرفتاری‌های اخلاقی و روحی نشویم؛ چون انسان معمولاً گرفتار می‌شود و باید توجه کند که چه واکنش‌ مطلوبی را نشان دهد تا زندگی شیرینی داشته باشد و زمینه برای زندگی سعادت‌مندانه در عالم دیگر هم فراهم شود. تحصیل صفات نفسانی و صفات مطلوب سختی‌هایی دارد اما انسان به نتایج خوبی دست پیدا می‌کند.

زندگانی دنیا بدون سختی نیست و اگر این سختی‌های محدود را تحمل کنیم، حتماً به آسایش‌های نامحدود خواهیم رسید. فرمودند که بهشت و سعادت ابدی با تحمل سختی‌ها همراه هستند که عبارت از سختی‌های عملی و روحی است و سختی‌های عملی نیز به تحمل سختی‌های روحی برمی‌گردد و روح با آنها پرورش پیدا می‌کند. حضرت(ع) در سفارش خود مواردی را تذکر می‌دهند، تا به این فضیلت رسیدند، فرمودند کسی را که به شما ستم می‌کند عفو کنید. به طور طبیعی انسان در روابط اجتماعی از تجاوز به حدود دیگران محفوظ نیست. این امر از جهل ما نسبت به وظایفمان سرچشمه می‌گیرد یا به غفلت ما از آن فضائل برمی‌گردد و مورد سوم که تأثیر ناگواری دارد این است که شخص با علم و آگاهی نمی‌خواهد وظایفش را در ارتباط با دیگران مراعات کند و به حدودشان تجاوز می‌کند.

بنابراین، در برخوردهای گوناگون این مسئله برای انسان پیش می‌آید. از این‌ رو فرمودند که کمال انسان این است که هم با به کار بستن عقل و هم با استفاده از بیانات شرع، به این حدود آگاهی پیدا کند. برخی از این حدود امور فطری است و وقتی که انسان در زندگی تعاملی قرار می‌گیرد، فطرت و عقل فطری او حکم می‌کند که هر کسی در برابر دیگری وظایفی دارد و عمدتاً انسان از فضای خانواده شروع می‌کند و بعد با دیگران وارد تعامل می‌شود تا اینکه تشکیل خانواده بدهد و روی پای خودش بایستد و ارتباط‌ اجتماعی داشته باشد.

در همه این عرصه‌ها، بیانات نورانی دین و اولیای دین را داریم. امام سجاد(ع) در رساله حقوقیه ۵۱ حق را بیان می‌کنند که کلیات این حقوق است. پس از آگاهی ما باید اهتمام بورزیم که اول، آن حدود و حقوق لازم را ملتزم شویم؛ چون یکسری حقوقِ لازم داریم که از آن به واجبات یاد می‌کنیم و نیز تعدی به آنها از محرمات شمرده می‌شود، اما یکسری از حقوق نیز مستحب و اخلاقی است. هر مقدار که انسان بخواهد در مسیر کمال قرار بگیرد، باید از این حقوق آگاهی یابد و نفس را به انجام آنها ملزم کند؛ چون به صورت طبیعی نفس انسان می‌خواهد تجاوز کند، مخصوصا وقتی به مرحله‌ای از سرمایه فکری یا مالی یا وجاهتی می‌رسد، دوست دارد که طغیان کند.

طغیان‌ انسان پس از رسیدن به مکنت

انسان وقتی به غنا می‌رسد، دست به تجاوز می‌زند و باید به این آسیب‌ها توجه کند. بنابراین، برخی از مواردی که در کنار تجاوز قرار می‌گیرد خودخواهی و خودپسندی است که زمینه بیشتر طغیان را فراهم می‌کند. برخی‌ می‌گویند ما نمی‌خواهیم بدانیم تا ملزم به عمل نشویم که در این صورت انسان از کمالات محروم می‌شود و اگر آگاهی نداشته باشد، تجاوز هم رخ خواهد داد؛ لذا این فعالیت فطری ما را به سمت این آگاهی می‌کشاند که بین انسان‌ها تعامل وجود دارد و حقوقی برقرار است.

گاهی کسانی که در حیطه‌ای قرار می‌گیرند و آگاهی خاصی پیدا نمی‌کنند نیز مؤاخذه می‌شوند؛ چون گرایش‌های فطری در وجودشان هست و قرار گرفتن آنها در جامعه احکامی را ایجاب می‌کند. طبق روایت، وقتی از برخی افراد سؤال می‌شود که چرا عمل نکردید؟ می‌گویند نمی‌دانستم و سپس مؤاخذه دیگر این است که چرا یاد نگرفتید؟ بنابراین دو مسئله مطرح است؛ یکی اینکه وقتی انسان در شرایطی قرار می‌گیرد که علمی است، حجت بر او تمام می‌شود و زمانی که شرایط علمی نباشد، انسان به میزان درک فطری‌اش مؤاخذه می‌شود.

بنابراین گاهی این تجاوزها براساس ناآگاهی و گاه در اثر غفلت است و انسان باید غفلت‌ها را کنار بزند؛ چون بسیاری از آنها اختیاری است. صرف اینکه انسان در فعالیت‌های دنیوی به غفلت می‌افتد یا دنیا دنیای فراموشی است، اینها عذر نیست و اگر انسان چنین بهانه‌هایی را برای خداوند بیاورد، از او سؤال می‌شود که چطور در فعالیت‌های دنیوی حواسش جمع است اما از وظایف دینی غفلت می‌ورزد.

گاهی در ارتباط‌ اجتماعی این تجاوزها رخ می‌دهد اما تکلیف چیست؟ اول باید آگاهی پیدا کنیم و دوم باید آن را به کار ببندیم. سوم ممکن است انسان در برابر دیگران تخطی کند. حال تکلیف چیست؟ آیا اگر کسی مورد ظلم واقع شد، باید ظلم کند؟ در این صورت سنگ روی سنگ بند نمی‌شود و اگر قرار است که کمالی رخ دهد، باید عده‌ای این فضائل را دارا باشند و صفاتی که امام صادق(ع) فرمود برای این است که اگر روابط کدر شد، یک نفر بحث کند و اگر یک نفر محروم کرد، طرف مقابل اعطا کند. طبق روایات، کمال بیشتر برای کسی است که شروع می‌کند و آن کسی که انجام می‌دهد نیز به کمال می‌رسد، اما در مرتبه پایین‌تر و نباید توقع داشته باشد که در مرتبه طرف مقابل باشد؛ چون کسی که ابتدا نیکی می‌کند با نفس مجاهده کرده است.

منبع: ایکنا

انتهای پیام/