این در حالی است که بیابان‌زایی نقطه مقابل بیابان‌زدایی و نوعی از تخریب زمین محسوب می‌شود که در آن منطقه‌ای با زمین‌های تقریباً خشک، به صورت کاملاً مشهود و ملموس خشک می‌شود و معمولاً آب، پوشش گیاهی و حیات وحش خود را از دست می‌دهد.
عوامل بیابان‌زایی
در این خصوص هادی کیا دلیری؛ رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم و تحقیقات تهران با اشاره به تعدادی از عوامل مؤثر در بروز پدیده بیابان‌زایی به ما می‌گوید: تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی، بوته‌کَنی، چرای مفرط و خارج از فصل دام در مراتع، تبدیل مراتع به دیمزار، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی، معدن‌کاوی و بهره‌برداری از معادن، جاده‌سازی و توسعه شهرها و روستاها از جمله عواملی است که موجب افزایش سطح بیابان‌ها می‌شود.
حفظ جنگل‌ها و مراتع
کیادلیری اضافه می‌کند: بیابان‌زدایی مفهومی در مقابل معضل جهانی بیابان‌زایی است که شامل فعالیت‌هایی با سه محور بازدارنده، اصلاحی و احیایی می‌شود که هر یک کارایی خاص خود را دارد؛ در این زمینه می‌توان به کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره کاشت و گیاهان ویژه مقابله با بیابان‌زدایی، حفظ تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود، بهره‌گیری از روش‌های کارآمد در انباشتن آب باران و احیای شوره‌زارها اشاره کرد. با این حال مهم‌ترین راهکار برای تحقق بیابان‌زدایی خودداری از رفتارها و اعمال سیاست‌هایی است که منجر به بیابانی شدن جنگل‌ها و مراتع می‌شود و در واقع اگر بتوانیم در حفظ جنگل‌ها و مراتع اقدام کنیم خود به خود در مسیر بیابان‌زدایی قرار می‌گیریم. اما متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل افزایش تحریم‌ها و اینکه دولت برنامه توسعه کشاورزی را دنبال می‌کند، بخش عمده‌ای از قوانین که در این حوزه به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده در زمینه واگذاری عرصه‌های منابع طبیعی به‌ویژه مراتع برای این‌گونه کاربری‌ها بوده و این در حالی است که مراتع به لحاظ زیستگاه طبیعی دچار مشکل است و اگر به زمین‌های کشاورزی واگذار شود به طور حتم در گام‌های بعدی به بیابان تبدیل خواهد شد.
عامل اصلی تخریب منابع طبیعی
وی با اشاره به آماری که سال گذشته بر اساس اسناد سازمان جنگل‌ها در سند امنیت قضایی ارائه شده، می‌افزاید: در ۱۵سال اخیر روزانه ۵۰۰هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع کم شده و در مسیر بیابانی شدن قرار گرفته و با توجه به اینکه سازمان متولی این آمار را ارائه کرده، قابل استناد است. همچنین طی این سال‌ها حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار هکتار افزایش بیابان داشته‌ایم هرچند معاون سازمان جنگل‌ها در چند هفته گذشته به آمار ۲میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار اشاره کرده است.
رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم و تحقیقات تهران با اشاره به تغییر کاربری جنگل‌ها و مراتع طی سال‌های اخیر ادامه می‌دهد: کشاورزی یکی از بزرگ‌ترین عوامل تخریب مراتع و جنگل‌ها محسوب می‌شود و پس از آن چرای بیش از حد دام در این جنگل‌هاست به‌طوری که اکنون ۳۶میلیون رأس دام در عرصه‌های طبیعی زاگرس داریم که فقط ۱۶میلیون آن‌ها مجاز و ۲۰میلیون دام غیرمجاز هستند. همچنین یک میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس را به زمین‌های کشاورزی تبدیل کرده‌ایم که نه تنها موجب افزایش سطح بیابان‌ها شده، بلکه فرسایش خاک و تولید گرد و غبار نیز در این منطقه بیداد می‌کند که همه این موارد به بیابان‌زایی دامن می‌زند و روز به روز در حال افزایش است به طوری که اکنون شاهد ۲میلیون هکتار زوال دسته‌جمعی پوشش گیاهی در این منطقه هستیم. البته این پدیده در جنگل‌های هیرکانی نیز رخ داده و این نشان می‌دهد از نظر توالی به جای اینکه در مسیر بیابان‌زدایی حرکت کنیم در مسیر مقابل آن در حال حرکت هستیم. با توجه به اینکه ۹۳درصد کشور ما خشک و نیمه‌خشک است و با این حجم فشار در واگذاری‌ها و استفاده از منابع پایه، در آینده نزدیک به نقطه ورشکستگی خواهیم رسید و پس از آن شاهد مرگ‌ومیر و یا زوال دسته‌جمعی مراتع و جنگل‌ها، طغیان آفات و بیماری‌ها، آتش‌سوزی‌های گسترده و آشفتگی‌هایی که منجر به از بین رفتن اکوسیستم‌های طبیعی می‌شود خواهیم بود. با کمی دقت اکنون نیز متوجه وقوع برخی از این معضلات از جمله شدت آتش‌سوزی‌های اخیر در جنگل‌های زاگرس که به لحاظ زمانی با هیچ یک از آتش‌سوزی‌های قبلی همپایی نداشته خواهیم شد.
آمایش سرزمین نداریم
کیادلیری یادآور می‌شود: نباید فراموش کنیم یک اکوسیستم بیابانی داریم که نباید ذات آن را تغییر دهیم چرا که بیابان‌ها مخزنی از موجودات است، اما باید بکوشیم از تخریب مناطقی که توسط مردم به سمت بیابانی شدن می‌رود پیشگیری کنیم.
وی اضافه می‌کند: از مجموع ۱۶۴میلیون هکتار مساحت کشور ۳۳میلیون هکتار بیابان،
۱۲میلیون هکتار جنگل و ۸۵میلیون هکتار مرتع داریم و جزو کشورهای با پوشش کم جنگل در سطح دنیا هستیم. با این حال چون آمایش سرزمین نداریم و هر پروژه‌ای را بدون تحقیق در کشور اجرا می‌کنیم، بخش عمده تخریبی که در کشور اتفاق می‌افتد به دلیل اشتغال است. به عنوان نمونه خوزستان یکی از استان‌های کم آب کشور است اما سالانه چندین هکتار زمین زیرکشت برنج می‌رود؛ این قبیل عوامل بزرگ‌ترین علل نابودی طبیعت هستند. بنابراین اگر بخواهیم در مسیر بیابان‌زدایی حرکت کنیم کافی است مسیر توسعه را تغییر دهیم و با برداشتن بار از دوش کشاورزی و دامپروری به طبیعت فرصت دهیم خود را بازسازی کند.
خبرنگار: اعظم طیرانی
نظر شما