نجمه‌خاتون، بانوی والامقامی است که افزون بر پسر بزرگوارش، حضرت ثامن‌الحجج(ع)، دختر گرامی‌اش، حضرت فاطمه معصومه(س) نیز چشم و چراغ مردم ایران است و حرم باصفا و ملکوتی او، قبله‌گاه اهل ایمان و تقوا.
نام نجمه‌خاتون در میان شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت(ع) با احترام و تکریم فراوان برده می‌شود و همه او را به بزرگی و معنویت می‌شناسند؛ بانوی پارسایی که در دامن پاک و مطهرش، ولی‌خدا، حضرت امام رضا(ع) پرورش یافت؛ عزیزی که نه فقط شیعیان بلکه همه اهل اسلام و تمام بشریت از وجود الهی‌اش بهره‌مند و از جام بابرکت دانش وی سیراب می‌شوند. اما با وجود عظمتی که در شخصیت نجمه‌خاتون سراغ داریم، اطلاعاتمان درباره زندگانی او زیاد نیست. اصولاً این نقد بر نوع نگاه و ذهنیت ما نسبت به شخصیت‌های بزرگ مذهبی‌مان وارد است که با وجود علاقه فراوان و ارادت وصف‌ناشدنی، به درک جایگاه معنوی آن بزرگواران اکتفا می‌کنیم و به دنبال شناخت سیره و تاریخ زندگی آن‌ها نمی‌رویم و از این مسئله بسیار مهم غافلیم که شناخت عالمانه نسبت به زندگی آن بزرگواران می‌تواند در ایجاد الگوی مناسب و حرکت در مسیر تقوا و حق‌طلبی، یاریگر ما باشد. ایام باسعادت دهه سراسر برکتِ «کرامت» و روزهایی که به ولادت باسعادت حضرت ثامن‌الحجج(ع) منتهی می‌شود، فرصت خوبی است برای صحبت کردن درباره نجمه‌خاتون، مادر بزرگواری که ما این روزهای فرخنده را با نام دو فرزند بزرگوار او، گرامی می‌داریم و جشن می‌گیریم.
تربیت شده مکتب جعفری
درباره زمان و مکان ولادت ام‌الرضا(س)، اطلاعات دقیقی در اختیار نداریم؛ برخی مورخان او را زاده «مغرب» و گروهی دیگر وی را زاده «نوبه» در غرب آفریقا می‌دانند؛ اما همه مورخان بر این امر هم‌داستانند که آن بانوی باکرامت، «ام‌ولد» بود و به عنوان کنیز به بیت امامت راه یافت. شیخ صدوق در کتاب ارجمند «عیون اخبارالرضا(ع)» در بخش مربوط به ولادت آن امام همام، به تفصیل درباره چگونگی راهیابی نجمه‌خاتون به بیت امامت سخن گفته و روایت‌های متعددی را عرضه کرده است. قدر مسلم آن است که آن بانوی بزرگوار، نخست ندیم و همراه حُمَیدَه‌خاتون، همسر امام جعفر صادق(ع) و مادر امام کاظم(ع) بود. گزارش‌های تاریخی و روایی بر آنند که نجمه‌خاتون سالیانی چند در محضر حمیده‌خاتون که خود دانش‌آموخته مکتب امام صادق(ع) بود، به فراگیری دانش پرداخته و به مقامات بالای معنوی و علمی رسیده است. این گزارش که افزون بر شیخ صدوق، توسط شیخ مفید در
«الارشاد» (ج ۲) و علامه مجلسی در «بحارالانوار» (ج ۴۹) هم نقل شده است، نشان می‌دهد بانوان بیت امامت عموماً افتخار بهره‌گیری از دانش الهی ائمه(ع) را داشتند و پس از آموختن، در آموزش دادن آن علوم به دیگران نیز تلاش فراوانی می‌کردند. به هر حال، نجمه‌خاتون که در متون روایی و تاریخی برای وی نام‌هایی مانند تُکْتَم، سُکَن و خَیزُران نیز نقل شده است، به دلیل استعداد فراوان و مداومت بر تهذیب نفس، پس از مدتی به شدت مورد توجه حمیده‌خاتون قرار گرفت و آن بانوی بزرگوار به فرزندش امام کاظم(ع) پیشنهاد کرد که با نجمه‌خاتون ازدواج کند. مرحوم عزیزالله عطاردی در «مسند الامام الرضا(ع)» (ج ۱، ص ۱۲) روایتی را نقل می‌کند که جایگاه نجمه‌خاتون را در بیت امامت نشان می‌دهد. طبق این روایت، حمیده‌خاتون به فرزند بزرگوارش توصیه کرد: «پسرم، همسرت بانویی است که بهتر از آن سراغ ندارم. پس به اطرافیان نیز توصیه کن با او به خوبی رفتار کنند [و در تکریم وی بکوشند]». امام کاظم(ع) پس از ولادت ثامن‌الائمه(ع) به نجمه‌خاتون لقب «طاهره» داد و او را به این عنوان در میان دیگر بانوان ممتاز گردانید.
عالمه عابد
از ویژگی‌های بارز نجمه‌خاتون، عبادت بسیار و فراوانی یاد خدا بود. او تمام ایام فراغت خود را در محراب عبادت، به اقامه نماز و قرائت قرآن می‌پرداخت؛ حتی زمانی که باردار بود و به نظر می‌رسید دشواری حَمْل، وی را از انجام اعمال عبادی‌اش بازدارد، در محراب عبادت می‌ایستاد و به مناجات با پروردگار مشغول می‌شد. شیخ صدوق در جلد نخست «عیون اخبارالرضا(ع)»، از نجمه‌خاتون نقل می‌کند که فرموده است در دوران بارداری امام رضا(ع)، سنگینی حمل را احساس نمی‌کرده و در خواب نیز صدای تسبیح و تهلیل از حَمْل خود می‌شنیده است. نجمه‌خاتون در همین ایام از فراگیری دانش نیز غافل نبود و در کنار عبادت و کارهای روزمره زندگی، زمانی را به تکمیل درس و بحث‌هایش اختصاص می‌داد. جالب اینجاست که حتی پس از ولادت امام رضا(ع) نیز تغییری در برنامه‌های عبادی نجمه‌خاتون به وجود نیامد و آن بانوی گرامی در کنار نگهداری و تربیت فرزند، همچنان به برنامه‌های عبادی خود اشتغال داشت. تاریخ رحلت نجمه‌خاتون دقیقاً معلوم نیست؛ او را پس از رحلت، در کنار حُمَیده‌خاتون، مادر همسرش که علاقه فراوانی به وی داشت، در «مشربه امّ‌ابراهیم» به خاک سپردند. ساختمان مزار آن بانوان پاکدامن و پرهیزگار، تا پیش از تخریب قبور ائمه بقیع(ع) به دست وهابیان، برپا و مورد توجه زائران مدینه منوره بود.
خبرنگار: محمد حسین نیکبخت
نظر شما