با وقوع این حادثه ضرورت توجه به رعایت اصول ایمنی و مقررات فنی به‌ویژه در مجاورت فضاهای عمومی همچون مدارس مورد تأکید قرار گرفته است.

۱۹.۵ درصد مدارس کشور نیازمند تخریب یا بازسازی هستند

میثم حاجی پور، سخنگوی سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور در گفت‌وگو با قدس می‌گوید: سازمان نوسازی پس از ساخت مدرسه و تحویل آن به آموزش و پرورش دیگر کاری با آن ندارد؛ یعنی مراقبت، نگهداری، تعمیرات مدرسه و... در اختیار اداره‌های آموزش و پرورش است مگر اینکه با ما مکاتبه و برای گودبرداری و یا انجام عملیات عمرانی درخواست نظر کارشناسی کنند که در این صورت کارشناسان نوسازی اعزام می‌شوند و پس از آن، نظر کارشناسی خود را ارائه می‌دهند.

وی می‌گوید: 19.5 درصد مدارس کشور یا نیازمند تخریب و بازسازی هستند و یا باید مقاوم‌سازی شوند. البته تا دهه ۸۰ حدود ۷۰ درصد مدارس ناایمن بودند اما با مصوبه مجلس شورای اسلامی و افزایش اعتبارات، روند نوسازی و مقاوم‌سازی مدارس سرعت گرفته است، یعنی بیش از ۸۰ درصد مدارس کشور ایمن شده‌اند و در برابر برخی حوادث مثل زلزله و... ایمنی لازم را دارند.

نقش مهندسان ناظر  در ساخت‌ و سازها

مهندس جعفر سرخوش، کارشناس حوزه عمران نیز در این باره به قدس می‌گوید: قانون‌گذار وظایفی را در حوزه ساخت‌وسازها تعریف و موضوع نظارت بر گودبرداری پیش از انجام آن را جزو تکالیف مهندسان ناظر محسوب کرده است.

در واقع زمانی که پروانه ساخت صادر می‌شود طراح‌ها باید به موضوع گودبرداری توجه داشته باشند  و فرم‌هایی را که مثلاً در خصوص زلزله وجود دارد تکمیل کنند. در چک‌لیست‌هایی که تکمیل می‌شود قسمت پلاک‌های مجاور هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. یعنی طراح ساختمان در زمان تهیه نقشه سازه نگهبان باید به وضعیت پلاک‌های مجاور هم توجه کند و مهندس ناظر هم در زمان اجرا باید با دقت به نقشه‌ها و همچنین وضعیتی که در موقع تخریب مشاهده می‌کند توجه کند. چون هنگام تخریب ممکن است مواردی دیده شود که از دید طراح نقشه دور مانده است. در این صورت مهندس ناظر باید مورد را به طراح یا مالک اطلاع دهد و از آنان بخواهد موضوع را بررسی کنند.

مثلاً شما می‌خواهید ساختمان خود را تخریب کنید و ناخواسته دیوار ساختمان کناری را هم می‌بینید و متوجه می‌شوید وضعیت سالم و پایداری ندارد و یا به مرور زمان به سازه شما تکیه کرده است، بنابراین به لحاظ قانونی کسی که در حال احداث سازه جدید است مسئولیت دارد؛ هر چند ساختمان مجاور دارای پایداری لازم نبوده و یا به ساختمان شما تکیه کرده باشد. برمبنای قوانین کلی کشور اگر حادثه‌ای رخ دهد مسبب آن باید پاسخگو باشد، بنابراین در حوادث اینچنینی نخستین فرد در مظان اتهام و پاسخگویی مهندس ناظر است.

وی ادامه می‌دهد: نکته‌ای که در قانون وجود دارد و تاکنون مغفول مانده موضوع مجری ذی‌صلاح است. در قانون پیش‌بینی شده مجری ساختمان باید صلاحیت این کار را داشته باشد ولی شهرداری‌ها از اجرای این قانون طفره می‌روند و معمولاً مجریان ساختمان افرادی بدون صلاحیت هستند. این درحالی است که اگر پروانه یک ساختمان بر اساس قواعد قانونی صادر شود؛ یعنی مجری ساختمان دارای صلاحیت حرفه‌ای باشد بالطبع وقتی حادثه‌ای اتفاق بیفتد ابتدا مجری ساختمان و بعد مهندس ناظر مسئولیت دارند ولی در ساختمان‌های کوچک و یا در ساختمان‌هایی که مجری ذی‌صلاح در پروانه ساختشان نیست فقط مهندس ناظر باید پاسخگوی حوادث باشد.

