در حال حاضر اسامی ۸۰۰۰ نفر از روانشناسان دارای پروانه اشتغال تخصصی در سایت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور درج و تمامی ۴۲ هزار عضو این سازمان دارای شماره نظام هستند و افرادی که مورد تأیید نظام روانشناسی و مشاوره نیستند و فاقد پروانه‌اند، اجازه فعالیت ندارند.
رسیدن به پاسخ سریع و راه‌حل کلیشه‌ای
تا همین چند سال پیش بازار کتاب‌های معروف به روانشناسی داغ بود، هنوز هم بیش و کم تب این بازار فروکش نکرده است؛ اما این کتاب‌ها همیشه انتقاد اساتید روانشناسی و ناشران خبره را در پی داشته و ناشران حرفهای انتشار کتاب‌هایی با مضامین زرد را تهدیدی مهم بر سر راه انتشار کتاب‌های تخصصی روانشناسی دانسته‌اند. بسیاری از نویسندگان این کتاب‌ها سعی می‌کنند افراد را خیلی زود به جواب برسانند و با ارائه راهکاری غیرعلمی بگویند رمز زندگی موفق را می‌شناسند. این نویسندگان برخلاف نگارندگان کتاب‌های علمی، معمولاروانشناس نیستند، منبع علمی ندارند و شواهد تجربی از آن‌ها حمایت نمی‌کند. آن‌ها بسیاری از اطلاعات خود را از روانشناسی علمی دریافت کرده و بعد به گزارش‌های شبه‌علمی تبدیل می‌کنند. احسان متین‌فر به‌عنوان روان‌درمانگر در این زمینه می‌گوید: «روانشناسی زرد پاسخ سریع و دم و دستی و راه‌حل کلیشه‌ای به همه افراد می‌دهد و از خلال آن خیلی سریع نسخه می‌دهد و ما آدم‌هایی هستیم که بسیار نسخه را دوست داریم. درحالی‌که یکی از اصول روانشناسی این است که به‌هیچ‌عنوان راه‌حل و نسخه ندهیم و بایستی موضوع را ریشه‌یابی کنیم و به مراجعین بگوییم تو اگر می‌خواهی مشکلت حل شود بیا از گذشته‌ات بگو تا بررسی کنیم چرا این الگو برایت پیش‌آمده و درنهایت در سایه شناختی که به دست می‌آوری خودت مشکلت را حل کنی و این فرآیند مشکلی است. ما معتقدیم روان انسان بسیار پیچیده است. نباید نسخه پیچید ولی در روانشناسی زرد مشاور به‌راحتی نسخه می‌پیچد.»
آن‌ها بیشتر اوقات، محتوای فریبنده‌ای دارند و با ترویج تفکر اشتباه می‌کوشند مخاطب را مجاب کنند که صرفا با تفکر مثبت به موفقیت، ثروت و شادکامی می‌رسند! درصورتی‌که بسیاری از این کلمات، مبهم هستند و تعریف روشنی هم از آن‌ها ارائه نمی‌شود و معمولا در چنین کتاب‌هایی پدیده‌های کاملا بی‌ربط به شکلی حیرت‌آور به هم ربط داده می‌شوند!
اما تب داغ روانشناسی بازاری فقط به دنیای کتاب‌ها محدود نمی‌شود و برخی از شبه روانشناسان، همایش‌ها و سمینارهای مختلفی در این زمینه برگزار می‌کنند و یا آن‌هایی که بابیان سخنان انگیزشی مشهور شده‌اند و راهکارهای بی‌پایه و اساسی را به زبان می‌آورند و هیچ‌گونه نظارتی هم بر کار این افراد وجود ندارد و همین باز بودن دستشان باعث شده از ابزارهای مختلف برای فریب مردم استفاده کنند.این گروه از روانشناسان بازاری، سخنانی عمدتا تکراری را مبتنی بر تجارب خود و اطرافیانشان ارائه می‌کنند و پس از شیوع کرونا، مشاوران و روانشناسان بسیاری که مدعی روان‌درمانی و تحول و موفقیت و آرامش‌اند از اینستاگرام سربرآورده‌اند. به گفته محمد حاتمی، رئیس نظام سازمان نظام روانشناسی، «ما به‌طور مشخص در دوران کرونا، با چنین پدیده‌ای مواجه شدیم.»او می‌گوید: «کرونا بیشترین آسیب را به‌سلامت روان افراد وارد کرد و بر تفکر و جهان‌بینی آن‌ها تأثیر گذاشت. همچنین میزان تاب‌آوری، آستانه تحمل و کنترل هیجانات را هم تحت تأثیر قرارداد که مجموعه این مسائل منجر شد تا مردم احساس نیاز بیشتری به کنترل و مدیریت احساس‌ها و هیجانات خود پیدا کنند؛ به همین دلیل به سمت افرادی رفتند که در دسترس‌ترین فضا، یعنی شبکه‌های اجتماعی، ادعای تخصص در حوزه روان می‌کنند.»
