بر اساس گزارش دیوان محاسبات و با نگاهی به هدف‌گذاری‌های صورت گرفته در برنامه ششم توسعه که تاکنون یک سال تمدید شده، تنها ۳۰درصد از اهداف این برنامه به طور کامل محقق شده و باوجود پیش‌بینی رشد اقتصادی ۸درصدی در طول سال‌های برنامه، این نرخ فقط به میزان ۰/۷۶ درصد به واقعیت پیوسته است. یک تحلیلگر اقتصادی در گفت‌وگو با قدس ضمن آسیب‌شناسی برنامه‌های شش‌گانه توسعه کشور بر این عقیده است که فرایند برنامه‌نویسی، محتوا، اجرا و نظارت در کشور با خلأها و از هم گسیختگی جدی همراه و این فضای پرآسیب در نهایت، کارکردبخشی و هویت‌بخشی برنامه‌های توسعه را به حاشیه برده است.

برای تدوین برنامه، آمار دقیق و بهنگام نداریم
ساسان شاه‌ویسی یکی از مهم‌ترین خلأها در این حوزه را نبود آمار بهنگام، دقیق و در دسترس برای تمام دستگاه‌ها می‌داند و معتقد است بیشتر آمار موجود در درگاه مرکز ملی آمار ایران متعلق به یکی دو سال گذشته است. براساس تحلیل این اقتصاددان، به بازی نگرفتن تمامی بازیگران و ذی‌نفعان در فرایند برنامه‌ریزی، پارادوکس در رفتار برنامه‌سازی را در پی داشته است و بخش خصوصی، نهادها و سازمان‌های مؤثر در استان‌ها و مناطق، نخبگان دانشگاهی و نمایندگان جریان‌های فکری، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در موقعیت مرجعیت اجتماعی هستند باید در برنامه‌ریزی مشارکت داشته باشند.

برنامه توسعه، قربانی آمدورفت دولت‌ها
شاه‌ویسی با انتقاد از اینکه برنامه‌های توسعه کشور تاکنون از ملاحظات مبتنی بر زمان‌بندی به‌شدت آسیب دیده است، اضافه می‌کند: برای نمونه برنامه چهارم را مجلس ششم به تصویب رساند، مجلس هفتم جداولش را تغییر داد و دولت نهم اعلام کرد امکان اجرایش را ندارد! تسلط نگاه بودجه‌ای بر برنامه‌های توسعه‌ای هم آسیب دیگری است که از نگاه ساسان شاه‌ویسی پنهان نمی‌ماند. به گفته او دولت‌ها چون نمی‌توانند در برنامه‌ها تغییر آنچنانی اعمال کنند، با بودجه سنواتی بازی می‌کنند و دست به اقدام‌هایی می‌زنند که در نتیجه فشار بر بودجه، ترکیبات برنامه نیز به هم می‌ریزد. به گفته وی، نبود نگاه مستمر به برنامه‌نویسی و نهادی مقتدر، پویا و چابک برای حوزه برنامه‌وبودجه کشور موجب شده تمام امور مبتنی بر رویکرد متمرکز در برنامه‌ریزی در تسلط سازمان برنامه‌وبودجه باشد حال آنکه همه بازیگران باید تصمیم‌سازی کنند.

