فیلمنامه؛ خاری در گلو

 فیلمنامه این سریال تلویزیونی با عنوان «خاری در گلو» توسط داوود میر باقری و  براساس زندگی حضرت علی(ع) به صدا و سیما ارائه شد که پس از فراز و نشیب‌های بسیار سرانجام در سال ۱۳۷۳ با حضور ۱۵۰ بازیگر اصلی و بیش از ۵ هزار هنرور از نیروهای ارتش مقابل دوربین رفت. این مجموعه به تهیه‌کنندگی محمد بیک‌زاده به پنج سال تنهایی و دوران خلافت و زندگی حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) می‌پردازد و ساخت آن تا سال ۷۵ ادامه داشت.

ساخت این سریال حدود چهار سال به طول انجامید و سرانجام پخش مجموعه از سال ۱۳۷۵ در شبکه یک سیما آغاز شد.

میر باقری در همان سال های نخست در گفتگویی اظهار داشته بود که : ۸۰ درصد این مجموعه تخیل است که در ارتباط با درک و دریافتم از تحقیقات در تاریخ اسلام به این نتایج رسیده‌ام. اگرچه ۲۰ درصد مکتوب تاریخی اساس قرارگرفت، ولی چندان بی‌ربط با تخیلات نیست و منشأ آن به اسناد تاریخی برمی‌گردد». امام علی (ع) اثری پربازیگر بود و ۱۵۰ بازیگر اصلی در آن به ایفای نقش می‌پرداختند.

همه بازیگران امام علی (ع)

این سریال مملو از نام بازیگرانی است که نام هر کدام برای ساخت و موفقیت یک سریال موفق کفایت می کند. داریوش ارجمند، محمد رضا شریفی نیا، پرویز پرستویی، اصغر همت و ...کلی بازیگر صاحب سبک دیگری مانند مرحوم مهدی فتحی، حسین پناهی، علی اصغر گرمسیری و...که سال هاست روی در نقال خاک کشیده اند.

همچنین برای نقش قطام یک بار در خانه مازیار پرتو (دایی ویشکا آسایش) عبدالله اسکندری او را می‌بیند. بدون اینکه به ما چیزی بگوید سر صحنه او را گریم می‌کند و لباس تنش می‌کند. لحظه‌ای که ما او را دیدیم انگار آب داغ روی ما ریختند. خود قطام بود. با گریم فوق‌العاده عبدالله و لباسی که باز خود عبدالله انتخاب کرده بود.

بدون شک یکی از بهترین نقش آفرینی سریال را مهدی فتحی داشت؛ مرحوم فتحی ابتدا قرار بوده نقش دیگری را بازی کند، ولی به درخواست خودش، عمروعاص را بازی می‌کند. جالب آن که نقش امام علی (ع) را هم در سکانس‌هایی که از پشت یا اینسرت (نمای بسته دست‌ها یا پاها) می‌گرفتند، همین مهدی فتحی بازی کرده است؛ کسی که در بسیاری از سکانس‌ها در نقش عمروعاص در حال دسیسه‌چینی علیه امام علی (ع) بود.

...و مالک اشتر علی(ع)

داریوش ارجمند که پیش از سریال امام علی (ع) هیچ سابقه همکاری با میرباقری نداشت و نقش مالک اشتر در واقع فتح بابی بود برای همکاری بیشتر او با میرباقری که سال ها بعد یکی پس از دیگری رخ داد.

ارجمند در خصوص پذیرفتن این نقش می گوید: میرباقری را نمی‌شناختم. یک روز من را صدا کرد و رفتم صحبتی شد. نگاهی انداختم به کسانی که قرار بود در این سریال ایفای نقش کنند. بعد هم رفتم به مشهد. خوب برای من که تاریخ خوانده‌ام، شاگرد دکتر شریعتی بودم و امام علی(ع) را از زبان او شنیدم و عظمت امام علی(ع) را از زبان او در دوران دانشجویی درک کرده‌ام، خیلی وحشت داشتم که این نقش را بازی کنم، برای من مهم نبود که یک کاری بکنم و پولی بگیرم. بلکه برای من ارزش این کار خیلی مهم بود ولی وحشت داشتم به خاطر اینکه اگر آن شخصیت را بد بازی می‌کردم، قطعا بدانید که باید از ایران می‌رفتم. چون یک تصور ذهنی بزرگی از این سردار امام علی (ع) در ذهن شیعیان وجود داشت.

