مخیریق یهودی اموالش را به پیامبر اسلام(ص) هبه کرد و پیامبر آن‌ها را در قالب صدقه جاریه در خدمت نیازمندان قرار داد و این‌گونه بود که هسته اولیه «وقف اسلامی» شکل گرفته و پیامبر اکرم(ص) نخستین واقف نام گرفت.
از سوی دیگر حضرت علی بن ابی‌طالب(ع) را با وقف‌هایی که انجام داد و نکاتی که در وقف‌نامه‌ها نگاشت پایه‌گذار شیوه وقف‌نامه‌نویسی می‌نامند؛ هم او که در این وقف‌نامه‌ها فرزندش امام حسن(ع) را متولی موقوفات پس از خودش قرار داد. ایام عزاداری شیعیان در دهه آخر صفر به همین مناسبت به دهه وقف نام‌گذاری شده است. در گزارش پیش رو تلاش کرده‌ایم آن دسته از وقف‌هایی را که در خدمت سنت عزاداری این دهه در مشهدالرضا(ع) انجام شده معرفی کنیم. اختصاص درآمد حاصل از تمام یا بخشی از موقوفات برای برگزاری مراسم سوگواری و روضه‌خوانی در ایام دهه آخر صفر سرفصلی از موقوفات آستان قدس رضوی را در این زمینه به خود اختصاص داده است.

مراسم شمع‌گردانی در سالروز شهادت امام رضا(ع)
همه ما با مراسم شمع‌گردانی که در سالروز شهادت امام رضا(ع) و همزمان با شام شهادت این امام رئوف توسط خادمان برگزار می‌شود آشنا هستیم، اما شاید کمتر کسی بداند این مراسم در قالب خطبه‌خوانی نوعی وقف بوده است.
داستان این وقف از سال ۱۱۶۰هجری خورشیدی آغاز می‌شود؛ زمانی که خراسان سلطانی به نام علیشاه داشته و از او برای خطبه‌خوانی‌هایی از جمله مراسم شمع‌گردانی، وقف‌نامه‌ای موجود است. در سال ۱۱۶۰هجری خورشیدی، همه خادمان برای برگزاری مراسم شمع‌گردانی با شمعی در دست، گرداگرد صحن جمهوری اسلامی (در گذشته در صحن عتیق) می‌ایستادند و با نوای خطبه‌خوان، عزاداری می‌ کردند. جالب است بدانید با شکل‌گیری اداره تشریفات آستان قدس رضوی، خطبه‌خوانی در شب عاشورا و شب شهادت امام‌ رضا(ع) به شکل کنونی مرسوم شد.

وقفی برای هزینه‌های برگزاری مراسم روضه‌خوانی
وقف‌نامه‌ای موجود است که نشان می‌دهد هزینه‌های برگزاری مراسم روضه‌خوانی شب سالروز شهادت امام رضا(ع) در سال ۱۳۲۷ قمری و هزینه‌های مربوط به برگزاری مجلس روضه‌خوانی دهه آخر ماه صفر در ایوان طلا (ایوان نادری) از محل مصارف موقوفه وزیر نظام در سال ۱۲۹۳ قمری است و این وقف قدمتی ۱۵۵‌ساله دارد.

وقف یک باب تیمچه تا دکان خرقه‌دوزی برای عزاداری‌ها
میرزا محمدمهدی نوائی لشکرنویس نیز از دیگر واقفانی است که برای برگزاری مراسم روضه‌خوانی در محرم و صفر دارایی‌های خود را وقف کرد. او در سال ۱۲۷۵هجری قمری، نصف مشاع از یک باب تیمچه در محله سرشور، یک باب دکان خرقه‌دوزی واقع در بازارچه زرگران که به دو باب تبدیل شده، یک باب دکان صباغی واقع در خیابان علیا و دکان هیمه‌دان خبازی واقع در خیابان علیای مشهد که به چهار باب تبدیل شده را وقف حضرت رضا(ع) کرد.
در آن زمان درآمدی که از این وقف کسب می‌شد دو تومان و ۴هزار دینار- از کل درآمد ۳۵ تومان موقوفات واقف در تاریخ وقف - بود که طبق وقف‌نامه باید به دو نفر روضه‌خوان داده شود که یکی در دهه عاشورا هر شب کنار درِ حرم و دیگری در دهه صفر در توحیدخانه مبارکه ذکر مصیبت گوید.