وی با اشاره به اینکه قانون‌گذار در تدوین مقررات برای گودبرداری در مجاورت اماکن عمومی از جمله مدارس ملاحظه خاصی را در نظر نگرفته، می‌افزاید: یعنی نگفته چون ساختمان مجاور مدرسه است باید عملیات گودبرداری با احتیاط بیشتری انجام شود. چون طراحی و اجرای سازه‌ها هرچند مبتنی بر کاربری است اما روی این قضیه خیلی تأثیرگذار نیست و اصل بر این است یک سازه به درستی احداث شود و ساختمان مجاور هم خراب نشود. این‌ها ملاحظات میدانی است. یعنی طراح، مجری و مهندس ناظر اگر مورد خاصی را دیدند باید دستور توقف گودبرداری و حتی ساخت سازه را بدهند. ضمن اینکه باید وضعیت را به مدیر مدرسه اطلاع دهند تا شرایط ایمن ایجاد شود.

جای خالی ضریب ایمنی برای ساختمان‌های عمومی

وی در همین زمینه می‌افزاید: به طور عمومی برای ساختمان‌ها موضوعی با عنوان درجه اهمیت قائل هستیم. مثلاً اگر ساختمانی را طراحی می‌کنیم که ممکن است در آن همزمان ۵۰۰ نفر حضور داشته باشند مثل یک مرکز تجاری، ضریب ایمنی را بالاتر از ساختمانی که ۵۰ نفر در آن سکونت دارند در نظر می‌گیریم. البته این ضریب ایمنی برای ساختمانی است که احداث می‌شود و در خصوص ساختمان‌های مجاور در آیین‌نامه‌ها چیزی نیامده است. مثلاً چون ساختمان مجاور مدرسه است باید ضریب ایمنی سازه را بیشتر کنیم. اما این موضوع باید مورد توجه مجری یعنی سازنده ساختمان و مهندس ناظر باشد. خیلی اوقات ممکن است عملیات ساخت‌وساز همراه با خطر باشد بنابراین یک راهکار این است مثلاً عملیات زمانی انجام شود که اگر در مجاورت آن مدرسه است دانش‌آموزان در آن حضور نداشته باشند.

او در خصوص ضرورت اطلاع دادن به سازمان نوسازی در هر نوع ساخت‌وسازی در مجاورت مدارس هم می‌گوید: سازمان نوسازی متولی ساختمان‌های موجود نیست و وظیفه‌ای در این خصوص ندارد؛ یعنی این سازمان متولی فضاهای آموزشی درحال احداث است. خود آموزش و پرورش هم کنترلی روی این موضوع ندارد. ملاحظات اطراف یک ساختمان موضوعی اجرایی است، یعنی در زمان اجرا باید به این موضوع توجه شود.

سرخوش در پاسخ به این پرسش که اماکن عمومی مثل مدارس، پیش از احداث باید چه تأییدیه‌هایی را دریافت کنند، می‌گوید: مدارس علاوه بر آنکه مثل سایر ساختمان‌های عادی از فیلتر مقررات ملی ساختمان و کنترل سازمان نظام مهندسی می‌گذرند باید از فیلتر سازمان نوسازی هم بگذرند و یک کنترل و نظارت اضافه در زمان طراحی و ساخت مدرسه صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر هر ساختمانی که احداث می‌شود باید استاندارد باشد و مباحث بیست‌ودو گانه مقررات ملی ساختمان در آن رعایت شده باشد ولی بعضی سازه‌ها مثل مدرسه به هنگام طراحی و اجرا از سوی سازمان نوسازی مدارس هم کنترل و نظارت مضاعف می‌شوند.

وی با این‌حال می‌گوید: اما مدارسی که در تهران عمری بالای ۲۰ سال دارند تقریباً هیچ کدام ایمن نیستند. یعنی پس از تصویب قانون مقررات ملی ساختمان و قانون نظام مهندسی، ساختمان‌ها تا حدی از ایمنی لازم برخوردار هستند اما ساختمان‌هایی که پیش از این قوانین بنا شده‌اند و یا مدارس با عمری بیش از ۲۰ یا ۳۰ سال قطعاً ضعیف هستند و حتماً در مقابل گودبرداری‌های غیراصولی و یا حوادث غیرمترقبه آسیب‌پذیرند.