بی‌توجهی به حوزه‌های مولد در تسهیلات‌دهی، ورود به سوداگری، قائل نبودن به قانون عملیات بانکی بدون ربا و... پیکان تیز انتقادات بی‌شماری را به سوی نظام بانکی کشور روان ساخته است تا جایی که رئیس جمهور اواخر فروردین ماه امسال و در جمع ۳۰ تن از اقتصاددانان اسلامی و در واکنش به انتقادات گوناگون نسبت به عملکرد بانک‌ها ضمن ابراز نگرانی نسبت به آن، به عزم جدی دولت برای اجرای اقتصاد اسلامی اشاره و تأکید کرد امروز زمینه برای تأسیس بانک قرض الحسنه بدون ربا در کشور فراهم شده است. با کامران ندری، مدیر سابق گروه بانک‌داری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در خصوص چگونگی احیا و اجرای عملیات بانکی بدون ربا در نظام بانکی کشور گپ و گفتی داشتیم. به عقیده این اقتصاددان بهره گیری از نظام دوگانه بانکی می‌تواند پیوندی مبارک و مؤثر به منظور بهره‌گیری از مزایای روز بانکداری جهان و آموزه‌های اسلامی و دینی در نظام بانکی کشور باشد. 

آقای دکتر! از حدود چهار دهه پیش قانون عملیات بانکی بدون ربا در کشور تصویب و ابلاغ شده اما اکثر قریب به اتفاق کارشناسان بر این باورند بانک‌های کشور، فعالیت ربوی دارند. به نظر شما چرا این قانون تاکنون عملاً اجرایی نشده است؟
ما از سال ۱۳۶۲ تاکنون داعیه اجرای بانک‌داری بدون ربا را در کشور داریم و در ظاهر بانک‌ها بر اساس قانون عملیات بانک‌داری بدون ربا عمل می‌کنند اما در این سال‌ها هر وقت از افراد ذی‌صلاح در این خصوص سؤال شده، گفته‌اند قانون عملیات بانک‌داری بدون ربا روی کاغذ مشکلی ندارد و اگر مشکلی هست به نحوه اجرای قانون بر می‌گردد. در خصوص اینکه مشکلات اجرایی چه هستند و چرا نمی‌توانیم بانک عاری از ربا داشته باشیم هم اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. برخی معتقدند فعالیت بانک‌های ما اساساً ربوی است چون مبتنی بر چارچوب و اسلوب بانک‌های متعارف و مرسوم بنا شده‌اند. برخی هم می‌گویند قانون عملیات بانک‌داری بدون ربا را مصوب کرده‌ایم اما زیرساخت لازم برای اجرای قانون توسعه نیافته است. نظر من این است از همان ابتدا مسیر را اشتباه رفته‌ایم و شناخت درست و دقیقی از بانک‌داری متعارف نداشته‌ایم و به اشتباه تصورمان این بوده که بانک‌داری متعارفی که در دیگر کشورها رایج است، ربوی است در حالی که این بانک‌داری ربوی نیست و در همه جای جهان خدماتش را ارائه می‌کند؛ هر چند در طول تاریخ با بحران‌هایی مواجه شده و بحران‌هایی را هم خلق کرده است. در مجموع اما خدماتی که بانک‌داری متعارف به اقتصاد و مردم در همه کشورهای جهان ارائه کرده‌اند بر بحران‌ها غالب بوده و اثرات مثبت این نظام  بانک‌داری بر اقتصاد جهان کاملاً مشهود است. امروزه هیچ کس شک ندارد اقتصاد بدون بانک با بحران‌های جدی مواجه می‌شود و مشکلات بانک‌داری متعارف به مرور اصلاح و سعی شده با اعمال مقررات تنظیمی فعالیت‌های این بانک‌ها به نوعی باشد که حتی الامکان از وقوع بحران‌های گسترده بانکی جلوگیری شود.
 

 یکی از مواردی که در سالهای اخیر و به صراحت از سوی اغلب مراجع عظام تقلید مورد انتقاد واقع شده، همین عملکرد ربوی بانکهاست. عمده ترین دلایل این انتقادات صریح را چه می دانید؟

