به گزارش قدس آنلاین ساخت آثار نمایشی از زندگی رهبران دینی، سیاسی و چهره‌های بانفوذ مذهبی به جهت حساسیت‌هایی که ممکن است در مسیر تهیه و تولید یک اثر متوجه سازندگان شود، بسیاری از تهیه کنندگان و کارگردانان سینما و تلویزیون را برای تولید اثری درخور شأن شخصیت‌های مورد احترام نزد عموم جامعه دچار ترس و یا تردید می‌کند.
اساسا زندگی چهره‌های بانفوذ مذهبی، دینی و سیاسی به جهت فراز و نشیب‌های عمر سیاسی و وجوه دراماتیکی که در طول حیات آنها رخ داده، از جهت وجود ماده خام روایی برای تولید یک اثر داستانی از غنای کافی برخوردارند و سازندگان آثار نیازی به درام پردازی و حرکت به سمت خلق یک داستان تخیلی ندارند. یکی از دیگر از مشخصه‌های چنین آثاری این است که حتی اگر از جنبه‌های هنری دچار ضعف‌هایی باشد، به جهت علاقه عموم مردم به شخصیت‌های بانفوذ دینی و سیاسی در جامعه مورد توجه قرار می‌گیرد.
روز جمعه 23 دی‌ماه سالروز ولادت معمار انقلاب اسلامی ایران امام خمینی (ره) است و به همین بهانه قصد داریم به مهم‌ترین آثار ساخته شده درباره ایشان بپردازیم. در پی مبارزات پیش از انقلاب و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با شرکت مردم در انتخابات و ثبت آراء 98 درصدی جامعه، نظام جمهوری اسلامی ایران بنیان نهاده شد. از ایشان بیش از چهل عنوان کتاب و هزاران سند مکتوب و غیر مکتوب (تالیفات - تقریرات) در زمینه‌های مختلف فقهی، اخلاقی، عرفانی، سیاسی و ... ، مجموعه اشعار و تقریرات درس‌های ایشان که توسط شاگردانش گردآوری شده‌اند، به یادگار باقی مانده است.
هر چند تا به امروز اثری در خور و شایسته جایگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی کلید نخورده، در گزارش پیش رو مروری داریم بر آثار سینمایی، مستند و مجموعه‌های تلویزیونی که درباره گوشه‌هایی از حیات سیاسی امام خمینی (ره) ساخته شده است.
1. تله فیلم صنوبر
تله فیلم صنوبر محصول سال ۱۳۸۰ به کارگردانی و نویسندگی مجتبی راعی است که بعدها با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال ۸۱ نمایش داده شد. راعی در این اثر به دوره نوجوانی امام‌خمینی (ره) و زندگی ایشان به‌عنوان برجسته‌ترین شخصیت سیاسی معاصر در فاصله ۱۳ تا ۱۶ سالگی می‌پردازد؛ مقطعی که با آغاز جنگ جهانی اول در ایران همزمان است و با وجود اعلام بی‌طرفی ایران، کشورمان مورد هجوم روس‌ها و انگلیسی‌ها قرار می‌گیرد. در همان روزها تاجران انگلیسی، غله شهر خمین را می‌خرند و به لندن می‌برند و با این کار باعث بروز قحطی در خمین می‌شوند. فیلم صنوبر امکان نمایش در سینماها را پیدا نکرد و صرفاً پخش تلویزیونی آن توانست مخاطبان را با این اثر آشنا کند.
2. سریال آفتاب و زمین
مجموعه تلویزیونی «آفتاب و زمین» به کارگردانی جواد شمقدری و تهیه‌کنندگی علیرضا سجادپور روایتی از زندگی امام‌خمینی (ره) است. مراحل تولید این مجموعه تلویزیونی اواخر دهه 70 در تلویزیون آغاز شد و اوایل دهه 80 بود که این سریال از شبکه دو سیما پخش شد.
