گویا مشکلاتی مثل وارد شدن به سامانه که مردم در روزهای اول نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب با آن دست به گریبان بودند در دوره دوم وجود ندارد و علاقه‌مندان می‌توانند در هر ساعتی وارد سایت شوند و به همراه بازدید از نمایشگاه، دست به خرید کتاب هم بزنند. براساس گفته رئیس دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در دو روز اول ۲۲۰هزار و ۱۱۴ نسخه کتاب به ارزش ۱۴۸ میلیارد و ۲۲۳میلیون و ۳۱۰هزار و ۸۰۱ریال از سوی مردم خریداری شده است.

تا پایان دومین روز از نمایشگاه مجازی کتاب تهران، کم‌سن‌ترین خریدار کتاب، کودک چهار ساله از شهر بیجار استان کردستان معرفی شده که والدینش کتاب‌هایی با موضوع دانش کودک را برای او خریداری کردند و مسن‌ترین خریدار کتاب هم فردی ۹۲ ساله از استان تهران بوده که پنج نسخه کتاب خریده است.

وقتی کرونا در کشور شیوع پیدا کرد و در پی آن نمایشگاه حضوری برگزار نشد، ناشران دچار رکود شدند و مسئله اصلی آن‌ها هم این بود که چطور آثار تولید شده را به دست مخاطبان برسانند. نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با تمام فراز و فرودهایی که داشت موجب امیدواری ناشران شد که البته اگر این فعالیت‌ها ادامه‌دار باشد شاید بتواند بخشی از مشکلات صنعت نشر را کمرنگ کند. در صفحه امروز، اهالی کتاب از دومین تجربه نمایشگاه مجازی گفتند.

امیدواری ناشران

محمد حقی، مدیر انتشارات «کتابستان معرفت» معتقد است مهم‌ترین تأثیر نمایشگاه مجازی امیدوار کردن ناشران بود. وی می‌گوید: این اقدام وزارت ارشاد موجب شد همه متوجه شوند غیر از نمایشگاه فیزیکی از راه‌های دیگری هم می‌توان چرخه نشر را از حالت انفعال خارج کرد و اگر این اتفاق با برنامه‌ریزی دقیق‌تری همراه باشد می‌توان جبران مافات کرد.

این ناشر انتقادهایی هم به نمایشگاه مجازی دارد. حقی توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه ما در حوزه کتاب به دلیل افزایش قیمت کاغذ با تورم ۷۰درصدی مواجه شدیم این اتفاق باید خودش را در فروش ناشران نشان می‌داد اما چیزی که اتفاق افتاد این بود علاوه بر اینکه رشدی در فروش کتاب دیده نشد در نمایشگاه مجازی به نسبت نمایشگاه حقیقی با کاهش فروش هم روبه‌رو شدیم.

وی می‌افزاید: اگر آمار فروش نخستین نمایشگاه مجازی را در کنار آمار فروش آخرین نمایشگاه فیزیکی کنار هم بگذارید با کاهش فروش مواجه می‌شوید که اگر تورم را هم به این مسئله اضافه کنیم متوجه می‌شویم ناشران به فروش ۳۵ یا ۴۰ درصدی در نمایشگاه مجازی کتاب رسیده‌اند؛ بنابراین ۶۰درصد فروش برای ناشر محقق نشده است. نکته این است مواجهه ارشاد با این مقوله باید به همین نسبت باشد یعنی مدیران ارشاد بگویند ۴۰درصد فروش ناشر در فضای مجازی محقق شده اما گردش مالی کلی تا ۱۰۰ درصد هم باید محقق شود. نگرانی من این است با برگزاری نمایشگاه مجازی نوعی بسندگی برای ارشاد ایجاد شود و بگویند خب ما نمایشگاه برگزار کردیم و دیگر به کل و اصل ماجرا فکر نکنند.

