به گزارش قدس آنلاین، رئیس‌جمهور الجزایر همچنین تقریبا یک ماه پس از سفر تونس، در اواخر ژانویه ۲۰۲۲ به مصر سفر نمود. پیش از این سفرها نیز الجزیره در اوایل نوامبر ۲۰۲۱ نیز میزبان نخست‌وزیر ایتالیا بود. افزایش تحرکات سیاسی، دیپلماتیک و حتی امنیتی الجزایر طی چند ماه اخیر نشان از افزایش چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی پیش روی این کشور و همچنین تمایل حاکمان الجزایر برای نقش‌آفرینی بیشتر در حوزه پیرامونی خود به منظور مقابله با این چالش‌ها دارد.

چالش‌های اصلی در برابر الجزایر

دو منطقه شمال آفریقا و ساحل و صحرا به عنوان دو محیط اصلی پیرامونی الجزایر طی چند سال اخیر شاهد بروز چالش‌های امنیتی عمده‌ای بوده است که هر یک به تنهایی می‌تواند تأثیرات بسیار مخربی بر امنیت ملی این کشور بگذارد و از این رو این کشور طی سال‌های اخیر برای مقابله با این چالش‌های نوظهور، سیاست‌خارجی فعالانه‌تری را در پیش گرفته‌است. عمده چالش‌های اصلی پیش روی الجزایر طی چند سال اخیر را می‌توان به شرح زیر عنوان نمود:

بی‌ثباتی و جنگ داخلی در لیبی و تونس

دولت الجزایر به دلیل وجود مرزهای طولانی و هم‌چنین در هم تنیدگی اجتماعی میان دو سوی مرزها، اهمیت بسیار زیادی برای حفظ ثبات در کشورهای لیبی و تونس قائل است. بی‌ثباتی سیاسی در تونس و جنگ داخلی در لیبی طی دهه اخیر سبب شده‌است که این کشور با خطرات امنیتی و سیاسی متنوعی همچون خطر سرایت بی‌ثباتی سیاسی به الجزایر، افزایش قاچاق اسلحه، مواد مخدر و انسان، افزایش خطر تروریسم و افراطی‌گری، افزایش حضور نیروهای بیگانه در مرزها و همچنین آسیب پذیری جوامع مرزنشین وابسته به تجارت مرزی به عنوان تنها راه معیشت و در نتیجه بی‌ثباتی در مناطق مرزی مواجه باشد.

افزایش نقش منطقه‌ای مغرب و نقش‌آفرینی محور عربی در همسایگی الجزایر: گسترش نقش منطقه‌ای مغرب در منطقه شمال آفریقا و منطقه ساحل و صحرا، عادی سازی روابط این کشور با رژیم صهیونیستی و نزدیکی این کشور به محور سعودی-اماراتی- مصری سبب شده‌است که الجزایر خود را در خطر انزوا از جانب مغرب و متحدان منطقه ای آن ببیند و تحرکات این محور را تهدیدی برای امنیت ملی خود قلمداد نماید. حمایت الجزیره از دولت وفاق لیبی طی سال‌های اخیر، تلاش این کشور برای نزدیکی به ترکیه و حفظ رابطه با اغلب گروه‌های فعال سیاسی در تونس همگی در راستای جلوگیری از افزایش نفوذ محور عربی و مغرب در مرزهای شرقی این کشور بوده‌اند.

افزایش حضور امنیتی رژیم‌صهیونیستی در منطقه شمال‌آفریقا

حضور رو به رشد رژیم صهیونیستی در منطقه شمال آفریقا و حوزه ساحل و صحرا که عادی‌سازی روابط میان این رژیم و مغرب و همچنین تلاش ها برای عضویت ناظر تل‌آویو در اتحادیه آفریقا نمودهایی از آن هستند و احتمال هم‌افزایی میان رژیم و مغرب در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی و همچنین احتمال افزایش حضور رژیم صهیونیستی در مرزهای شرقی الجزایر و در کشورهایی مانند لیبی و تونس از جمله تهدیدات مهمی است که الجزایر طی چند سال اخیر با آن مواجه بوده‌است.

افزایش رقابت‌های بین‌المللی در منطقه ساحل و صحرا: افزایش رقابت‌های بین‌المللی در منطقه ساحل و صحرا به عنوان یکی از حوزه‌های اصلی پیرامونی الجزایر یکی از چالش‌های اصلی پیش روی این کشور محسوب می‌گردد. این منطقه طی چند سال اخیر درگیر رقابت‌های بین‌المللی گسترده میان بازیگرانی همچون فرانسه، چین و روسیه بوده است این امر منجر به افزایش اثرات سوء بحران‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی در این منطقه و افزایش تنش و بی‌ثباتی در این کشورها شده‌است که نمونه بارز آن افزایش تعداد کودتاهای نظامی و همچنین تنش‌های قومی در این منطقه طی چند سال اخیر بوده‌است. الجزایر افزایش تنش‌های امنیتی در این منطقه راهبردی و رقابت‌های بین‌المللی را به دلیل تداخل فرهنگی میان مردم صحرای بزرگ و همچنین قرار گرفتن این منطقه در شاهراه اصلی قاچاق انسان، مواد مخدر و سلاح، تهدیدی جدی برای امنیت ملی خود می‌داند.

