بر اساس مطالعات و پژوهش‌ها ۱۲درصد افراد مجرم پس از یک سال و ۴۸درصد پس از پنج سال، عمل مجرمانه خود را تکرار می‌کنند. بی‌شک اگر مجرمان بدانند اطلاعات ژنتیکی آنان در یک بانک ذخیره شده و احتمال دستگیری آنان در صورت ارتکاب جرم به مراتب بیشتر است از تکرار جرم خودداری خواهند کرد.

برخورداری کشورمان از مجهزترین شبکه آزمایشگاه‌های ژنتیک، دستاورد ارزشمندی است که در صورت گسترش آن می‌توان به کاهش جرایم و آسیب‌های اجتماعی امیدوار بود.
دکتر رضا رئوفیان، رئیس بانک اطلاعات هویت ژنتیک ایران در گفت‌وگو با ما به جزئیات بیشتری در خصوص این بانک اطلاعاتی اشاره کرده است.

اطلاعات جمع‌آوری شده در بانک ژنتیک، داده‌های چه گروه‌هایی را شامل می‌شود و گردآوری این داده‌ها چه کاربردی دارد؟
در این بانک پروفایل ژنتیکی متهمان و مجرمان خطرناک، سابقه‌دار با جرایم تکرارشونده به‌منظور مقایسه تطبیقی آن‌ها با پروفایل حاصل از نمونه‌های به جا مانده از صحنه جرم تهیه و نگهداری می‌شود. همچنین اطلاعات ژنتیکی مربوط به اتباع و مشاغل پرخطر مانند خلبان‌ها و آتش‌نشانان نیز جزو گروه‌های هدف این بانک اطلاعاتی به شمار می‌روند.
از کاربردهای بانک هویت ژنتیک می‌توان به پیشگیری از جرم و یا کاهش میزان وقوع جرایم، کم کردن هزینه‌های کشف جرم، کاهش تعداد قربانیان جرایم خشن و یا تکرارشونده اشاره کرد. علاوه بر این، بانک اطلاعات ژنتیک مزیت‌های دیگری هم مثل شناسایی افراد مجهول‌الهویه، کشف جرایم زنجیره‌ای و سریالی، افزایش تعداد و سرعت حل پرونده جرایم و افزایش احتمال شناسایی افراد با هویت اشتباه دارد. در نهایت باید گفت مهم‌ترین دستاورد بانک‌های هویت ژنتیک ارتقای امنیت عمومی در سطح جامعه و آرامش شهروندان است.

گزارش مستندی هم از نتایج ایجاد بانک ژنتیک در خصوص کاهش آمار جرم و جنایت وجود دارد؟
بر اساس گزارش‌های آماری ارائه شده، تشکیل بانک اطلاعات ژنتیک در انگلستان منجر به کاهش ۴۵درصدی جنایت‌ها شده است. این در حالی است که بر اساس مطالعات تا بیش از ۶۰درصد مرتکبان جرایم خشن که از زندان آزاد شده‌اند در کمتر از پنج سال پس از آزادی دوباره اقدام به تکرار جرایم مشابه می‌کنند، بر پایه این گزارش، نقش بانک هویت ژنتیک در شناسایی هویت این مجرمان با استفاده از مدارک کشف شده در صحنه جرم نمایان می‌شود.

چه کشورهایی در حال حاضر از بانک ژنتیک استفاده می‌کنند؟
۸۰ کشور دنیا با اهداف مشابه در کشف علمی جرم دارای بانک اطلاعات ژنتیکی هستند. ایران هم در زمره یکی از این کشورهاست و تمام توان خود را در راستای تشکیل یک بانک جامع اطلاعاتی به کار گرفته است و امروز شاهد به ثمر رسیدن نتایج تلاش‌های انجام شده در این زمینه هستیم.