این سریال بر اساس فیلمنامه‌ای از جلیل عرفان منش و به تهیه‌کنندگی علیرضا سجادپور ساخته شد. شمقدری پیش از ساخت این سریال اثری مستند با عنوان روایت انقلاب را نیز با موضوع زندگی امام خمینی (ره) ساخته بود. این سریال روایت زندگی امام خمینی (ره) را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام آغاز می‌کند و با نمایش مبارزات پدر امام با خوانین منطقه، به مقطع تولد امام خمینی (ره) می‌رسد.
قرار بود در این سریال ابتدا مقطع تولد امام خمینی (ره) ساخته و در قدم‌های بعدی مقاطع دیگر زندگی ایشان به تصویر کشیده شود، اما ادامه سریال هیچ‌گاه ساخته نشد و صرفاً تا دوران شش ماهگی امام خمینی (ره) را مورد توجه قرار داد. نکته جالب توجه این است که مقطع مورد اشاره سریال، با دوران قاجاریه و حکومت ناصرالدین‌شاه همزمان است و به دلیل تسلط و سلطه خان‌ها بر مناطق مختلف ایران، برخوردهای فراوانی میان آنها و مردم شکل می‌گیرد. در این سریال مرحوم ولی‌الله مؤمنی نقش پدر امام را ایفا کرد. علت اصلی انتخاب وی برای این نقش نیز چهره کمتر شناخته‌شده و تسلط بیانی وی برای خواندن متون و خطابه‌ها بود.
حسین انصاری، مرحوم رضا سعیدی، بهمن دان، لعیا باستانی، ثریا سلطانی، ماشاءالله شاهمرادی زاده، برات الله شیبانی، غلامرضا عارف نژاد، مرحوم فرهاد خانمحمدی، مجید عبدالعظیمی و... دیگر بازیگران این سریال بودند. آفتاب و زمین در سال‌های اخیر بارها در قالب سریال و تله‌فیلم از شبکه‌های مختلف سیما پخش شده است. فضای تاریخی سریال و نیز حال و هوای اکشن آن، از نکاتی است که در ساخت اثر برجسته است.
3. فیلم سینمایی فرزند صبح
فیلم سینمایی «فرزند صبح» به کارگردانی بهروز افخمی و تهیه کنندگی محمدرضا شرف‌الدین روایتی از مقاطع مختلف زندگی امام خمینی (ره) است که البته بیشتر به دوران کودکی ایشان متمرکز شده و بخشی از آن نیز به دستگیری او در پانزده خرداد می‌پردازد. این فیلم برای اولین بار در بیست و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد.
تولید و ساخت این فیلم از سال 1383 آغاز شد و چیزی حدود 7 سال طول کشید تا ساخته شود اما به دلیل مشکلات فنی و عدیده‌ای که در زمان ساخت این فیلم شکل گرفت، فرزند صبح هرگز فرصت نمایش پیدا نکرد. در فرزند صبح بازیگرانی چون هدیه تهرانی، محمدرضا شریفی‌نیا، محمدعلی کشاورز، آتیلا پسیانی، الیکا عبدالرزاقی، فرهاد قائمیان و عبدالرضا اکبری ایفای نقش می‌کردند. محمدرضا شریفی‌نیا در این فیلم در نقش سید احمد خمینی و هدیه تهرانی نیز در نقش دایه امام حضور داشتند و عبدالرضا اکبری نیز نقش میانسالی امام را ایفا کرد.
کیفیت پائین نخستین نسخه سینمایی این اثر که در جشنواره بیست و نهم فجر رونمایی شد، نه‌تنها صدای اعتراض منتقدان و اهالی رسانه را بلند کرد بلکه خود افخمی نیز همان زمان اعلام کرد که این فیلم، فیلم او نیست. محمدرضا شرف‌الدین تهیه کننده فرزند صبح درباره اکران این فیلم پس از سال‌ها ممانعت از پخش گفته بود: در حال حاضر سه نسخه متفاوت از این فیلم وجود دارد که شاید آنها را برای مقایسه و به عنوان تجربه‌ای سنگین و زرین در سینمای ایران به نمایش بگذاریم. سومین نسخه این فیلم که در واقع آخرین نسخه آماده و تدوین شده توسط بهروز افخمی است، به جشنواره عمار داده شده است. این اتفاق هم برای فیلم «فرزند صبح» خوب است و هم برای جشنواره عمار که یک رویداد مردمی است.
