نوروز و ایامی مانند عید فطرامسال که مناسبت های تقویمی به چند روز تعطیلی می رسند، همیشه وقت مناسبی برای سفر است؛ سفرهای درون شهری و جاده ای که سوای شیرینی هایش گاهی با آمار و خبرهای تلخی پیوند می خورند. شمار تصادف های سالانه یا تلفات جاده‌ای در نوروز هر سال که اغلب در نیمه اردیبهشت رسانه ای می شود، یکی از همین ناگسستنی های نامبارک است. در هفته گذشته و پس از تعطیلات ماه مبارک رمضان، دوباره آمار تلفات تصادفات درون شهری و جاده ای در صدر خبرهای رسانه ای قرار گرفت و اندوه را به کلمات کشاند. برابر آنچه این اخبار منتشر کرده اند در دو ماه نخست قرن جدید، شمار کشته های جاده‌ای ایران بیش از هزار و صد نفر بوده که خراسان و کرمان در صدر آن قرار دارند. همین موضوع سببی شد تا در سطرهای پیش رو گذری داشته باشیم بر نخستین تصادف های ثبت شده در ابتدای قرن۱۴ که هم زمان با رواج اتومبیل در کشور رخ داده است.
ورود نخستین اتومبیل به مشهد
آذر ۱۲۷۹ خورشیدی، چرخ های اولین ماشین، جاده های ایران را زیر پا انداخت. این اتول یا کالسکه دودی که سقفی برزنتی داشته است، در حالی گذر کرد که شاه بی تصدیق قاجار، مسافر آن بود و فرمان در دست یک راننده فرانسوی قرار داشت. تقویم ها به خاطر دارند که مظفرالدین شاه در یکی از سفرهایش به اروپا، این چهارچرخه آهنی را دید و چنان شیفته‌اش شد که آن را خرید، در حالی که خزانه کشور خالی بوده است و نصیحت کارگزاران مبنی بر نبودِ نیاز به این غول آهنی، کارگر نمی افتد. پس از این است که اتومبیل به مرور در تهران و سپس دیگر شهرها رواج پیدا می کند و در کنار همه مزیت هایش، به قاتل جان انسان های بسیاری نیز تبدیل می شود. ۱۳سال بعداز ورود نخستین اتومبیل به ایران، یک پزشک آلمانی با اتولش وارد مشهد شده، چشم اهالی شهر را به جمال این اختراع بشری روشن می کند. ملک الشعرای‌بهار که در آن روزگار، مدیریت روزنامه «نوبهار» را بر عهده دارد، شخصا قلم به دست می گیرد و این خبر را در جریده خود درج می کند. او در جریده اش که ۲۶صفر ۱۳۳۲ قمری به چاپ رسیده است، می نویسد: « چند روز قبل یکم صفر ۱۳۳۲ قمری، برابر با ۹ دی ۱۲۹۲ خورشیدی، یک دستگاه اتومبیل از راه طهران وارد مشهد شد. این اول اتومبیلی است که به خراسان آمده و مقدم آن را باید محترم شمرد. زیرا شمایل میمون اتومبیل دلیل هیکل ماشین های بخاری و ترن های زیبنده است. می توانیم امیدوار شویم که ان شاءا... به زودی از همین راه، راه آهن به طرف ما نزدیک شود. صاحب اتومبیل «دکتر پوزین» آلمانی، نماینده فابریک (لوسیس- برونینگ) در شهر هویت آلمان است.»
رانندگی اتولچی های خارجی در شهر
یک سال پس از این خبر، جریده «حبل المتین» در ۲۴ صفر ۱۳۳۳هجری قمری ضمن اشاره به موضوع تجارت ایران و انگلستان، از انعقاد قرارداد ورود اتومبیل به مشهد خبر می دهد و می گوید: «سوای همه داد و ستدها، صحبت یک شرکت اتومبیل رانی هم هست که یک نفر انگلیسی امتیاز گرفته در مشهد راه بیندازد ولی صحت و سقم آن هنوز مشخص نیست.» پس از این است که خبر ورود هر اتومبیلی حتی گذری به مشهد در جراید چاپ و منتشر می شود. اخباری که نشان می دهد راننده بیشتر این اتول ها، ارمنی یا روسی بوده اند و هنوز خبری از رانندگان ایرانی نیست. برای مثال روزنامه «رعد»، ۲۹جمادی الثانی۱۳۳۷قمری چنین شرح می دهد: «اداره قشونی یک دستگاه اتومبیل سواری خریداری نموده و یک اتومبیل چی روسی را نیز برای نگهداری آن با ماهی ۲۰تومان استخدام کرده است. اتومبیل مزبور در اداره قشونی برای مواقع ضروری و لازم، حاضر است.»
