برای مثال در حالی که میانگین سرانه آب مصرفی در جهان ۵۸۰ مترمکعب برای هر نفر در سال است، اما این رقم در ایران هزار و ۳۰۰ مترمکعب گزارش شده؛ بنابراین اگر با روند فعلی پیش برویم تجربه تنش آبی در سال ۱۴۰۴ در کشور دور از انتظار نیست.

آب، نهاده‌ای نامحدود نیست
رئیس کارگروه ارتقای بهره‌وری آب کشور در این خصوص به ما می‌گوید: اتلاف آب دلایل مختلفی دارد که مهم‌ترین عامل آن، نوع نگاه و مدیریت به حوزه آب در کشور است. متأسفانه نه تنها مردم، بلکه حتی مدیران کشور به‌ویژه افرادی که در حوزه آب تصمیم‌سازی می‌کنند، آب را نهاده‌ای نامحدود فرض می‌کنند و به هیچ عنوان آن را در سبد داده‌های تولید قرار نداده‌اند.
محمدحسین صراف‌زاده می‌افزاید: بهره‌وری آبی مهم‌ترین مقوله در اتلاف آب است یعنی باید مقدار متداول مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت، بخش شهری و مصرف خانگی کشورمان را با مصرف معمول در دنیا مقایسه و تفاوت میزان مصرف خود را با آن‌ها بررسی کنیم. برای مثال بدانیم در بخش کشاورزی به‌ازای یک کیلوگرم محصولی که تولید می‌شود چه مقدار آب مصرف می‌کنیم و این مقدار با میزان متداول دیگر کشورها چه تفاوتی دارد.
همچنین در بخش صنایع باید مقدار آب مصرفی به ازای هر واحد محصولی که تولید می‌شود با مقادیر متداول دنیا بررسی شود. متأسفانه پژوهش‌ها نشان می‌دهد صنایع، بخش کشاورزی و تولید ما با بهره‌وری بسیار پایین کار می‌کنند و کسی مازاد مصرف آب را حسابرسی و سؤال نمی‌کند چرا به ازای این واحد تولید محصول، این مقدار آب مصرف کرده‌اید. در نتیجه آب به صورت غیربهره‌ورانه اسراف می‌شود.

ضرورت مدیریت مصرف آب
رئیس کرسی یونسکو در بازیافت آب، به عنوان متولی تدوین «برنامه ارتقای بهره‌وری آب در سطح ملی» اضافه می‌کند: این برنامه موجب ارتقای بهره‌وری آب می‌شود؛ اما متأسفانه با آنکه از سال ۱۳۹۵ تقدیم هیئت وزیران شده، مانند بسیاری از برنامه‌های کشور مورد توجه قرار نگرفته است، در حالی که یکی از راهکارهای عبور از بحران آب، مدیریت مصرف آن است نه اینکه به دنبال ایجاد منابع آبی جدید باشیم و اکنون که آب‌های زیرزمینی را به تاراج برده‌ایم به انتقال آب‌های ژرف و آب‌شیرین‌کن فکر کنیم. گرچه ممکن است در برخی موارد خاص، چاره‌ای جز این نباشد، اما به طورحتم راهکار اصلی نیست و درست این است وقتی یکی از بخش‌های مصرف، خارج از معیار معمول دنیا آب را به ازای فعالیت اقتصادی خود مصرف می‌کند، کنترل شود.
عضو کمیته آب‌شناسی کمیسیون ملی یونسکو ادامه می‌دهد: برخی مسئولان معتقدند اگر بخش صنعت از منابع فاضلاب تصفیه‌شده استفاده کند مشکل اتلاف آب در این بخش رفع خواهد شد. گرچه فاضلاب به عنوان یکی از منابع نامتعارف آبی مورد توجه است اما باید بدانیم منابع فاضلاب نیز نامحدود نیست، ضمن آنکه با توجه به کاهش آب‌های زیرزمینی که موجب فرونشست مناطق مختلف کشور شده، اولویت نخست استفاده از فاضلاب تصفیه شده، تزریق مصنوعی به آبخوان‌ها و چاه‌های زیرزمینی است. بنابراین برای ارتقای بهره‌وری آبی باید این نکته را بررسی کنیم که در بخش‌های مختلف مصرف چقدر از کاهش بهره‌وری ناشی از اتلاف آب است. برای مثال در بخش شهری، میزان اتلاف شبکه توزیع شامل برداشت‌های غیرمجاز از شبکه آبرسانی و فرسودگی تأسیسات آب که با عنوان «آب بدون درآمد» خوانده می‌شود، ۳۰درصد برآورد شده؛ در حالی که میانگین اتلاف آب در دنیا حدود ۱۲درصد است.

بازیافت آب‌های خاکستری
استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران اضافه می‌کند: با اینکه بر اساس برنامه وزارت نیرو، باید اتلاف آب در بخش شهری سالانه ۵درصد کاهش یابد اما متأسفانه تاکنون در این بخش شاهد کاهش اتلاف آب نبوده‌ایم و لازم است سیاست‌گذاران با برنامه‌ریزی، سرانه مصرف آب را به معیارهای معمول جهانی و یا دست‌کم کشورهایی که شرایط مشابه ما را از نظر منابع آبی دارند، برسانند. به‌ویژه در بخش خانگی باید به آب‌های خاکستری (Greywater) یا همان آب بازیافتی و فاضلاب‌های خانگی توجه کنیم و سازمان نظام مهندسی همان گونه که در بخش انرژی ضوابط و آیین‌نامه‌هایی برای افزایش بهره‌وری مصرف انرژی دارد، قوانینی تدوین کند تا برمبنای آن، بازیافت آب خاکستری نیز مورد توجه قرار گیرد.
وی تصریح می‌کند: مصرف آب شهری مختص بخش خانگی نیست و شامل کارگاه‌ها و صنایعی که در شهرها هستند، شهرداری‌ها و آبیاری فضای سبز، استخرها و... می‌شود، ضمن آنکه تعدادی از نیروگاه‌های تولید برق نیز داخل شهرها هستند. به عنوان نمونه نیروگاه‌های برق متعلق به وزارت نیرو است و باید این وزارتخانه میزان مصرف آب نیروگاه‌ها را به ازای هر مگاوات برق تولیدی بررسی و مشخص کند آیا در این نیروگاه‌ها به ازای برقی که تولید می‌کنند، آب بهره‌ورانه مصرف می‌شود؟

اعدادی که نیازمند بازنگری است
وی با بیان اینکه بخش کشاورزی نیز یکی دیگر از پرمصرف‌ترین بخش‌های اتلاف آب است، ادامه می‌دهد: باید برنامه‌ریزی شود چگونه می‌توان با بازچرخانی آب، مصرف آن را کاهش دهیم و ارتقای بهره‌وری آبی داشته باشیم. بر اساس منابع رسمی کشور، ۹۲درصد آب در بخش کشاورزی، ۲درصد در بخش صنعت و ۶درصد در بخش شهری مصرف می‌شود، اما من این آمار را غلط می‌دانم، به‌ویژه اینکه سهم بخش صنعت در مصرف برق نزدیک به ۵۰درصد است و نمی‌توان گفت سهم صنعت در مصرف آب ۲درصد است. در بخش کشاورزی نیز پایه‌های محاسباتی ارقامی که ذکر می‌شود، نیازمند بازنگری است.

خبرنگار: اعظم طیرانی