حاتمی تأکید دارد ورود چنین افرادی به عرصه مشاوره، آسیب‌زننده است.
به نظر کارشناسان حوزه سلامت روان، توصیه‌های روانشناسان زرد، غیرواقعی و فریبنده است و این افراد با لفاظی و ترفندهای کلامی از طریق همایش، بسته آموزشی و جلسه درمانی باقیمت‌های گزاف جیب مخاطبان را خالی می‌کنند.
روانشناس نماهایی با مدارک غیرمرتبط
پیش‌تر رئیس سازمان نظام روانشناسی، اعلام کرده بود که «آمار دقیقی از تعداد روانشناس نماها در کشور وجود ندارد، اما براساس دنبال کننده‌های این افراد در صفحات مجازی می‌توان گفت آمار این افراد حتی از روانشناسان واقعی و دارای تأیید صلاحیت سازمان بالاتر است! به‌طوری‌که نزدیک به بیش از ۵ هزار روانشناس‌نما یا افرادی که در فضای مجازی خود را با عنوان روانشناس معرفی کرده‌اند وجود دارد اما هیچ‌گونه مجوزی از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور نداشته‌اند.»
به‌تازگی سازمان نظام روانشناسی در یک اطلاعیه اسامی روانشناسان زرد و غیر روانشناس و صفحات روانشناسی زرد را که در فضای مجازی فعال هستند معرفی کرده است که در میان آن‌ها، نام افراد مشهوری همچون محمود انوشه،
فرهنگ هلاکویی وآزیتا ساعیان به چشم می‌خورد.این فهرست شامل اسامی افرادی است که تحصیلات روانشناسی و مشاوره و مدرک تحصیلی مرتبط ندارند، به‌طور غیرقانونی مشغول فعالیت هستند و بعضا تخلفاتی نیز انجام داده‌اند و رئیس سازمان نظام روانشناسی می‌گوید: «آخرین مدرک یکی از این افراد که اسمش در لیست منتشر شد «فوق‌دیپلم مکانیک» است و در حال حاضر به‌عنوان مشاور خانواده فعالیت می‌کند. این امر جفا به مردم و روانشناسان است و این‌که با تأخیر این اسامی منتشرشد، اشکالی است که به ما وارد است.
به همین خاطر به مردم اطلاع دادیم فردی که در خارج کشور دارای مدرک جامعه‌شناسی است، خود را به‌عنوان روانشناس معرفی کرده و در حال فعالیت است.»محمد حاتمی در مورد کسانی که خارج از کشور حضور دارند، توضیح می‌دهد: «کسی که در کشور دیگری مدرک می‌گیرد باید وزارت علوم یا وزارت بهداشت آن مدرک را اعتبار سنجی کنند و اگر اعتبار آن تأیید شد، سازمان به آن‌ها پروانه می‌دهد. اگر این افراد مدرک معتبر دارند چرا این کار را «اعتبارسنجی» نکرده‌اند؟ تا زمانی که وزارت علوم مدارک خارج از کشور را تأیید نکند، مجوز به این‌ها داده نمی‌شود. فردی که اسمش در این لیست هست و اتفاقا در صداوسیما هم خیلی مصاحبه انجام داده، مدعی است که از دانشگاه هاروارد مدرک دارد اما به او پروانه اشتغال ندادیم چراکه اصالت مدرک او احراز نشد و وزارت علوم نیز مدرک را تأیید نکرد.»