تصادف عابران با یکدیگر در کوچه‌ها
جالب است بدانید پیش از رواج اتومبیل و انواع ماشین در فرهنگ لغت عامه، کلمه تصادف که گاهی به شکل «تصادم» هم ادا می شده به معنی برخورد و روبه رو شدن دو فرد با یکدیگر بوده است. این شیوه استفاده را می توان در جراید کاغذی دوره قاجار به وفور دید. برای نمونه، نخستین خبر تصادف مردم با یکدیگر را روزنامه «ایران سلطانی» در ۱۶ رجب ۱۳۱۹ قمری منتشر می کند. در بخشی از این سیاهه، جریده نویس پس از توضیح اینکه راه کوچه های تنگ و باریک شهر به واسطه چیدن بساط کسبه سد شده است، می گوید: «تا حال جمعی از محترمین مکرر در این باب اظهار داشته و شکایت کرده اند و همه می بینند که از تنگی بازار و تعدی و تجاوز پاره ای از کسبه، خاصه صنف بقال و علاف و میوه فروش، راه عبور و مرور بر مردم سخت شده است. همچنین گاهی برخی از عوام که در راه رفتن ملاحظه ندارند، از تصادف به یکدیگر تولید فتنه و فساد می کنند. (منظور دعوا و زد و خورد است). علی الخصوص که غالب اعیان هم گاهی با درشکه و کالسکه می خواهند به حرم محترم مشرف شوند و تا دو سه ساعت دم بست توی بازار اسب های متعدد، کالسکه و درشکه راه عبور اهالی را می بندند.»
نخستین تصادف مشهد
خبر نخستین کشته تصادف در ایران با نام «غلامحسین درویش» معروف به «درویش خان» گره خورده است. او که یکی از موسیقی دانان نامدار روزگاراست، سال ۱۳۰۵ خورشیدی بر اثر برخورد درشکه اش با ماشینی که روزگاری متعلق به مظفرالدین شاه بوده، فوت می کند. اما خبر نخستین تصادف در مشهد را که گویا برخورد یک لوکوموتیو با اتومبیل بوده است، جریده «مهر منیر» در ۵ ربیع الاول ۱۳۴۱ قمری چاپ و منتشر کرده است. برای این اتفاق که کشته ای نداشته، چنین نوشته‌اند: «یک اتول با لوکوموتیو مصادف شده، واژگون می گردد. لوکوموتیو چی هم بی خبر قریب سیصد قدم همان طور اتومبیل را در حالی که واژگون بوده است، می برد. وقتی که لکومتیو چی ملتفت می شود ماشین را نگاه داشته، می بیند چهار نفر در اتومبیل هستند، یکی موسوم به محمدبیک کریم اف ترک و دیگری حسن ولد حبیب ا... شاگرد محمد بیگ، سومی صاحب اتول بوده و چهارمی یاناما نام داشته است. به محمد بیک آسیبی نرسیده ولی حسن لب و دندان هایش دریده و شکسته، سومی کمرش معیوب و چهارمی سرش شکافته و اتومبیل هم به کلی متلاشی شده است.»
پر تصادف ترین خیابان مشهد
به مرور با افزایش ماشین ها، چاپ این دست خبرها نیز در جراید شهری شدت می گیرد، آن چنان که در دوره پهلوی اول، از هر چند خبر، موضوع یکی شان تصادف است. نکته جالب در این خبرها تکرار نام خیابان سراب است که آن را به عنوان پرتصادف ترین محله شهر مطرح می کند. این موضوع چند علت دارد. نخست اینکه سراب یک محله اعیان نشین بوده که در آن اتومبیل بیشتری نسبت به دیگر محلات وجود داشته و دیگر آنکه وجود بازارچه سراب، رفت و آمد در کوچه های باریک این نقطه را افزایش می داده است. روزنامه «آزادی» ۲۱مرداد ۱۳۰۷ می نویسد: «چند شب قبل در کوچه سراب طفلی زیر اتومبیل آمده و یک پای او مجروح گردید. آری، نتیجه این خیابان کج و معوج باریک با این کثرت حرکت اتومبیل و گاری و درشکه آن است که باید هر روز این مناظر فجیع و رقت آور را در نظر نمایش دید. نمی دانیم آیا وسیع کردن این خیابان خطرناک به طور جدی عملی می شود و شمایل آن مانند بلاد ملل سائره گردیده و از این وضع نکوهیده خارج می شود یا نه!» یک ماه پس از درج این خبر تلاش می شود بخشی از خیابان سراب تخریب و عریض شود اما سراب از تصادف خالی نشده و هراز گاهی وقوع خبر تلخی در آن سیاهه روزنامه ها می شود. یکی از جراید مشهد روز ۱۶ آذر ۱۳۰۹ می نویسد: « چهار روز قبل دختری به سن ۱۳ سال در سراب جنت خیابان پهلوی مضطربانه به گلگیر اتومبیل گرفته، زیر چرخ افتاده سرش نرم و پس از ۸ ساعت مرحومه می گردد. قضیه تحت تعقیب است.»