وی ادامه داد: به مشهد که رفتم از یکی از دوستانم خواستم که برایم استخاره بگیرد. نگفتم که برای چه موضوعی می خواهم. استخاره گرفت و بد آمد.میرباقری که نتیجه را از من جویا شد، گفتم نمی‌توانم بازی کنم. گفت چرا؟ گفتم به من گفته‌اند بازی نکنم. به میر باقری برخورد و خیلی حیرت زده شد. دیگر هم سراغی از من نگرفت. من دوباره به مشهد رفتم، تا اینکه آقای محمد بیگ‌زاده تهیه‌کننده کار آمدند به مشهد. آن موقع مدیر کل من حاج حسن آقای خامنه‌ای، برادر مقام معظم رهبری بودند، ایشان من را به اتاق‌شان صدا کردند، وقتی رفتم دیدم آقای بیگ‌زاده آنجا نشسته‌اند، آقای خامنه‌ای گفتند چرا شما با تلویزیون کار نمی‌کنید؟ من هم گفتم استخاره کرده‌ام. ایشان هم پاسخ دادند که در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست، تو رفته‌ای و در جست‌وجوگر، نقش شیطان بازی کرده‌ای، حالا نقش مالک اشتر را بازی نمی‌کنی؟ گفتم به هر حال من روی نقش‌هایم حساسیت زیادی دارم. ایشان به من گفتند خوب دوباره یک استخاره دیگر بکن و استخاره بعدی آیه فرمان ساختن کعبه به ابراهیم آمده بود حال آمدم تهران و آقای میرباقری دوباره پیگیری کردند و من هم قبول کردم.

این بازیگر سینما و تلویزیون ادامه داد: به نظرم  سریال امام علی(ع) نشانه اقتدار فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران است، چون نظام جمهوری اسلامی یک نظام شیعه است و اقتدار این نظام متجلی در سریال امام علی(ع) بدون توهین به هیچکس است.

دستمزد بازیگران!

محمد بیک‌زاده تهیه‌کننده سریال امام‌علی(ع) در مصاحبه‌ای در همان سال های نخست پخش این سریال درباره‌ی دستمزد بازیگران و سانسور آن گفت: با مبلغی حدود ۲۶۹ میلیون تومان کل هزینه پروژه را تامین کردیم. بازیگری که در پروژه قبلی خود مثلا ماهی ۱۵۰ هزار تومان گرفته بود، در این پروژه ۷۰ هزار تومان دریافت کرد. بیشتر با عشق کار کردند. بیشترین دستمزد را ارجمند داشت که هر ماه ۱۰۰ هزار تومان بود. پنج درصد هم مالیات کسر می‌شد که درنهایت ۹۵ هزار تومان می‌شد.

موسیقی امام علی چگونه ساخته شد؟

استاد فرهاد فخرالدینی در توضیح چگونگی ساخت موسیقی سریال امام علی گفت: آهنگی که بنده برای بخشی از سریال «امام علی (ع)» ساختم مربوط به یک هزار و ۴۰۰ سال پیش است که عبدالقادر مراغی حدود ۶۰۰ سال پیش آن را با حروف ابجد در آثاری چون «مقاصد الحان» و «جامع الحان» تدوین کرده است. بنده پس از پژوهش های فراوانی که در این زمینه انجام دادم تلاش کردم تا این آثار را در فضای موسیقایی امروز پیاده کنم و اعتقاد دارم این تنها نسخه اجرایی برگرفته از آثار مکتوب عبدالقادر مراغی است که به صورت این چنینی پیاده شده است

نکات خواندی از پشت صحنه امام علی (ع)

محمد رضا شریفی نیا حین کار انتخاب شد. او به عنوان عکاس وارد کار شد. ولید در تاریخ شخصیتی خاص دارد و در این سریال هم خاص تر. شوخی هایی که رضا در جمعیت داشت و ارتباطی که با دوستان داشت، باعث شد که کارگردان ولید را در قالب او ببیند. خیلی اتفاقی انتخاب شد. انتخاب اول برای این نقش صدرا حجازی و بعد هم اکبر عبدی بود. بعد از آن وقتی مساله شریفی نیا پیش آمد، دریافتیم شخصیت همان ولید را دارد و احتیاج نیست بازی کند و خودش باشد، بهتر است.

طراح لوگوی سریال امام علی (ع) محمدرضا شریفی نیا بود.

ویشکا آسایش، بازیگر نقش قطام از سوی مازیار پرتو، مدیر تصویربرداری سریال به میرباقری معرفی شد و اتفاقاً با معیارهای کارگردان هم کاملاً همخوان بود.

میرباقری علاقه مند بود این مجموعه به شیوه ۳۵ میلیمتری و روی نگاتیو ضبط شود تا ماندگاری بیشتری پیدا کند، اما چون این سریال نخستین تجربه مذهبی تلویزیون با این حجم و کیفیت بود و فیلمبرداری آن در قیاس با تصویربرداری هزینه های گزافی طلب می کرد و در ابتدا انتظار چنین توفیقی برایش نمی رفت، با آن موافقت نشد

 نقش امام علی (ع) را در سکانس هایی که از پشت و یا اینسرت (بسته دستها یا پاها) بودند، مرحوم مهدی فتحی بازی کرد. جالب آن که او در بسیاری از سکانس ها به نقش عمرو عاص در حال دسیسه چینی علیه امام علی (ع) بود!