افزایش آگاهی جامعه برای مقابله با روانشناسان قلابی
براین اساس سازمان نظام روانشناسی اعلام کرده است: «به اطلاع مردم عزیز کشورمان می‌رساند، بر طبق تبصره ۳ ماده ۴ و ماده ۵ قانون تشکیل سازمان از مراجعه به افراد فاقد شماره نظام روانشناسی و مشاوره جهت مشاوره روانشناسی یا کلاس‌های آموزشی حضوری و آنلاین خودداری نمایید. در ضمن این لیست اولیه است. بقیه افراد فاقد مجوز در آینده بروز رسانی خواهد شد.» البته تعداد غیرروانشناس‌ها در فضای مجازی بسیار بیشتر از چندین فهرستی است که سازمان نظام روانشناسی قصد ارائه آن را دارد و این نکته هم حائز اهمیت است که بسیاری از مردم سال‌هاست این سبک از روانشناسی و راهکارهای سطحی را باور کرده‌اند ، بنابراین اصلاح تفکر جامعه، کار آسانی نیست و اگرچه در گام‌های نخست این اقدام مثبت است اما صرفا با انتشار اسامی روانشناسان قلابی نمی‌توان
به سرمنزل مقصود رسید. افزایش آگاهی جامعه تنها راه مبارزه با این پدیده است. بی‌تردید تغییر رفتار، رشد و درمان فرآیندی مداوم، مستمر، طولانی‌مدت است و لازمه تلاش و خودنگری و خودسازی دائمی است و مثل شربت سرفه و آمپول پنی‌سیلین می‌تواند حتی تلخ و دردناک باشد! دستورالعمل‌ها و فرمول‌های تغییر و رشد و درمان پایه علمی و پژوهشی دارند و بر پایه دیدگاه نظریه‌پردازان روانشناس و روان‌درمانگر قرارگرفته است.
در طول زمان و با افزایش خودآگاهی و ریشه‌یابی می‌توان بر مشکل مسلط شد، درحالی‌که روانشناسی زرد برپایه مسیری برای بقا و کسب درآمد شکل‌گرفته و این افراد غالبا قادر به تحلیل دقیق شرایط افراد نیستند و این عدم توانایی را با تنزل سطوح پیچیده تحلیل شخصیت به مفاهیم پیش‌پاافتاده پوشش می‌دهند. متأسفانه این شیوه در بین عامه مردم نیز طرفداران زیادی دارد. این موضوع باعث می‌شود، روانشناسان زرد، شهرت و به‌تبع آن ثروت بیشتری کسب کنند. به‌این‌ترتیب روانشناسی زرد رشد بسیار زیادی داشته و با نشان دادن مسیر درست، باید دیدگاه جامعه را اصلاح کرد. در این رابطه دکتر نگار اکبری زرگر، روانشناس بالینی می‌گوید: «یکی از راه‌های پیشگیری از این موضوع استفاده از ضد پولتیک روانشناسان زرد است زیرا پولتیک آنان سوءاستفاده از ناآگاهی، بی‌اطلاعی و عدم بینش برخی افراد است.
پس با افزایش اطلاعات و آگاهی عموم مردم می‌توان به حیله‌گری‌ها و بازارگرمی آن‌ها پایان داد تا مردم خودشان سره را از ناسره تشخیص دهند. ایجاد قانون مدون برای روانشناسان زرد و پیگیری قانونی توسط مراجع ذیصلاح و اعلام‌جرم کیفری روانشناس نماها. دعوت از تمام روانشناسان متخصص در صداوسیما و رسانه‌های عمومی و نه‌فقط روانشناسان خاص و معدود آن‌هم با ارتباطات از پیش تعیین‌شده تا مردم به شناخت کافی از روانشناسان برسند و بیش از این در دام آسیب روانشناس نماها گرفتار نشوند.»
ورود دیرهنگام مسئولان
«سازمان نظام روانشناسی باید لیست روانشناسان را طوری منتشر کند که مردم دسترسی راحتی داشته باشند و یا اپلیکیشن‌هایی برای آن راه‌اندازی کند.»
این پیشنهاد «سمیه فکریان»، دبیر اجرایی انجمن مشاوره ایران است که تأکید می‌کند: سایت فهرست روانشناسان معتبر برای عموم جامعه سهل‌الوصول نیست.