وقتی مغازه‌های بازار کفش‌دوزان نیز وقف می‌شود
در این میان، فضل‌الله خان وزیر نظام نیز از جمله واقفانی است که مغازه‌های بازار کفش‌دوزان در سال۱۲۷۱ که متصل به صحن مقدس عتیق بود به انضمام زمین خریداری شده در محل درِ وسط بازار کفش‌دوزان واقع در مشهد را برای برگزاری مراسم روضه‌خوانی ویژه دهه آخر ماه صفر وقف کرده است. وقف‌نامه دیگری که موجود است مربوط به همسر میرزا عباس علی خان احتشام نظام است. نامش هاجر خانم است و براساس وصیت همسرش یک طسوج (۴ شعیر) از روستای خورشیدآباد زرند ساوه را وقف امام هشتم(ع) می‌کند تا درآمد حاصل از این وقف برای مراسم تعزیه و روضه‌خوانی در دهه آخر ماه صفر اختصاص یابد.

وقف یک کاروانسرا برای ظهور حضرت مهدی(عج)
میرزا کریم یکی از واقفانی است که در وصیت‌نامه خود کاروانسرایش را برای ظهور حضرت مهدی(عج) وقف کرده است. او واقفی همدانی است و جالب است این کاروانسرا را علاوه بر خدمت‌رسانی به مردم، تا ظهور امام زمان(عج) برای اطعام مردمی که در عزاداری‌های اباعبدالله شرکت می‌کنند وقف کرده است.
کاروانسرای میرزا کاظم یا میرزا کریم همان سیمای کهن دوران قاجار را حفظ کرده و دارای درِ چوبی قدیمی و ایوان‌ها و حجره‌های باصفای بازار کهن همدان است.

وقف حسینیه و آب انبار برای برگزاری مراسم روضه‌خوانی
به جز کاروانسرا، واقفانی بوده‌اند که حسینیه و آب‌انبار خود را برای برگزاری مراسم روضه‌خوانی در مناسبت‌ها به‌ویژه محرم و صفر وقف کرده‌اند؛ به عنوان نمونه مرحوم حاج عبدالباقی که حدود ۱۴ سال پیش در شهر نراق دلیجان استان مرکزی زندگی می‌کرد حسینیه و آب انبار خود را در آن زمان وقف کرد.
در این مجموعه، محلی برای نگهداری نخل (نمادی از تابوت امام حسین(ع)) تعبیه شده و برای آبگیری آن در بیرون مخزن حوضچه‌ای از شن و ماسه وجود دارد که سالی یک بار آب از قنات حاج الله داد یا آب دشت به آن وارد شده و شن و ماسه موجود در این حوضچه کار تصفیه آب را انجام می‌داده است.

وقف باغ برای آستان قدس رضوی
وقف باغ برای برگزاری مراسم روضه‌خوانی ویژه سالروز شهادت امام رضا(ع) از جمله وقف‌هایی است که یک زوج در سال ۱۲۷۶ انجام داده اند.
یک قطعه باغ مشهور به باغ رضوان، یک قطعه باغ مشهور به باغ سنجلیه، ۱۰سهم آب از قنات و محل زراعت سنگویی، دو سهم آب از محل زراعت توزنده‌ جان و همچنین سه سهم حمام از مدار ۹سهم حمام بازار نیشابور از جمله این موقوفه خاص بوده که امام‌وردی ‌خان بیات‌ مختاری و همسر وی، آبجی ‌سلطان برای آستان قدس رضوی وقف کرده‌اند.

از خرید مزرعه تا وقف قنات برای عزاداری شهادت امام رضا(ع)
میرزا محمدحسین حسینی مؤتمن‌الدوله عضدالملک قزوینی وقف‌های ویژه را با خرید مزرعه و وقف آن همراه با وقف قنات تکمیل می‌کند.
او خرید و وقف چند باب مغازه برای حرم مطهر و بنا و وقف حمام زنانه معروف به حمام آقچه را انجام داد، اما از میان وقف‌هایش، وقف درآمد شش‌دانگ یک رشته قنات مشهور به اراضی چهارطاقی که صرف عزاداری در ایام شهادت ائمه اطهار(ع) از جمله سالروز رحلت پیامبر اکرم(ص)، شهادت امام حسن مجتبی(ع) و شهادت امام رضا(ع) در پایان ماه صفر شود از مهم‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود.

خبرنگار: مهدیه قمری