از کودکی با اشعار حافظ و سعدی و آثار نویسندگان ادبیات کلاسیک ایران مثل ناصر خسرو و بیهقی مأنوس بود. او در سال ۱۳۲۸ با مدرک دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران دانش‌آموخته شد و یک سال بعد با جلال آل‌احمد ازدواج کرد. دانشور در شهریور ۱۳۳۱ با دریافت بورس تحصیلی از مؤسسه فولبرایت به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در رشته زیبایی‌شناسی تحصیل کرد.
دانشور در استنفورد نزد والاس استگنر داستان‌نویسی و نزد فیل پریک نمایش‌نامه‌نویسی آموخت. او در مصاحبه‌هایش بارها به تأثیر استگنر بر داستان‌نویسی‌اش اشاره کرده است. سیمین دانشور در زمینه‌های داستان‌نویسی، ترجمه و پژوهش دارای آثار مهم و قابل توجهی است.
«آتش خاموش»، «شهری چون بهشت»، «به کی سلام کنم» و «از پرنده‌های مهاجر بپرس» مجموعه داستان‌های اوست. «سووشون» و سه‌گانه او با عنوان‌های «جزیره سرگردانی»، «ساربان سرگردان» و «کوه سرگردان»، عناوین رمان‌های او هستند.
نخستین زن نویسنده ایران
شناخت مسیر نویسندگی سیمین دانشور از آن جهت اهمیت دارد که او نخستین زنی است که داستان‌نویسی را به صورت حرفه‌ای آغاز کرد و در دوره‌ای این کار را انجام داد که حضور زن به عنوان نویسنده، خرق عادت بود. در حقیقت کاری را که فروغ فرخزاد در شعر انجام داد، دانشور در داستان ترسیم کرد.
در خصوص تأثیر دانشور بر مسیر داستان‌نویسی ایران بسیار گفته و نوشته‌اند اما جمله‌ای که «محمدرضا صفدری» درباره تأثیر دانشور بر تاریخ داستان‌نویسی ایران گفته است، تعریف دقیق‌تری است. صفدری معتقد است مهم‌ترین تأثیر سیمین، جرئت دادن به نویسندگان زن برای نوشتن است.
نخستین زنی که داستان کوتاه نوشت
دانشور در سال ۱۳۲۷ توانست نخستین مجموعه داستان‌های کوتاهش را با عنوان «آتش خاموش» منتشر کند و مشهور است آتش خاموش، اولین مجموعه داستانی است که توسط نویسنده‌ای زن در ایران به چاپ رسیده است. سیمین دانشور این کتاب را در ۲۷سالگی منتشر می‌کند، اما داستان‌های این مجموعه پیشتر در چند روزنامه منتشر شده بودند. هر چند آتش خاموش به عنوان شروعی برای ورود جدی زنان به جریان ادبیات داستانی مجموعۀ مهمی است، اما از لحاظ ارزش ادبی، اثر قابل توجهی به شمار نمی‌رود. سیمین بعدها اجازۀ تجدید چاپ این اثر را نداد و به درستی معتقد بود داستان‌های این مجموعه بیش از اندازه رمانتیک هستند.
پس اگر آتش خاموش را لحاظ نکنیم، می‌توان مدعی بود، سیمین نویسنده‌ای گزیده‌کار است. حاصل هفت دهه نویسندگی‌اش چیزی در حدود چهار مجموعه داستان و چهار رمان است.
نویسنده مهم‌ترین رمان فارسی
به گفته بسیاری از کارشناسان و منتقدان «سووشون» دانشور، مهم‌ترین رمان فارسی تا به امروز است. حسین میرعابدینی معتقد است این رمان آغازگر فصلی تازه در داستان‌نویسی ایران به شمار می‌رود. اما چرا «سووشون» این همه اهمیت دارد و چرا یک کتابخوان ایرانی باید این اثر درخشان را بخواند.