حرفه مشاوره و روانشناسی در سلامت روح و روان فرد، خانواده و جامعه بسیار تأثیرگذار است و توصیه فکریان آن است که مردم پیش از اعتماد و سپردن آینده خود به این افراد باید درمورد صلاحیت علمی و اخلاقی آن‌ها مطمئن شده باشند. همان‌طور که قبل از رجوع به یک متخصص برای بیماری جسمی خود تحقیق و پرسش می‌کنیم در این مورد هم باید از صلاحیت فرد مشاور یا روانشناسی که می‌خواهیم به او مراجعه کنیم مطمئن شویم.فکریان در گفت‌وگو با ایسنا از ورود دیرهنگام مسئولان به این قضیه انتقاد و تأکید کرده است: مسئول اصلی جلوگیری از این نوع سوءاستفاده‌ها سازمان نظام روانشناسی و مشاوره است.
ما سال‌ها این دغدغه را مطرح کردیم که عده‌ای از این حوزه سوءاستفاده کرده و بهره می‌برند و آسیب‌های جدی به‌سلامت خانواده‌ها و جامعه می‌زنند و تأخیر مسئولان در رسیدگی به این موضوع باعث شد عده‌ای بدون هیچ تخصصی با ردیف کردن کلمات موزون و لاتین و بامهارت سخنوری خود، افرادی را دور خود جمع کنند.
چه کسی روانشناس است؟
کسانی می‌توانند خود را روانشناس معرفی کنند که سال‌ها در این زمینه‌ها تحصیل و مطالعه کرده باشند و هر مشاور و روانشناس باید پروانه و مجوز کار، شماره ثبت و مهر داشته باشد و حتی عضویت صرف در سازمان نظام روانشناسی و مشاوره هم ملاک ارائه مشاوره نیست.
به گفته «محمد حاتمی»، رئیس سازمان نظام روانشناسی، افرادی که دارای مدرک تحصیلی روانشناسی و مشاوره هستند اما پروانه اشتغال حرفهای دریافت نکرده‌اند و یا صلاحیت حرفهای آن‌ها احراز نشده، نمی‌توانند به‌عنوان روانشناس و یا مشاور فعالیت کنند.
روانشناس کسی است که حداقل مدرک فوق‌لیسانس روانشناسی یا مشاوره را دریکی از گرایش‌ها داشته باشد و کسی که مجوز از سازمان دارد می‌تواند فعالیت حرفهای کند. افراد پس از فارغ‌التحصیلی با مراجعه به سایت سازمان و بارگذاری مدارک مربوطه می‌توانند ظرف دو هفته عضو سازمان شده و شماره نظام دریافت کنند. همچنین افراد باید پس از فارغ‌التحصیلی به مدت یک‌سال دوره کارورزی گذرانده و سپس به سازمان مراجعه کرده و صلاحیتشان در کمیسیون تخصصی احراز شود تا پروانه اشتغال دریافت کنند.
۱۶ گرایش در روانشناسی و مشاوره وجود دارد و صلاحیت‌ها بر اساس گرایشات و بر اساس مصاحبه برای اساتید کمیسیون‌ها احراز می‌شود.رئیس سازمان نظام روانشناسی خبر داده است که ۴۵۰۰ صفحه مرتبط با روانشناسی و مشاوره در فضای مجازی که هیچ‌گونه مجوزی ندارند شناسایی‌شده و درنهایت حدود ۴۰۰ نفر از این تعداد را که تحصیلات روانشناسی ندارند و مشغول فعالیت در فضای مجازی هستند احصاء و ۱۴۴ نفر از آن‌ها اعلام‌شده‌اند.
این روانشناسان تقلبی نظریه‌های ثابتی را بیان می‌کنند. به همین دلیل اگر سخنرانی‌های چند سال قبل آن‌ها را با حرفهای امروزشان مقایسه کنید، تغییر خاصی پیدا نخواهید کرد. مگر این‌که روش‌های جدیدتری برای کسب درآمد بیشتر پیداکرده باشند. این در حالی است که علوم انسانی «در تمام زیرشاخه‌ها»هرروز ابعادی جدیدی از پیچیدگی‌های بشر را نمایان می‌کند و روش‌های نوینی را برای درمان و نحوه تشخیص بیماری‌ها معرفی می‌کند.