سیاست خارجی الجزایر در دوران عبدالمجید تبون

با کنار رفتن عبدالعزیز بوتفلیقه و روی کار آمدن عبدالمجید تبون در پی تحولات و خیزش‌های سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، الجزایر سیاست خارجی انزواگرایانه و حداقلی خود را در مقابله با چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تغییر داد و راهبرد جدیدی را در قبال تحولات منطقه ای اتخاذ نمود و در این راستا این کشور در سال ۲۰۲۰ در راستای مقابله با این چالش‌ها و هموار نمودن مسیر حضور بیشتر خود در پیرامون، برای اولین بار از دوران استقلال با تغییر در قانون اساسی، به طور رسمی از سیاست بی‌طرفی فاصله گرفت و به دولت و ارتش اجازه داد در صورت لزوم، با تصویب مجلس به خارج از کشور نیرو ارسال نمایند. بر این اساس ستون‌های اصلی سیاست خارجی الجزایر در دوران عبدالمجید تبون را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

مشارکت فعالانه در فرایندهای حل منازعه: تغییرات در دولت الجزایر منجر به افزایش نقش این کشور در فرایندهای حل منازعه در محیط پیرامونی به خصوص بحران‌های لیبی و مالی شده است و این کشور نقش بسیار مهمی در تشکیل دولت وحدت ملی لیبی در سال ۲۰۲۱ داشته‌است و تلاش دارد با ایفای نقشی فعالانه در بحران مالی، نقش منطقه ای خود را در حوزه ساحل و صحرا گسترش دهد.

تلاش برای موازنه مثبت میان نیروهای بین‌المللی: الجزایر طی سال‌های اخیر تلاش نموده است تا روابط خود را با طرف‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را گسترش داده و یا در برخی جنبه‌های آن بازنگری نماید. نزدیکی روابط این کشور با چین، روسیه، جمهوری اسلامی ایران و ترکیه و همچنین تلاش برای بازنگری در روابط دوجانبه با فرانسه[۱]، قطع روابط با مغرب و همچنین افزایش تعاملات با مصر و دیگر بازیگران عمده همگی در راستای سیاست این کشور در تعامل سازنده با طرف‌های بین‌المللی و جهانی صورت می‌گیرد. این امر منجر به این می‌شود که علاوه بر تأمین منافع حیاتی خود در منطقه از ابزارهای فشار متعددی بر ضد این کشورها برخوردار باشد و علاوه بر آن طرف های جدیدی همچون ایتالیا را نیز به سمت خود جلب نماید. به عنوان مثال، با وجود انتشار اخباری مبنی بر لغو قرارداد خرید جنگنده های سوخو ۳۵ از سوی الجزایر به دلیل عدم فروش نسخه‌های پیشرفته به این کشور[۲] و همچنین بحران سیاسی در روابط دوجانبه میان الجزیره و پاریس به دلیل سخنان اهانت آمیز ماکرون، هر دو کشور فوق‌الذکر به دلیل سیاست خارجی و نفوذ الجزایر سطح روابط بالایی را با این کشور حفظ نموده‌اند و به دنبال استفاده از نفوذ این کشور در راستای حفظ و گسترش منافع خود به خصوص در منطقه ساحل و صحرا هستند.

مشارکت فعالانه در نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای: الجزایر طی چند سال اخیر تلاش نموده‌است که حضور فعالانه‌تری در مجامع بین‌المللی به خصوص اتحادیه آفریقا و اتحادیه عرب داشته باشد و این امر پس از آن رخ داد که طی سال‌های انتهایی حکومت عبدالعزیز بوتفلیقه، بی عملی دستگاه سیاست خارجی این کشور منجر به انزوای الجزایر و گسترش نقش مغرب در این نهادها به خصوص اتحادیه آفریقا شده بود. کمپین موفقیت‌آمیز مغرب در اقناع چندین کشور آفریقایی به پس‌گرفتن شناسایی بین‌المللی دولت در تبعید صحرای باختری، عدم توانایی الجزایر در بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب و حضور رژیم صهیونیستی به عنوان عضو ناظر در اتحادیه آفریقا از جمله مهم‌ترین شکست های دیپلماتیک الجزایر طی سالیان اخیر محسوب می‌گردیده‌اند. الجزایر هم اکنون تلاش دارد با حضور گسترده در اتحادیه آفریقا و اتحادیه عرب، به خصوص به دلیل میزبانی اجلاس آینده سران عرب، نقش خود و این نهادها – به خصوص اتحادیه آفریقا- را در تحولات منطقه افزایش داده و جایگاه بین المللی خود را ارتقا دهد.

