واژه حاشیه شهر را سال‌های سال است می‌شنویم و در دوره‌های مختلف مدیریت شهری چیزهای متفاوتی راجع به این مناطق شنیده‌ایم، اما ساکنان مناطق حاشیه‌ای همچنان در انتظار تحقق وعده‌ها هستند و امیدوارند روزی برسد که دیگر بهانه‌ای برای حاشیه‌نشین خواندن آن‌ها وجود نداشته باشد.
در چند روز اخیر جلسه‌ای دیگر با محوریت حاشیه‌شهر در مشهد برگزار شد اما یک تفاوت عمده با جلسه‌های مشابه داشت و آن اینکه عده‌ای از ساکنان مناطق حاشیه‌شهر که دغدغه عدالت‌خواهانه دارند تعدادی از اعضای شورای شهر را دعوت کردند تا در مسجد حجت‌المهدی(عج) میهمان آن‌ها باشند و حرف‌هایشان را بشنوند. در ادامه خلاصه‌ای از آنچه در این جلسه مطرح شد را مرور می‌کنیم.
حاشیه‌نشینی تبعیض
خانم دکتر فاضل، یکی از فعالان‌فرهنگی خطاب به اعضای شورای شهر گفت: تا اسم حاشیه می‌آید حرف از یک شکاف باید بزنیم، اینجا صرفاً مبارزه با محرومیت نیست، آنچه اهمیت دارد تبعیض است. نکته قشنگی حضرت آقا سال ۸۲ مطرح می‌کنند اینکه تبعیض گزنده‌تر از فقر است. اگر مردم احساس کنند تبعیض وجود ندارد حتی حاضرند انواع سختی‌ها را تحمل کنند سختی وقتی تحمل نمی‌شود که احساس کنند در جای دیگری یک ثروت انباشته‌ای وجود دارد. نکته بعدی اینکه برای مبارزه با فقر نیاز به ساختارهای عادلانه داریم. علاوه بر داشتن تکنیک‌ها حتماً یک‌سری از ساختارها باید بازنگری شود و معتقدیم ساختارهای موجود نابرابری‌هایی را ایجاد می‌کند، سرمایه‌سالاری‌ها فقر و حاشیه شهر را تولید می‌کند. با اینکه کمیسیون‌هایی به اسم حاشیه شهر داریم و در دوره گذشته و این دوره شورا ادعا بر این است که شیب توسعه شهر به سمت حاشیه می‌رود، ولی چرا اتفاقی در حاشیه شهر نمی‌افتد، به نظر می‌آید ساختارها باید به صورت دیگری رقم بخورد.
حس تعلق به شهر
آقای مکانی یکی دیگر از حاضران گفت: در ۱۰سال گذشته هر زمان با مدیران صحبت کردیم فهمیدیم مدیران هم همین دغدغه‌ها را دارند؛ فقط آن‌ها رأی آوردند و ما نه. کسی که با فقر زندگی می‌کند مثل این است که هر لحظه می‌میرد؛ مرگ یک‌بار است اما آنچه موجب می‌شود توحید از بین برود همین شکل از فقر است.
باید به این فکر کنیم که چگونه می‌توانیم نابرابری را کم کنیم، چگونه می‌توانیم شهر و شهروندان را با هم ادغام کنیم، چه کار کنیم که اهالی حاشیه شهر خودشان را جزو شهر حساب کنند؟
نابرابری مسئله‌ای است که نمی‌توانیم آن را با پول دادن به مردم حاشیه‌شهر حل کنیم. باید از بسته‌های فرهنگی شروع کنیم تا مردم بفهمند حاشیه‌شهر جزئی از شهر است بعد باید به سمتی برویم که چگونه ادغام انجام شود. یکی از مسائلی که باید به آن توجه شود این است که تولیدات در سطح شهر بچرخد.
اصلاح ساختارهای حاشیه‌ساز
یکی دیگر از شرکت‌کنندگان که خود را صالحی معرفی کرد با تأکید بر اینکه اختصاص ۳۰درصد اعتبارات به حاشیه شهر، حق ساکنان این مناطق است و نمی‌توان از آن به عنوان سرازیر شدن اعتبارات یاد کرد، تیتروار به چند نکته اشاره کرد: اینکه تا وقتی سهمی از مدیریت شهر برای نخبگان حاشیه‌شهر نباشد، این نابرابری‌ها ناگزیر است.
همچنین رانت موجود در صدور مجوزها و مسائلی از این دست، بیش از بودجه و اعتبارات است و اگر ساختارها اصلاح نشود، در بهترین حالت فقط وضعیت موجود حفظ می‌شود.
شخص دیگری به نام سیدجواد نقوی هم گفت: در مورد معضلات حاشیه شهر در سه محور صحبت می‌کنم محور اول مسائل کالبدی است که در حاشیه شهر شاهد بافت فرسوده هستیم و برمی‌گردد به ساخت‌وسازهای غیرقانونی که کوچه‌های تنگ و باریکی را ایجاد و متأسفانه خدمت‌رسانی و امدادرسانی در بحران‌ها را دچار مشکل کرده است.
