به همین خاطر هر ساله زمین‌لرزه‌های بزرگ و کوچک متعددی در آن رخ می‌دهد که گاه تبعات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارند. بنابراین برای کاهش خسارات ناشی از زلزله، ارتقای سطح آگاهی و آمادگی عمومی برای مواجهه با آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
به همین دلیل بخش آموزش همگانی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در راستای انجام رسالت خویش و به منظور کاربردی کردن آموخته‌های دانش‌آموزان درباره زلزله، در سال ۱۳۷۴ برگزاری مانور در سطح مدارس را طراحی کرد. این برنامه در هشتم آذر ۱۳۸۲ و پس از امضای تفاهم‌نامه بین وزارتخانه‌های علوم، آموزش و پرورش، سازمان صدا و سیما، جمعیت هلال‌احمر و شهرداری‌ها در مدارس کشور اجرا شد.
اما پرسشی که امروز باید به آن پاسخ داد این است که برگزاری مانور زلزله و ایمنی در مدارس در راستای مواجهه با بلایای طبیعی به‌ویژه زلزله تاکنون چقدر موفقیت‌آمیز بوده و آیا اجرای طرح یاد شده برای ارتقای سطح آگاهی و آمادگی دانش‌آموزان و در پی آن کاهش خسارت جانی ناشی از این حوادث کافی است؟
لازم است؛ اما کافی نیست
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور در پاسخ به قدس می‌گوید: مانور زلزله و ایمنی برای فرهنگ‌سازی برگزار می‌شود و بیشتر حالت نمادین دارد تا خطر زلزله به دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان گوشزد شود و بدانند ما در کشوری با ریسک بالای زلزله زندگی می‌کنیم. بنابراین در خصوص میزان تأثیرگذاری آن باید دبیرخانه علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله -وابسته به وزارت علوم - نظر قطعی دهد؛ با وجود این ما معتقدیم مانور زلزله و ایمنی تأثیرات مثبتی به‌دنبال داشته است.
علی بختیاری می‌افزاید: هرچند برگزاری مانور زلزله و ایمنی برای آموزش همگانی موضوعی لازم است اما کافی نیست. در واقع مانور فقط اقدامی برای آموزش دانش‌آموزان و خانواده‌هاست اما در زمینه ارتقای ایمنی مباحث سازه‌ای و غیرسازه‌ای، زیرساخت‌ها، بحث تأمین بودجه مورد نیاز و... هم اهمیت دارد که باید همه آن‌ها به موازات هم پیش برود تا هدف مورد نظر حاصل شود. البته در همه این موارد کارهایی انجام شده اما باز هم باید اقدامات بیشتری صورت گیرد.
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور با اشاره به اینکه موضوع ایمنی مدرسه در مقابل زلزله شامل چند عامل می‌شود، تصریح می‌کند: یکی از آن‌ها موضوع سازه‌ای است که متولی آن، سازمان تجهیز و نوسازی مدارس است و به گفته مسئولان این سازمان حدود۵۰ تا ۶۰ درصد مدارس کشور نوسازی و مقاوم سازی شده‌اند. اما اطلاعات مربوط به وجود تجهیزات غیرسازه‌ای مثل برخورداری از سیستم‌های هشدار آتش‌سوزی و... را باید از حوزه آموزش و پرورش پیگیری کرد که معمولاً مدارس کشور کمک‌های اولیه برای امداد و نجات را دارند. ضمن اینکه در دروس دانش‌آموزان مطالبی در خصوص زلزله و سایر مخاطرات طبیعی و محیطی وجود دارد که قبلاً نبوده است. به هرحال مدیریت بحران را باید به صورت یک بسته کامل و متوازن دید و با توجه به اهمیت هرکدام به آن‌ها پرداخت.
مانور را به شیوه ۲۰ سال پیش اجرا می‌کنیم
معاون سابق آمادگی و مقابله سازمان مدیریت بحران کشور اگرچه برگزاری مانور زلزله و ایمنی را مثبت ارزیابی می‌کند و ضروری می‌داند اما به قدس می‌گوید: روال برگزاری مانور زلزله و ایمنی تقریباً ثابت است. یعنی طی همه این سال‌ها به‌ویژه در سال‌های نخست در برنامه آن تغییرات چندانی را ندیدیم. به طوری که الان هم آن را به شیوه ۲۰ سال پیش اجرا می‌کنیم در حالی که هر سال باید برنامه آن را غنی‌تر از پیش می‌کردیم.
مرتضی اکبرپور می‌افزاید: اینکه در ایران زلزله‌ای حتی در مقیاس کوچک رخ می‌دهد مردم به خیابان‌ها می‌آیند و یا برای دریافت اقلام امدادی ازدحام می‌کنند، نشان می‌دهد هنوز به آنان آموزش لازم را نداده‌ایم.