4. سریال روح‌الله
مجموعه تلویزیونی «روح‌الله» با محوریت زندگی امام خمینی (ره) به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی و کارگردانی سیامک صرافت در آستانه ایام ارتحال امام خمینی (ره) و ایام دهه فجر در سال‌های 91 و 92 به روی آنتن رفت. هفت قسمت نخست این سریال به کارگردانی راما قویدل در ایام دهه فجر سال ۹۱ پخش شد که به دلیل مشکلات مالی متوقف شد، اما سال بعد در آستانه ایام ارتحال امام قسمت‌های تازه این سریال البته با کارگردانی سیامک صرافت از شبکه دو پخش شد.
سعید نعمت‌الله فیلمنامه «روح الله» را بر اساس خاطرات مستندی که در کتاب‌های مختلف درباره امام(ره) نگارش شده، نوشته و شخصیت‌های اصلی این سریال مردم و نوجوانان هستند. قسمت‌هایی از مجموعه تلویزیونی روح‌الله با عناوین این هفت نفر، پوست انداختن و نیمه‌شب غم و اندوه مردم پس از شنیدن خبر ارتحال (ره) را به تصویر می‌کشد.
روح‌الله به سفارش گروه مجموعه‌های تلویزیونی شبکه دو و بر اساس فیلمنامه‌ای از سعید نعمت‌الله ساخته شد و بازیگرانی همچون والا شهیری، شایان جلالی، مهدی فقیه، رحمان باقریان، حمیدرضا میلاد، مریم فخر، مهرداد سلیمی، نرگس نافذ، صفرعلی کوهی، مهدی نقد زاده، محمد خدمات، اشکان شریف نژاد، محمدرضا مربی دوست، محمد رشیدی و عزیزالله بیات در این سریال به ایفای نقش پرداختند. این سریال چند قصه انتخابی و اقتباسی بر اساس برداشت‌هایی از زندگی امام (ره) و رابطه ایشان با همسایگان و کسانی که به دیدارش می‌رفتند را شامل می‌شود.
5. سریال «سال‌های حادثه»
«سال‌های حادثه» به کارگردانی سعید چاری در ۱۰ قسمت ۴۵ دقیقه‌ای برشی کوتاه از دهه اول انقلاب است و به حوادث مختلفی ازجمله ترورها و بمب‌گذاری‌های اوایل انقلاب توسط منافقین تا زمان ارتحال حضرت امام می‌پردازد. «سال‌های حادثه» نخستین سریالی است که درباره ارتباط مستقیم حضرت امام(ره) با کودکان ساخته شده. بیش از 80درصد سریال سال‌های حادثه واقعی است و براساس اتفاقاتی است که در سال‌های 60 رخ داده، ساخته شده است.
فصل اول این مجموعه مربوط به حوادث سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ می‌پردازد. فصل دوم به سال‌های ۵۷ تا ۶۸ اشاره دارد و فصل سوم نیز به سال ۹۱ و زمان حال می‌پردازد. داستان سریال سال‌های حادثه درباره احمدعلی، کودکی 10ساله است که پدرش در درگیری‌های اوایل انقلاب ناپدید شده است. او در یکی از روستاهای ایران زندگی می‌کند و عاشقانه امام(ره) را دوست دارد و یکی از آرزوهایش این است که ایشان را از نزدیک ملاقات کند. بخش‌هایی از این سریال نیز به‌صورت داستان به آن اضافه شده است.
او به دعوت امام به تهران می‌آید اما به دلیل فوت امام خمینی (ره)، دیدار در جماران میسر نمی‌شود. احمدعلی در فصل سوم سریال سال 91 به یک دانشمند هسته‌ای تبدیل شده و در جبهه مقابله با تحریم‌های غرب حضوری فعال دارد. به گفته کارگردان این سریال، در این اثر به مسائل سیاسی کشور پرداخته نمی‌شود و بیشتر به مسائل عرفانی و رابطه امام خمینی (ره) با کودکان پرداخته می‌شود.
