به گزارش قدس آنلاین، ماه رمضان، ماه عبادت و بندگی خدا در کنار تمام جاذبه‌های معنوی‌اش، برای همه پر است از خاطرات شیرینی که با آداب و رسوم خاص این ماه درآمیخته؛ طعم غذاهایش، حال و هوای دورهمی‌هایش، حتی آداب اجتماعی و نذرهایش با بقیه سال توفیر دارد؛ اصلاً شیرین‌تر است و آدم راحت‌تر می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند و از وجودش لذت ببرد.

در مشهدالرضا(ع)، ماه مبارک رمضان با آداب و رسوم محلی، پیوندی دیرینه دارد؛ مردم این دیار هم مانند مسلمانان همه دنیا، رسوم و آیین‌های خود را با آداب روزه‌داری وفق داده‌اند و در کنار انجام واجبات، هنوز هم به آن‌ها پایبند هستند؛ آداب و رسومی که محور اصلی تمام آن‌ها، انجام یک فریضه یا دستورالعمل شرعی است. حتماً همه شما طعم خوش همراه شدن با آیین‌های محلی در ماه مبارک رمضان را چشیده‌اید؛ در نخستین یادداشت صفحه اول رواق در سال ۱۴۰۱ش و البته در نخستین روز ماه مبارک رمضان می‌خواهیم با هم سری به شهر امام رضا(ع) در سده‌های گذشته بزنیم و ببینیم مجاوران و همسایگان علی ‌بن موسی‌الرضا(ع) چگونه ماه مبارک رمضان را سپری و از مواهب آن بهره‌مند می‌شدند.

از قنبرخوانی تا توپ افطار

بیشتر گزارش‌هایی که درباره آداب و رسوم ایرانیان و از جمله اهالی مشهد در ماه مبارک رمضان داریم، توسط جهانگردان ثبت و ضبط شده‌ است؛ افرادی مانند «شاردن»، «کمپفر»، «کاتوف»، «پترو دلاواله»، «فوروکاوا»، «ماساهارو» و «رنه دالمانی» که در دوره‌های مختلف تاریخی، از عهد صفویه تا قاجار، گذرشان به ایران افتاده‌ است و درباره آداب ماه رمضان در کشور ما، مطالب متنوعی نوشته و نقل کرده‌اند.

در همه این گزارش‌ها، آداب ماه مبارک رمضان به جماعت برگزار می‌شود. در واقع ماه مبارک رمضان فرصتی است برای توجه به یکدیگر، از برگزاری مراسم افطاری بگیرید تا دوره‌های قرآن و مانند آن. مثلاً در دوره صفویه، رسمی در ایام شهادت امیرمؤمنان(ع) در ایران برقرار بود که به آن «قنبرخوانی» می‌گفتند و از مهم‌ترین مراسم عزاداری محسوب می‌شد.

قنبرخوانی در واقع نوعی تعزیه‌خوانی مصیبت شهادت امام علی(ع) بود و در مشهدالرضا(ع) تا دوره قاجار در تکایا و هیئت‌های مذهبی رواج داشت. این رسم دیرینه، تنها منحصر به روضه‌خوانی و عزاداری نمی‌شد و در آن اطعام صورت می‌گرفت و برای کمک به فقیران و نیازمندان، برنامه‌های ویژه‌ای تدارک می‌دیدند. «کاتوف» جهانگرد روس در سفرنامه خود، دورهمی‌های پس از افطار را یکی از جذاب‌ترین دورهمی‌های جهان می‌نامد که بر پایه تلاوت قرآن کریم شکل می‌گرفت و محل آموزش‌های دینی و البته صله رحم و دید و بازدیدهای خانوادگی هم بود.

کمپفر، پزشک و طبیعیدان آلمانی که در عهد شاه سلیمان صفوی به ایران سفر کرده ‌است، از شلیک توپ افطار سخن به میان می‌آورد؛ شلیکی بدون گلوله که برای اعلام زمان افطار به مردم از دوره صفویه و در شهرهایی که دارای این ابزار جنگی بودند مانند شهر مشهد رایج شد. بر اساس گزارش دالمانی، در مشهد دوره قاجار، پخت شیرینی‌های مخصوص ماه مبارک رمضان مانند زولبیا و بامیه رایج بود.

رسم‌های ویژه مجاوران

در کنار این رسومات که بیشتر جنبه عمومی در میان ایرانیان داشت، مجاوران حرم رضوی در این ماه، سنت‌ها و آداب خاص خودشان را هم داشتند. شب‌زنده‌داری حرم رضوی یکی از مهم‌ترین برنامه‌های مجاوران بارگاه ثامن‌الحجج(ع) بود. این برنامه‌ها بیشتر به صورت گروهی و با قرائت ادعیه معروف و توصیه شده در ماه مبارک رمضان برگزار می‌شد؛ حضور جمعیت در حرم به گونه‌ای بود که با وجود رسم بستن درهای حرم هنگام شب، در ماه رمضان برنامه تغییر می‌کرد و مردم می‌توانستند تا سحر در حرم بمانند و از موهبت و معنویت عبادت در حرم رضوی برخوردار شوند.

جلسات قرائت قرآن مشهدی‌ها نیز قدمتی بسیار طولانی دارد و احتمالاً از دوره صفویه به این سو، انسجام و نظم خاصی به خود گرفته‌ است. این جلسات به دو دسته زنانه و مردانه تقسیم می‌شد و زمان برگزاری آن‌ها عموماً پس از افطار بود. در جلسات قرآن، افزون بر تصحیح و آموزش تلاوت کلام خدا، تعلیم احکام شرعی نیز رواج داشت و طلاب علوم دینی مشهد مسئولیت این کار را عهده‌دار بودند.

رسم «آش قل ‌هوالله» بر بستر همین جلسات مذهبی در مشهد شکل گرفت که هنوز هم در برخی از دوره‌های قرآن ماه مبارک رمضان این شهر برقرار است. طبق این رسم، کسی که در نوبت تلاوت قرآنش به سوره توحید می‌رسید، باید آشی را با کیفیتی خاص و با عنوان «قل هوالله» تهیه و بین اعضای جلسه توزیع می‌کرد. انتخاب سوره توحید برای انجام این رسم دیرینه، خود نشان از هوشمندی و توجه ویژه مجاوران حرم رضوی به مقوله‌های اعتقادی دارد.

انتهای پیام/