وی از اجرا نشدن دستورالعمل اجرایی آمادگی در برابر زلزله از سوی دستگاه‌های مسئول خبر می‌دهد و می‌گوید: زمانی که در سازمان مدیریت بحران بودم آیین‌نامه اجرایی آمادگی در برابر زلزله را نوشتم که تبدیل به یک دستورالعمل شد اما هنوز از سوی دستگاه‌های مسئول، اجرایی نشده است. یک وزارتخانه می‌گوید پول اجرای آن را ندارد و دستگاه دیگری هم می‌گوید وزیر این آیین‌نامه را قبول ندارد و... .
وی اضافه می‌کند: من در مانورهایی که در بعضی از کشورها برای دانش‌آموزان برپا می‌کنند شرکت کردم. آنجا سناریو را به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند تا در جریان مانور آن‌ها را پیاده کنند. ما وقتی بچه‌ها را بدون آموزش به صحنه مانور می‌آوریم این کار برای آنان تبدیل به یک تفریح و سرگرمی می‌شود و چیزی یاد نمی‌گیرند. اما اگر از همان آغاز سال تحصیلی سناریوی مانور مثل درس در زندگی‌شان بیاید؛ یعنی مربی زلزله هفته یا هر ماه یک‌بار کلاس ایمنی برگزار و تمرین مانور را اجرا کند، این نکات ملکه ذهن دانش‌آموزان می‌شود.
معاون سابق آمادگی و مقابله سازمان مدیریت بحران کشور سپس به موضوع تجهیزات امداد و نجات مدارس می‌پردازد و می‌گوید: قرار بود در هر مدرسه یک کانکس با ۳۰ تا ۴۰ قلم تجهیزات امداد نجات در جایی امن قرار بگیرد تا اگر اتفاقی افتاد بچه‌هایی که توانایی لازم را دارند در کانکس را باز و با استفاده از تجهیزات امدادی موجود در آن، اقدام به نجات حادثه‌دیدگان کنند تا نیروهای امدادی در صحنه حاضر شوند. اما این کار فقط در بعضی از مدارس انجام شده و بسیاری از مدارس به دلیل کمبود بودجه چنین کانکسی ندارند. بنابراین برای اجرای برنامه یاد شده باید یک الزام قانونی داشته باشیم تا مثلاً درصدی از بودجه دستگاه اجرایی برای این منظور اختصاص یابد. البته در قانون بحران همه این موارد آمده که اگر تمام بندهای آن اجرا شود می‌توانیم ادعا کنیم یک گام به جلو رفته‌ایم.
اگر مانور محله‌محور برگزار شود
محمدرضا قائم مقامیان، رئیس سابق پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی برگزاری مانور زلزله و ایمنی از سال ۸۲ تا ۸۷ را حرکتی نو و مفید در افزایش آگاهی و سطح آمادگی دانش‌آموزان در مواجهه با زلزله می‌داند و می‌گوید: اثرات این مانور را در زلزله سرپل ذهاب دیدیم. طبق مطالعات میدانی، متوجه شدیم دست‌کم در سه مورد بچه‌ها با توجه به آموزش‌هایی که دیده بودند هنگام زلزله با پناه گرفتن در کنار ستون ساختمان نجات یافته‌اند؛ در حالی که همه اعضای خانواده‌شان زیر آوار جان داده بودند. این نشان می‌دهد اگر با این مانورها حتی جان چند نفر از بچه‌ها را هم نجات دهیم خیلی ارزشمند است. اما از نقاط ضعف این مانور آن است که از دست ارگان‌های علمی خارج شده و همواره به یک صورت و شیوه اجرا می‌شود.
وی با اشاره به اینکه تجهیزات امداد و نجات در زلزله کوبه ژاپن تنها تا ۳۰ درصد در نجات جان آسیب‌دیدگان مؤثر واقع شد، می‌افزاید: از آن موقع ایده امداد و نجات محله‌محور، ناحیه‌محور و منطقه‌محور مطرح شد. به همین دلیل از دو سه سال پیش از شیوع کرونا، رنگ و بوی مانور زلزله و ایمنی کمی تغییر کرد و محله‌محور شد. بر این اساس در این مانورها در کنار دانش‌آموزان، آموزش به افراد داوطلب محله و شناسایی نقاط آسیب‌پذیر محله مثل لوله‌کشی گاز و سیستم برق‌رسانی بعضی از ساختمان‌ها و... در دستور کار قرار گرفت به طوری که افراد داوطلب و دانش‌آموزان توانمند دو هفته پیش از برگزاری مانور باید آموزش‌های لازم را برای قطع آن‌ها فرا می‌گرفتند. البته ما فقط در دو منطقه یک و ۱۹ تهران این کار را انجام دادیم.
رئیس سابق پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در همین زمینه تصریح می‌کند: اگر روند برگزاری این مانور به شکل محله‌محور برگردد آن‌وقت می‌توان گفت هزینه‌هایی که برای برگزاری آن می‌شود نتایج موردنظر را برای ایمنی و حفظ جان دانش‌آموزان تأمین می‌کند؛ در غیر این صورت برگزاری مانور با پیش‌بینی چند کپسول آتش‌نشانی و استقرار چند آمبولانس در مدرسه و بعد سخنرانی مسئولان و گرفتن چند عکس یادگاری تأثیر چندانی نخواهد داشت.
نظر شما