دستمایه تحقیقی و پژوهشی سریال نیز کتابی است که تمام دست خط‌های امام خمینی (ره) زمانی که به نامه‌های کودکان و مردم جواب می‌دادند در آن موجود است. در این سریال مخاطبان با چهره امام خمینی (ره) در دوران کهنسالی مواجه می‌شوند. نکته جالب این است که این نقش ابتدا به ولی‌الله مؤمنی، بازیگر نقش پدر امام در سریال آفتاب و زمین پیشنهاد و حتی این بازیگر تست گریم هم شد، اما انتشار تصاویر تست گریم، واکنش‌هایی منفی را پدید آورد و به همین دلیل بازیگری به نام محمد آزادی جایگزین وی شد.
6. تله‌فیلم «یازده دقیقه و سی‌ثانیه»
«یازده دقیقه و سی‌ثانیه» روایت گروهی از تصویربرداران تلویزیون است که برای ضبط پیام امام خمینی(ره) بعد از نخستین حمله عراق به ایران و بمباران فرودگاه مهرآباد به جماران می‌روند تا با ضبط پیام امام آن را به اخبار رادیو و تلویزیون برسانند. البته در این حین اتفاقاتی می‌افتد که اکنون دستمایه داستان این فیلم شده است.
ایده این داستان براساس خاطره‌ای از بهروز افخمی تهیه شده که در همان زمان عضو گروه تصویربرداری از حضرت امام بوده و علت نامگذاری «یازده دقیقه و سی ثانیه» نیز اشاره به زمان شارژ باتری‌های دوربین در آن مقطع دارد که طی این مدت شارژ داشته‌اند. بهروز افخمی به همراه همکاران و دوست شهیدش مرتضی آوینی به این مأموریت رفتند. در این تله فیلم امیرحسین قاسمی نقش بهروز افخمی را بازی می‌کند.
7. مستند «روح الله»
مستند «روح الله» به تهیه کنندگی احمد شفیعی کامل‌ترین و جامع‌ترین مستند ساخته شده درباره امام خمینی(ره) است که در ۱۰ قسمت به مقاطع مهم زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی می‌پردازد. این مجموعه بر اساس مصاحبه‌هایی از شخصیت‌های بین‌المللی کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان ساخته شده است و بیش از ۱۰۰۰۰ قطعه عکس و تصاویر ناب تلویزیونی که بسیاری از آنها برای اولین مرتبه نمایش داده شده‌اند، در ساخت آن به کار رفته است.
سبک و سیاق این اثر یادآور مستندهای بین‌المللی شخصیت‌محوری است که معمولاً در آنها جزئیات کامل و جنبه‌های مختلف زندگی یک شخصیت مورد توجه قرار می‌گیرد. هر قسمت از این مجموعه یک موضوع مستقل دارد. پژوهش دقیق و نگاه ریزبینانه حاکم بر ساخت این اثر، مستند روح‌الله را به اثری با استانداردهای بین‌المللی تبدیل کرده است.
8. مستند «سیره عملی امام روح الله»
پس از استقبال مخاطبان از پخش مستند روح‌الله، واحد مرکزی صدا و سیما اقدام به تولید اثری مستند ـ گزارشی با موضوع زندگی امام خمینی می‌کند. این گزارش در سال ۱۳۸۷ هر شب در قالب ۱۶ گزارش ۱۰ دقیقه‌ای در بخش‌های مختلف خبری پخش شد و با استقبال مخاطبان مواجه شد. در این مستند ابعاد مختلف زندگی و روابط امام(ره) اعم از حکومت‌داری، سیاست، فرهنگ، خانواده و… به تصویر کشیده شده است.
در تولید این مستند از برخی سخنرانی‌های آرشیوی و کمتر پخش شده از امام بهره گرفته شده است. از نظر موضوعی نیز در این اثر توجه بیشتری به موضوع‌های داخلی همچون؛ وقایع پس از انقلاب، جنگ و... شده است.
نظر شما