علت تصادف ها در گذشته
خیابان های این دوره سوای باریکی، دست اندازهای فراوانی داشته اند که این موضوع خود به افزایش تصادف ها دامن می زده است. جالب است بدانید تیتر بیشتر خبرهای تصادف، پرت شدن از اتومبیل یا برگشتن (چپ شدن) آن بوده است. مطبوعه آزادی ۳مهر ۱۳۰۹ خورشیدی در خبری چنین درج می کند: « چون راه خواجه ربیع در پشت شهر، از روی و کنار چاه های قنات کشیده شده و بعضی چاه ها فرو رفتگی هایی دارد و با وجود کثرت رفت و آمد اتومبیل و وسایل نقلیه محل های خطرناکی پیدا کرده، سه روز قبل اتومبیلی که حامل یک عده بوده، روی آن چاه ها گویا برگشته و یک زن فوری فوت نموده است.»همین روزنامه در تاریخ ۳۰تیر۱۳۱۰ نیز می نویسد: «از مشهد خبر می دهند اخیرا حاج محمودآقا تاجر هروی به اتفاق دو پسر کوچک خود به عزم ابراهیم آباد حرکت می کند در بین راه و حینی که شوفر می خواسته اتومبیل را از روی پلی در نزدیکی زرکش رد کند، به دلیل وجود دست انداز، اتومبیل به رودخانه پرت می شود.» ناگفته نماند که در بیشتر این تصادف ها قربانی، زنان و کودکان و ضربه به سر، علت اصلی مرگ بوده است: «دیروز در خیابان تهران دخترک هشت ساله شخصی نخود فروش زیر اتومبیل باری رفته، فورا سرش متلاشی شده، می میرد. قضیه از طرف مقامات صالحه تحت تعقیب است. ۲۷ فروردین ۱۳۱۵. اطلاعات.»
در ادامه، تصادف اتومبیل با مال و حیوانات بارکش که تعدادشان بیش از اتومبیل ها بوده، یکی دیگر از دلایل اصلی تصادف ها در سال های ابتدایی قرن است. برای مثال روزنامه آزادی به تاریخ ۳مرداد ۱۳۱۳ خبری سیاهه کرده که موضوع آن، این است: «طبق خبر واصله چند روز پیش، اتومبیل شورلت لاری که شوفر آن حاجی خان نامی بوده، عبور می نموده به یک دسته الاغ دار می رسد. یکی از الاغ ها از اتومبیل رم کرده، صاحبش علی مراد نامِ پاره دوز را به زمین می زند. اتومبیل هم که به سرعت می گذشته، از روی سر علی مراد رد شده کله او را خرد نموده، فوری می میرد. از طرف نظمیه و عدلیه جنازه به شهر حمل و دفن شده است.»
نخستین تصادف پر تلفات در مشهد
آمار نخستین تصادف دسته جمعی مشهد را هم می توان در جراید ۲۷مرداد ۱۳۱۵ خورشیدی دید که بیشترین آمار تلفات تا آن دوره را داشته است: «پریشب اتومبیلی که حامل یک عده زوار از اهل سبزوار بودند، در گردنه کلمبه نزدیک شریف آباد واژگون شده ،عده ای مقتول و بقیه مجروح می شوند. طبق اطلاع حاصله در این حادثه ۱۱نفر تلف شده که ۹تن مرد، یک زن و یک طفل بوده اند.»
عجیب ترین تصادف قرن
اما عجیب ترین تصادف قرن هم در سال ۱۳۴۴ خورشیدی رخ داده است که در آن یک هواپیما با تاکسی حسن‌روبند فروش در طرق برخورد می کند. در این خبر که ۲۲خرداد این سال در روزنامه خراسان به چاپ رسیده، چنین آمده است: «آقای حسن روبند فروش ساعت چهار و نیم بعداز ظهر روز جمعه که قصد داشت برای آوردن خانواده خود به رباط طرق واقع در هفت کیلومتری مشهد برود، با هواپیمای غول پیکر ارتش شاهنشاهی که حامل آقایان وکلا بوده، تصادف می کند و...»
آمار تلفات تصادفات رانندگی بعدها سبب خیابان‌کشی‌ها، آسفالت راه‌ها و وضع قوانین بسیاری می‌شود ولی با این همه به دلیل رعایت نکردن قوانین و دقت کافی، این دست مسائل نه تنها کاهش نداشته که روند صعودی آن در آمارهایی که هر ساله منتشر می‌شود، پیداست.
منبع: شهرارا
نظر شما