استفاده فعالانه‌تر از ابزار انرژی

افزایش تنش در روابط میان مغرب و الجزایر طی چند ماه اخیر منجر به این شده‌است که الجزیره با عدم تمدید قرارداد خط انتقال گاز از الجزایر به اسپانیا از طریق خاک مغرب، این کشور را از حدود سالانه ۷۰۰ میلیون متر مکعب گاز که به عنوان حق ترانزیت برداشت می شد محروم نماید که این میزان در حدود ۶۵ درصد میزان گاز مصرفی مغرب محسوب می‌شد.[۳] این امر منجر به این شد که مغرب مجبور شود بخشی از گاز مصرفی خود را از طریق بازخرید از اسپانیا تأمین نماید.[۴]

اهداف تحرکات سیاسی چند ماه اخیر الجزایر

به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اخیر در حوزه ساحل و صحرا به خصوص توالی کودتاهای نظامی طی چند ماه اخیر در کشورهایی همچون مالی، گینه کوناکری و بورکینافاسو و افزایش حوادث امنیتی در این منطقه سبب شده‌است که دولت الجزایر به دنبال تمرکز بیشتر بر این منطقه و حضور فعالانه‌تر در آن باشد و از این رو می‌توان تحرکات اخیر این کشور را در راستای زمینه‌سازی برای حضور بیشتر در منطقه ساحل و صحرا دانست. بر این اساس می‌توان گفت احتمالا اهداف اصلی تحرکات اخیر الجزایر به خصوص دو سفر تبون به تونس و مصر به شرح زیر است:

ادامه فرایند کاهش تنش در شمال آفریقا: به نظر می‌رسد الجزایر ادامه وضعیت فعلی ثبات نسبی در لیبی و توافق طرف‌های بین‌المللی بر عدم افزایش تنش را با توجه به بروز چالش‌های جدید در مرزهای جنوبی مفید ارزیابی می‌نماید. تغییر دولت لیبی با حمایت مصر تنها چند روز پس از پایان سفر تبون به مصر از نشانه‌های موافقت الجزیره با این تغییر و تحولات رخ داده‌است.

مقابله با حضور مغرب و رژیم‌صهونیستی در مرزهای شرقی: با وجود روابط مثبت الجزایر و حزب النهضه تونس، به نظر می‌رسد که مانورهای سیاسی قیس سعید در داخل و خارج به خصوص توانایی وی از جلوگیری از یک خیزش مردمی و نزدیکی وی به مغرب و امارات سبب شده‌اند تا الجزایر تعامل با وی را در راستای جلوگیری از حضور روزافزون مغرب، موازنه بخشی با حضور مصر و امارات و همچنین جلوگیری از حضور احتمالی رژیم صهیونیستی در تونس ضروری بداند.

تلاش برای برگزاری موفق اجلاس اتحادیه عرب

انتشار اخباری ضد ونقیض مبنی بر عزم برخی از کشورهای قدرتمند عربی برای بایکوت اجلاس آتی اتحادیه عرب به دلیل اصرار الجزایر بر دعوت از سوریه سبب‌شده است که احتمالا الجزایر به دلیل اهمیت برگزاری این اجلاس برای موقعیت سیاسی خود در صدد رایزنی با مصر برای برگزار نمودن موفقیت‌آمیز این اجلاس باشد.

نتیجه‌گیری

نقش الجزایر در تحولات دو منطقه راهبردی شمال‌آفریقا و ساحل و صحرا که در سایه و در واکنش به چالش‌ها و بحران‌های این منطقه و اثرات مستقیم آن بر امنیت ملی و وحدت اراضی این کشور در حال گسترش است فرصت های بسیار خوبی را برای جمهوری اسلامی فراهم نموده‌است تا با تحکیم رابطه با این کشور و استفاده از ظرفیت‌هایی همچون  مواضع و منافع نزدیک با یکدیگر، همکاری دوجانبه خود را در جهت حضور جمهوری اسلامی در این منطقه در حوزه های گوناگون گسترش‌دهند. حوزه هایی همچون همکاری‌های نظامی و امنیتی در حوزه مقابله با تروریسم در شمال آفریقا و ساحل و صحرا، همکاری در زمینه فروش و توسعه تسلیحات، همکاری های اقتصادی به خصوص در حوزه های انرژی و زیرساخت، همکاری در زمینه جلوگیری از نفوذ رژیم صهیونیستی در شمال آفریقا و همکاری در حوزه شکستن انزوای بین‌المللی سوریه می‌توانند از جمله مهم‌ترین حوزه‌هایی باشند که فرصت های زیادی برای همکاری در میان دو کشور موجود است. 

[۱] بازنگری به معنی ریل‌گذاری مجدد: به عنوان مثال احتمال دارد تلاش های فرانسه برای عذرخواهی از برخی اعمال استعماری در این چهارچوب باشد.

[۲] https://www.al-monitor.com/originals/۲۰۲۲/۰۱/moscow-struggles-sell-fighter-jets-mideast

[۳] https://bit.ly/۳gD۶mDn

[۴] https://bit.ly/۳gHbHJM