چه تعداد از ایرانیان اطلاعاتشان در این بانک گردآوری شده است. نحوه جمع‌آوری این اطلاعات چگونه است؟
تاکنون حدود ۱۷۰هزار نمونه بیولوژیک از مجرمان مشمول برای نمونه‌گیری که اطلاعات آن‌ها از سوی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی اعلام شده، دریافت شده است. از این تعداد در حال حاضر ۳۱هزار نمونه تعیین پروفایل شده و مراحل آزمایشگاهی سایر نمونه‌ها نیز در حال استحصال پروفایل ژنتیکی و ثبت نهایی در سامانه است. در این فرایند کاری، پروفایل ژنتیکی از طریق گرفتن چند قطره خون از افراد مشمول ورود به بانک و آزمایش‌های موردنیاز روی آن انجام می‌شود و از متوفیان هم از استخوان، انواع بافت و مو نمونه دریافت می‌شود و این اطلاعات کاملاً به صورت محرمانه در سامانه بانک ژنتیک ذخیره می‌شوند.

در راه‌اندازی بانک ژنتیک چه موانعی وجود دارد؟
با توجه به وارداتی بودن برخی مواد و تجهیزات موردنیاز برای کارهای آزمایشگاهی و دستیابی به پروفایل و تحریم‌های صورت گرفته علیه کشور عزیزمان، تهیه این مواد چه از نظر اقتصادی و چه از نظر زمانی بانک ژنتیک را با مشکلاتی روبه‌رو کرده است. هرچند به حمدالله تلاش محققان ایرانی در راستای تولید داخلی برخی از اقلام موردنیاز این آزمایشگاه‌ها منجر به برطرف شدن بخشی از نیازهای این مجموعه شده است اما همچنان موانعی در این مسیر وجود دارد که باید برطرف شود.

گردآوری این اطلاعات چه زمان کامل می‌شود؟
بانک هویت ژنتیک یک بانک اطلاعاتی از جامعه مجرمان و نمونه‌های حاصل از صحنه جرم است، بنابر این تا زمانی که جرم و جنایت وجود داشته باشد نمونه‌های ورودی به این بانک وجود خواهد داشت و گردآوری اطلاعات برقرار است.

آیا بانک ژنتیک ایران برنامه‌ای برای توسعه این آزمایشگاه‌ها دارد؟
در خصوص توسعه آزمایشگاه‌ها، در ابتدای تصویب برنامه پنجم توسعه، سازمان پزشکی قانونی دارای پنج آزمایشگاه ژنتیک در استان‌های بزرگ شامل تهران، اصفهان، فارس، مازندران و خراسان رضوی بود ولی در ادامه با هدف توسعه دامنه خدمات و افزایش توان عملیاتی، استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمانشاه، آذربایجان شرقی و گیلان هم به این شبکه اضافه شدند.

برای راه‌اندازی هر آزمایشگاه ژنتیک چقدر هزینه مورد نیاز است؟
برای راه‌اندازی آزمایشگاه استاندارد ژنتیک قانونی، بدون درنظر گرفتن هزینه مربوط به فضای فیزیکی، به بودجه‌ای در حدود ۲۰۰میلیارد ریال نیاز است.

آیا برنامه‌ای برای اطلاعات ژنتیکی افراد غیرمجرم در دستور کار دارید؟
بله. داده‌های بانک ژنتیک درحال حاضر شامل اطلاعات مجرمان سابقه‌دار و خطرناک، نمونه‌های حاصل از صحنه جرم و متوفیان ناشناس است. اما کاربرد دیگر فعالیت بانک ژنتیک، اطلاعات مربوط به افراد دارای مشاغل پرخطر از جمله خبرنگاران، آتش‌نشان‌ها و کادر پرواز است که براساس احتمال خطر با اولویت‌های شغلی، بانک DNA مرجع این افراد تهیه و در صورت لزوم در حوادث غیرمترقبه در راستای تعیین هویت استفاده می‌شود.

خبرنگار: اعظم طیرانی