معمولا کسانی که دوست دارند با کمترین تلاش و خیلی زود به نتیجه‌های بزرگ برسند، از محتوای زرد روانشناسی استقبال می‌کنند و ترجیح می‌دهند راه اصلی درمان را دور بزنند که متأسفانه در تله محتواهای غیرعلمی گیر می‌افتند. درواقع موضوعاتی که در روانشناسی غیرعلمی مطرح می‌شود، معمولا نیازهای روانشناختی افراد را دربر می‌گیرد. به همین دلیل عامه مردم از آن‌ها استقبال می‌کنند. به‌این‌ترتیب به‌جای این‌که تلاش درستی برای تحقق آرزوهایشان کنند، در دام یکسری الفاظ قرار می‌گیرند و سرانجام مأیوس می‌شوند و آسیب می‌بینند. البته ممکن است یکی از دلایل جذب افراد به این جریان شبه روانشناسی، خدمات‌گران روانشناسی و روانپزشکی باشد که باعث شده بازار روانشناسی زرد داغ‌تر و داغ‌تر شود.
ارتقا سواد رسانه‌ای جامعه
«مجید صفاری‌نیا»، استاد دانشگاه و رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران هم دراین‌باره به خبرآنلاین، می‌گوید: «استقبال از روانشناسی زرد فقط به فرهنگ ما مربوط نیست و در تمام دنیا روانشناس‌های زرد و حرفهای انگیزشی طرفداران زیادی دارند. خوشبختانه در چند سال گذشته خدمات اجتماعی و مشاوره بین مردم ایران جایگاه خود را پیداکرده است اما حجم مشکلات در جامعه ما زیاد است و هزینه ارائه خدمات گاهی توسط عده‌ای امکان‌پذیر نیست. بنابراین مردم ممکن است مشکلات خود را برای این افراد مطرح کنند و خیلی وقت‌ها ممکن است چند توصیه را بپذیرند. این افراد در شبکه‌های اجتماعی دنبال‌کننده و طرفداران زیادی دارند. گروهی از این افراد در برنامه‌های صداوسیما معروف شده‌اند؛ بدون این‌که مدرک و صلاحیت این افراد چک شود با رابطه و دوستی در برنامه‌های تلویزیونی حضور پیدا می‌کنند و معروف می‌شوند. وقتی مورد اقبال قرار می‌گیرند، با خواندن چند کتاب و چند فایل صوتی و مقاله کارگاه و همایش و سمینار راه می‌اندازند و به قول خودشان مشکلات هزاران نفر را در دو ساعت حل می‌کنند.»
نداشتن سواد و خردمندی و دانش لازم بازار این افراد را داغ می‌کند. شناسایی و انتخاب یک روانشناس یا روانپزشک معتبر کار سختی نیست. یک جست‌وجوی ساده در اینترنت نشان می‌دهد که هیچ مقاله‌ای به نام این افراد نیست. در کدام دانشگاه درس می‌دهند؟
چند مقاله به نام آن‌ها ثبت‌شده است؟
چند کتاب علمی منتشر کرده‌اند.
«مجید صفاری‌نیا»، بابیان این موضوع تأکید می‌کند: «مردم باید سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرند. باید رزومه علمی این افراد را ببینند.
در مورد این افراد یک مقاله پیدا نمی‌کنید. فقط صوت و ویدئو هست. چند کتاب می‌خوانند و خوب حرف می‌زنند و فن بیان خوبی دارند و فقط می‌توانند درمان لحظه‌ای انجام بدهند. ما از یک پزشک خوب انتظار داریم که درد را تشخیص بدهد و آن را درمان کند. در حوزه روانشناسی هم همین‌طور است. روانشناس یا روانپزشک باید مشکل را خوب تشخیص بدهد و آن را درمان کند. یعنی باید علم کار را داشته باشد. در غیر این صورت حرفهای قشنگ و جمله‌های زیبا مشکلات روان را حل نمی‌کند. جمله‌ها را با زیرکی و شیرینی و شعر و ضرب‌المثل بیان کنید که مشکل حل نمی‌شود.»
منبع: رسالت
نظر شما