 ما در ۴۰ سال گذشته با این ذهنیّت حرکت کرده ایم که بانکداری متداول، ربوی است و باید آن را کنار بگذاریم اما این امر نشدنی است و در عمل به دلیل همین نگاه تا حدود زیادی از تحولات و پیشرفتهای مثبت حوزه بانکداری جهان عقب افتاده ایم. البته دستکاری هایی را هم به زعم  اینکه می خواهیم ربا را حذف کنیم در نظام بانکی اعمال کرده ایم که وضع را بدتر کرد. واقعیت این است که امروز بر نظام بانکی ما کنترل خاصی وجود ندارد و به این دلیل اغلب بانکها با مشکلات جدّی مواجه شده اند ضمن اینکه در اعطای تسهیلات و دسترسی مردم به این تسهیلات نه عدالت وجود دارد و نه کارایی و اعتبارات و تسهیلات اعطایی به جاهایی می رود که بازدهی و مولّدیّت لازم را ندارد. در واقع اجحافی که در اثر جریمه تاخیر تادیه یا وجه التزام به بسیاری از مردم وارد می شود باعث شده اغلب مراجع محترم تقلید بر این عقیده اند که نه تنها ربا از بانکهای ایران حذف نشده بلکه بدترین شکل ربا که اضافه شدن به مبلغ بدهی بدهکار ورشکسته است، جریان دارد. متاسفانه حجم بدهی های افراد ورشکسته و معسر که علی القاعده نباید به آن اضافه شود، در حال رشد است  و به زعم بسیاری از مراجع محترم تقلید در نظام بانکی کشور، ربای جلی و آشکار (تصاعدی) که در قرآن از آن به عنوان بدترین شکل ربا یاد شده جاری و ساری است. مشکل این است که متاسفانه نتوانسته ایم به خوبی ربا را شناسایی کنیم و متناسب با مکان و زمان خودمان تشخیص دهیم. مواردی که ربا نیست را ربا و موارد ربا را نتوانسته ایم پیدا کنیم لذا در حوزه اعتبارات، تسهیلات بانکی و سودی که به سپرده گذاران پرداخت می شود عدالتی و کارایی وجود ندارد.

در اواخر فروردین امسال رئیس جمهور در دیداری با اقتصاددانان اسلامی به این نکته اشاره کرده که زمینه برای تاسیس بانک قرض الحسنه بدون ربا فراهم است. با توجه به فربگی روزافزون و ناشی از سوداگری بانکها در دهه های اخیر، چگونه می توان بانکداری بدون ربا را به درستی در نظام بانکی اجرا کرد؟

طبعا نیاز داریم رئیس جمهور در خصوص این ایده توضیح بیشتری ارائه کند و در مورد اینکه چرا در ۴۰ سال گذشته زمینه انجام چنین کاری مهیا نبوده، مبنای ایده فعلی و اینکه چرا سیستم فعلی بانکها ربوی محسوب می شود به صورت جزیی تر مساله را باز کند چون برای آسیب شناسی دقیق این مساله باید جزئی تر نگاه کنیم. دیگر اینکه باید منتظر بمانیم و ببینیم حوزه هایی که متولّی اجرایی شدن این ایده هستند، یعنی بانک مرکزی، وزارت امور اقتصادی و دارایی و دیگر حوزه های تخصّصی در خصوص ایده رئیس جمهور اظهارنظر کنند. بنده به عنوان یک کارشناس بانکی معتقدم بانکهای متعارف و مرسوم، ربوی نیستند لذا دلیلی ندارد از دانش بانکداری مرسوم جهان بهره نگیریم. در عین حال در حوزه بانکداری ایده هایی برگرفته از آموزه های اسلامی و ارزشهای دینی و ملّی داریم که دلیلی ندارد این آموزه ها را هم رها کنیم. در اغلب کشورهای اسلامی از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس، اندونزی، پاکستان، مالزی و... این الگو اجرا شده که هر دو طیف بانکها (هم بانکهای مرسوم و متعارف و هم بانکهایی که بر اساس آموزه های اسلامی کار می کنند)، اجازه فعالیت دارند اما این الگو هنوز در ایران و سودان پیاده نشده است. در این سیستم دوگانه بانکهایی که بر اساس آموزه های دینی شکل می گیرند، مراحل بلوغ و پختگی را به صورت تدریجی طی می کنند. به باور من این الگوی پیاده شده در اغلب کشورهای اسلامی، الگوی مناسبی است چون صاحبان ایده هایی مبتنی بر بانکداری اسلامی و آنهایی که معتقدند می توانند این نوع بانکداری را به شکل کارا و عادلانه اجرا کنند، مجالی برای آزمون ایده خود پیدا می کنند. البته نظارت جدّی بر این موارد بر عهده مقام ناظر یعنی بانک مرکزی است. امروز بنده به ضرس قاطع معتقدم باید به سمت بانکداری دو گانه برویم چون الگویی که در کشورهای اسلامی طی تقریبا یک قرن گذشته اجرا شده بسیار موفق بوده و سیستم یکپارچه و سراسری در ایران اجرا شده مورد نقدهای صریح کارشناسان و مراجع محترم تقلید واقع شده است. متاسفانه در کشور ما این ذهنیت اشتباه ترویج شده که بانکداری متعارف ربوی است و سعی شده ایده هایی که در مراحل تکامل و بلوغ است و هنوز به پختگی و بلوغ نرسیده به بانکها تحمیل شود، لذا اگر به سمت بانکداری دوگانه برویم نه از مزایا و پیشرفتهای بانکداری روز جهان عقب می مانیم و نه از آموزه های اسلامی در بانکداری کشور محروم می شویم.

انتهای پیام/