در این وضعیت چهار پیشنهاد دارم نخستین مسئله تسهیل در روند صدور مجوزها و پروانه‌هاست. نکته بعدی نظارت هوشمند بر ساخت وسازهاست. بحث بعدی پیگیری تسریع تصویب طرح تفصیلی شمال شرق مشهد و نکته آخر اینکه ما در حاشیه شهر تا زمانی که نگاهمان به درون حاشیه شهر نباشد نمی‌توانیم معضلات آن را حل کنیم. امور پیمانکاری پروژه‌های شهری را بدهیم به دست بومی‌هایی که در حاشیه شهر هستند.
در حوزه فرهنگ اجتماعی زمین‌های بزرگ‌مقیاسی در مناطق حاشیه شهر داریم که رها شده، همین‌ها مستعد آسیب‌های اجتماعی است که مدیریت شهری باید با مذاکره تعیین‌تکلیف کند.
در حوزه اقتصادی هم به مشاغل خانگی توجه نشده است و باید ارتباط متخصصان و نخبگان با مراکز نوآوری و کارآفرینی سطح شهر تقویت شود.
پایبندی به شعارهای انتخاباتی
عضو کمیسیون ساماندهی حاشیه شهر مشهد گفت: رویکرد مدیریت شهری در سه دهه اخیر نسبت به حاشیه مشهد مثبت نبود و شهر به سمت غرب توسعه یافته است.
غلامحسین صاحبی افزود: شورای ششم شورایی انقلابی است و نیروهای ارزشی به این شورا رأی داده‌اند، بنابراین باید به مطالبات پاسخگو و به شعارهای انتخاباتی پایبند باشند.
وی ادامه داد: ریزدانگی و نفوذناپذیری در حاشیه شهر و بافت‌های ناکارآمد از معضلات است و به شبکه معابر باید توجه ویژه شود که البته نیاز به اعتبارات زیادی دارد.
رئیس کمیسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار شورای شهر مشهد نیز در این نشست گفت: ۴هزار هکتار زمین خالی در مناطق پیرامونی مشهد وجود دارد که برای توسعه کارآمد آن‌ها برنامه داریم که البته اسناد بالادستی و طرح‌های جامع و تفصیلی نیز مورد نیاز است.
علیزاده افزود: اعتبار طرح‌های تفصیلی حدود ۱۰ سال است و تلاش می‌شود تمامی طرح‌های تفصیلی مشهد به ویژه در مناطق شمال و شمال‌شرق بازنگری تا توسعه کارآمد محقق شود همچنین شبکه معابر طرح‌های تفصیلی نیز باید به سرعت به مناطق ابلاغ شود.
وی عنوان کرد: اگر قرار است تحولی در حاشیه شهر اتفاق بیفتد فقط وظیفه شورا و شهرداری نیست؛ مشابه انتظار و مطالبه‌ای که از شورا و شهرداری هست باید از همه دستگاه‌های اجرایی باشد تا پای کار بیایند و تمامی اعتبارات لازم به سمت حاشیه شهر بیاید.
رئیس کمیسیون ساماندهی حاشیه شهر شورای مشهد، رویکرد شورای ششم را ایجاد تغییر در فرایندی بیان کرد که محصول آن در پنج دهه اخیر، ایجاد نابرابری در فضای شهری بوده است. وی خاطرنشان کرد:عمده حاشیه شهر، نزدیک به حرم مطهر است؛ جنوب و جنوب‌غرب مشهد حدود ۲۰ کیلومتر توسعه پیدا کرده است، درحالی که از شمال شهر با فاصله ۳ کیلومتری حرم مطهر، محدودیت بسیار زیادی وجود دارد.
به گفته علیزاده بررسی‌ها نشان می‌دهد متوسط اعتبارات هزینه شده در حاشیه شهر ۱۰ درصد بوده درحالی که وقتی یک سوم جمعیت مشهد ساکن مناطق حاشیه‌ای است باید حداقل یک سوم اعتبارات هم مربوط به این مناطق باشد.
حاشیه شهر مسیر توسعه می‌خواهد
رئیس کمیسیون عمران، حمل ونقل و ترافیک شورای شهر مشهد هم با بیان اینکه در مواجهه با مسائل حاشیه شهر می‌شود دو رویکرد اساسی داشت، عنوان کرد: یکی اینکه اگر سازمان‌های متولی پای کار نیایند، نمی‌شود در حاشیه شهر کار کرد و دیگری هم اگر مردم پای کار نیایند، نمی‌شود وضعیت را اصلاح کرد.
ایمان فرهمندی با بیان اینکه ما خودمان را شورای حاشیه شهر می‌دانیم، تصریح کرد: حمل ونقل محرک توسعه است، وقتی راه دسترسی نباشد، توسعه‌ای رخ نمی‌دهد؛ در پورسینا بیمارستان بسازید و در کوچه پسکوچه‌های شهرک شهید رجایی مدرسه؛ وقتی مردم به آن‌ها دسترسی نداشته باشند چه فایده‌ای دارد؟
حاشیه شهری که در ۵۰ سال ایجاد شده است، در چهار سال آباد نمی‌شود. نه شما این انتظار را داشته باشید و نه ما قول می‌دهیم، اما انتظار ریل گذاری درست را می‌توانید داشته باشید. با تحقق این مهم و کار پیوسته در بازه‌ای ۱۵ ساله می‌شود حاشیه را درست کرد.
نظر شما