می‌خواهیم همه مشکلات کشور را در همین پنج سال حل کنیم!
شاه‌ویسی مهم‌ترین چالش محتوایی برنامه‌های توسعه‌ای کشور را عدم اولویت‌گذاری صحیح در اهداف آن می‌داند. گویی می‌خواهیم همه کارهای عالم را در همین پنج سال انجام دهیم و تمام چالش‌ها از حوزه روستا و مناطق کوچک کشور گرفته تا ارتباطات بین‌الملل را در برنامه وارد کنیم. او اضافه می‌کند: به طور مشخص در دو برنامه اخیر و طی ۱۰ سال گذشته برنامه‌نویسی و بودجه‌ریزی کشور فکر کرده‌ایم بهترین درآمد را داریم، در حالی که محقق نشد. بر همین اساس باید سناریوهای احتمالی نظیر تحریم را در برنامه‌ها ببینیم و از اهداف بلندپروازانه فعلی و ناهماهنگی با برنامه‌های قبل بپرهیزیم. ما در برنامه هفتم به اقتصاد دانش‌بنیان و چابک نیاز داریم، نه اقتصادی سنتی که قادر به خلق رشد نیست. ضمن اینکه به تقسیم کار ملی و توجه به برنامه‌های آمایشی و منطقه‌ای نیز نیاز مبرم داریم.
شاه‌ویسی در واکنش به موضع سازمان برنامه‌وبودجه مبنی بر انقباضی بودن برنامه هفتم توسعه می‌گوید: این سازمان در جایگاهی نیست که برای برنامه شرط و شروط تعیین کند. ما علاوه بر مسئله‌محوری نیاز داریم در برنامه هفتم توسعه، اسناد بالادستی را ملاک قرار دهیم که این ملاک قرار دادن البته به معنی کپی کردن از اسناد بالادستی نیست، بلکه باید مبتنی بر آن اسناد، برنامه و قانون شایسته برای توسعه همه جانبه کشور استخراج شود. در تدوین و تصویب برنامه هفتم که حالا دیگر به خان مجلس نزدیک شده پیش از پرداختن به نیازها، دلایل و ضمائم باید مسائل را به درستی دید و نظام تدبیر و برنامه‌ریزی را اصلاح کرد، چراکه ما تاکنون از رویکردی ۴۰ ساله بر اساس منطقی ۷۰ ساله برای مدل برنامه‌سازی استفاده کرده ایم و از نگاهی مستقل، تخصصی و مبتنی بر آینده‌نگری در حوزه توسعه غافل بوده‌ایم.به گفته وی، در برنامه هفتم توسعه علاوه بر مشارکت واقعی بخش خصوصی، بخش تعاونی و روستایی باید به عنوان عامل و فاعل به این برنامه وارد شوند ضمن اینکه تعیین حدود دخالت مجالس و دوری از تمرکز در فرایند برنامه‌نویسی در اولویت هستند. ساسان شاه‌ویسی تأکید می‌کند: هرچند دولت‌ها مسئول برنامه‌وبودجه کشور هستند اما با مداخلات مجالس، چرخش‌های بزرگی در برنامه‌ها رخ می‌دهد که راهبرد دولت‌ها به طور کامل تغییر می‌کند اما هیچ نهاد و مرجعی مسئولیت این به‌هم ریختگی را به عهده نمی‌گیرد.وی می‌گوید: علاوه بر تعامل سازنده با جهان، بهره‌روی عوامل تولید اولویت مهمی برای برنامه‌های توسعه‌ای کشور است که تاکنون نادیده گرفته شده حال آنکه این عامل یکی از شاخص‌های سازنده توسعه و رشد اقتصادی است.
به باور این اقتصاددان در دنیای امروز مدل‌های برنامه‌ریزی توسعه‌ای کشورها به دور از فردمحوری و مبتنی بر استقلال و فارغ از سوگیری است. از این پس نیاز داریم بدون فردمحوری، سازمان برنامه‌وبودجه با مشارکت دادن تمام ذی‌نفعان و بازیگران، اولویت‌ها را برای برنامه توسعه مشخص کند و با توجه به اینکه به زودی مجلس وارد فرایند بررسی برنامه می‌شود باید به نمایندگان گوشزد کرد مهم‌تر از اینکه رویکرد برنامه هفتم؛ اقتصاد رقابتی باشد یا انحصاری و یا توسعه بخش صنعت باشد یا حوزه دفاعی، کشاورزی و خدمات؛ این است که برنامه به‌درستی طرح‌ریزی و اجرا شود، چه بسا در دوره‌هایی برنامه‌ای خوب را با اجرایی بد به ناکامی کشانده‌ایم.

خبرنگار: فرزانه غلامی