بده بستان در نمایشگاه مجازی محقق نمی‌شود

به باور حقی، بر خلاف همه نظرها در خصوص مزیت‌های خرید آنلاین در دوران کرونا، در خصوص کتاب نمی‌توان با قطعیت درباره این مسئله صحبت کرد. او توضیح می‌دهد: اگر خرید کتاب در فضای فیزیکی محقق شود به نتیجه بهتری می‌رسیم، چون کلاً خرید کتاب با مشاوره انجام می‌شود. در فضای واقعی مخاطب درباره آثار با غرفه‌دار صحبت می‌کند و نوعی بده‌بستان فرهنگی اتفاق می‌افتد که منجر به خرید کتاب می‌شود یا مثلاً جشن امضای کتاب با حضور نویسندگان که معمولاً در ایام نمایشگاه همه ناشران از این نوع برنامه‌ها در غرفه‌هایشان دارند منجر به خرید و فروش کتاب می‌شود اما این مراسم در نمایشگاه‌های مجازی برگزار نمی‌شود. خرید کتاب با سایر کالاها متفاوت است؛ اگر مخاطبی از پیش فهرستی در اختیار داشته باشد از روی لیست خودش کتاب می‌خرد اما گاهی مخاطب نمی‌داند دنبال چه اثری است و می‌خواهد از طریق مشاوره کتابش را انتخاب کند. نمایشگاه مجازی برای این نوع مخاطب آورده‌ای ندارد. بنابراین برخلاف آنچه گفته می‌شود، در نمایشگاه مجازی با فروشگاه کتاب مواجهیم نه نمایشگاه کتاب، نکته‌ای که همیشه درباره آن حرف زده می‌شود. این ناشر در ادامه پیشنهادی برای حل این مشکل ارائه می‌دهد و می‌گوید: من پیشنهادم این بود وقتی مخاطب وارد فروشگاه فلان انتشارات می‌شود امکان گفت‌وگو با غرفه‌دار را داشته باشد؛ مثل یک شبکه اجتماعی که پیام‌رسان لازم دارد اما متولیان گفتند امکان نرم‌افزاری چنین چیزی وجود ندارد که به نظرم برگزارکنندگان باید برای این سازوکار برنامه‌ریزی کنند. وی همچنین اضافه می‌کند: چون شهرها و استان‌های کم‌برخوردار می‌توانند در این اتفاق فرهنگی شرکت کنند پس چه خوب است برای این استان‌ها تسهیلاتی مثل بن‌های کتاب یا تخفیف بیشتری در نظر بگیرند و ارشاد این تخفیف را متقبل شود.

برای خرید یک میلیون نفر برنامه‌ریزی کنند

حقی در ادامه صحبت‌هایش به اطلاع‌رسانی این نمایشگاه هم اشاره کرد در دوران نمایشگاه همه ابزارهای اطلاع رسانی پای کار بیایند تا مردم متوجه این اتفاق فرهنگی در فضای مجازی کشور شوند. مدیر نشر کتابستان معرفت با بیان اینکه براساس آمار داده شده خانه کتاب ۲۵۰هزار نفر از نخستین نمایشگاه مجازی، کتاب خریدند و این آمار نگران‌کننده است، می‌گوید: آیا در قیاس با جمعیت ۸۰میلیونی این رقم نگران‌کننده‌ای نیست؟ به نظرم ارشاد باید برای مخاطبان نمایشگاه هدف‌گذاری کند مثلاً خرید یک میلیون نفر.

تشکیل اتاق فکر برای پیشنهادهای ناشران

در ادامه این گزارش محسن پرویز، رئیس انجمن قلم درباره تأثیر نمایشگاه مجازی کتاب تهران در رونق کتاب‌خوانی و مباحث مرتبط با آن بیان می‌کند: داده‌هایی که این نمایشگاه ارائه می‌دهد اطلاعات گرانبهایی است که اگر تجزیه و تحلیل نشود مثل این است که مجموعه‌ای از جواهرات را بدون استفاده دور ریخته باشید. اینکه گرایش‌ها به کدام سمت است، افراد چگونه از برگزاری نمایشگاه مطلع می‌شوند، چه میزان می‌توانند کتاب بخرند و اگر نمایشگاه نبود آیا خریدی انجام می‌دادند و این خرید را از چه کانالی انجام می‌دادند؛ همه اطلاعات ارزشمندی است که باید به آن توجه کرد و توجه به چنین نکاتی به رونق کتاب‌خوانی کمک می‌کند.

وی تصریح می‌کند: واقعاً ضروری است درباره این مشکلات و راه‌حل‌هایی که برای رفع آن بیان می‌شود اتاق‌های فکر تشکیل شود، جوانب مختلف کار بررسی و از تجربیات افرادی که در گذشته کارهای مشابه انجام دادند استفاده شود تا به راه‌حل‌های مناسبی برای بهبود و رونق کتاب‌خوانی در کشور برسیم.پرویز با بیان اینکه یکی از مشکلات صنعت نشر تعداد اندک کتاب‌فروشی‌هاست، استفاده از فضای مجازی را راهکاری برای حل این مشکل عنوان می‌کند و می‌افزاید: یکی از مشکلات بزرگ ما در حوزه کتاب، بحث کتاب‌فروشی‌ها و کمبود تعداد آن‌ها در مقایسه با ناشران است، زیرا محل عرضه بسیار کمتر از میزان تولید است.

 در حالی که اگر امروز از تجربه فضای مجازی کمک بگیریم، شاید خیلی راحت‌تر بتوانیم این مشکل را برطرف کنیم.