نخستین مسئله توجه نویسنده به برهه‌ای از تاریخ کشورمان است. داستان در سال‌های دهه ۲۰ ایران اتفاق می‌افتد و درگیری اصلی رمان، خرید غله از ملاکان و زمین‌داران برای قشون انگلیس است. مخاطب در این اثر با یک رمان ضداستعماری تمام‌عیار روبه‌رو می‌شود که نویسنده‌اش تلاش کرده با بیان هنری از راه‌های مختلف، نفوذ و خرابکاری انگلیسی‌ها را مورد اشاره قرار دهد.
دانشور در «سووشون» از همۀ امکانات فرهنگی و تاریخی ایرانی و تجربه‌های قصه‌گویی ما استفاده کرده و تمام آنچه را که در کشور دیده و تجربه کرده به پای قدرت مشاهده زری (قهرمان داستان) گذاشته و از زبان او به خوبی و با جزئیات، وقایع بسیاری را توصیف کرده است.
مسئله بعدی که موجب اهمیت «سووشون» شده، زبان دانشور است. او در مهم‌ترین اثرش از نثری پراصطلاح و تعابیر عامیانه بهره برده است، نثری که بیش از هر چیز می‌تواند مخاطب را به قهرمان‌های داستان نزدیک‌تر کند. سیمین در روزگاری این گونه نوشت که نویسندگان سعی می‌کردند در نوشته‌هایشان، سبک جلال را تقلید کنند و دقیق، خشن، کوتاه و بریده بنویسند اما او با آنکه نزدیک‌ترین فرد به جلال بود هرگز سبک او را در نوشتن تقلید نکرد. هر چقدر نثر جلال شلاقی بود، نثر سیمین آرام، روان و بدون عصبیت.
این تفاوت نه تنها در روش نوشتن که در منش و رفتار زندگی این زوج نویسنده هم دیده می‌شد؛ دانشور به سیاست تعلق داشت اما درگیر جریان‌های سیاسی نبود. اینکه کسی کنار جلال زندگی کند و موج‌های سیاسی او را با خود نبرد، راحت نبود و سیمین اینچنین بود.
بسیاری، یوسف و زری، شخصیت‌های اصلی داستان را همان جلال و سیمین خودمان می‌دانند. یوسف هم مثل جلال در فکر اصلاح زندگی مردم جامعه است. تحصیلکرده و مهربان است اما سختی‌ها و سازش‌ناپذیری‌های خودش را دارد. زری هم تحصیلکرده است اما فعالیت‌های سیاسی شوهرش، دلش را می‌لرزاند.
نوشتن از امید، مقاومت و پایداری
نگاه امیدوارانه دانشور در «سووشون» به آن شکوهی دیگر بخشیده است. با نگاهی به آثار نویسندگان آن دوره می‌بینیم ناامیدی که در زندگی مردم و بسیاری از روشنفکران موج می‌زده، بر قلمشان هم جاری شده است اما سووشون از امید، مقاومت و پایداری حرف می‌زند. لحن و زبان نویسنده‌اش به گلایه کردن باز نشده و تلاش کرده راه صحیح مبارزه و نجات را به مخاطب مستأصل آن دوران نشان بدهد.
جایگاه سووشون در ایران و جهان
بسیاری از کتاب‌ها، به نمایندگان کشور خودشان بدل می‌شوند. درست همان طور که همه با شنیدن نام «جین آستن» و «خواهران برونته» به یاد انگلستان می‌افتند و آثار آنان را جزو ادبیات کلاسیک آن کشور می‌دانند. سووشون هم برای ایرانیان چنین حکمی دارد و همان طور که گفتیم می‌توان آن را نماینده‌ای از ادبیات معاصر ایران دانست. کتاب تا به امروز بیش از ۲۰ بار منتشر و به زبان‌های انگلیسی، روسی، ژاپنی، فرانسوی، عربی، چینی، آلمانی، اسپانیایی، ایتالیایی و ترکی هم ترجمه شده است.
سیمین این کتاب را به همسرش تقدیم کرده که در میانه راه او را تنها گذاشته است. او در تقدیم‌نامه کتاب نوشته است:
«به یاد دوست،
که جلال زندگیم بود و در سوگش
به سووشون نشسته‌ام».
نظر شما