به گزارش قدس آنلاین، دکتر نغمه مبرقعی در اولین همایش ملی جایگاه ارزش خدمات بوم‌سازگان در نظام برنامه‌ریزی کشور که امروز در سالن همایش‌های بین‌المللی شهدای محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، به ارائه و تشریح طرح این همایش پرداخت و اظهار کرد: امسال بیش از هر موقعی در طول تاریخ بشر اکوسیستم‌ها تغییر کرده است. هرچند در این دوره به رشد اقتصادی دستیابی پیدا کردیم و آمار رشد اقتصادی در کشورها افزایش پیدا کرد اما شاهد از بین رفتن اکوسیستم‌های بسیاری بودیم. نکته حائز اهمیت ارتباط بین محیط زیست و اقتصاد است. این دو حوزه در سه بعد با یکدیگر درگیر هستند. ابتدا اینکه محیط زیست تامین کننده تمام مواد خامی است که در توسعه اقتصادی استفاده می‌شود، دوم اینکه محیط زیست بستر جذب ضایعات ناشی از فرآیند تولید است و سوم اینکه محیط زیست بستر توسعه برای تامین فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود.
وی به ارائه تعریفی از مفهوم ارزش پرداخت و گفت: ارزش سهم یک فعالیت یا اقدام در دستیابی به یک هدف است. پس اگر هدف توسعه اقتصادی باشد، محیط زیست برای تحقق این هدف بسیار ارزشمند خواهد بود. ما موظف هستیم برای درستی یا نادرستی تصمیمات‌مان در محیط زیست از ارزش محیط زیست آگاه باشیم.
مبرقعی به توضیح درباره لزوم ارزشگذاری اقتصادی محیط زیست پرداخت و اظهارکرد: دستیابی به ابزار اقتصادی مناسب برای حفاظت از محیط زیست، وارد کردن جنبه‌ها و خدمات محیط زیستی در محاسبات درآمد ملی و فرآیند تصمیم‌گیری و محاسبات هزینه و منفعت، افزایش آگاهی عمومی و جلب بیشتر مشارکت‌های مردمی و ذی‌نفعان پروژه‌ها، متقاعد کردن دولتمردان در تامین بودجه‌های مورد نیاز برای حفظ محیط زیست و تعیین هزینه آلودگی و تخریب ناشی از طرح‌های توسعه بر محیط از مواردی است که نشان‌دهنده لزوم این ارزشگذاری است.
این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به الزام قانونی ارزشگذاری اقتصادی محیط زیست در ایران توضیح داد: مطابق ماده ۵۹ قانون برنامه چهارم توسعه و تبصره ۲ ماده ۱۹۲ قانون برنامه پنجم توسعه دولت مکلف است با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاه‌های مرتبط به منظور برآورد ارزش‌های افتصادی منابع طبیعی و زیست‌محیطی و هزینه‌های ناشی از آلودگی و تخریب محیط زیست در فرآیند توسعه و محاسبه آن در حساب‌های ملی، نسبت به تنظیم دستورالعمل‌های محاسبه ارزش‌ها و هزینه‌های موارد دارای اولویت از قبیل جنگل، آب، خاک، انرژی، تنوع زیستی و آلودگی‌های زیست‌محیطی در نقاط حساس اقدام کند و در مراجع ذیربط به تصویب برساند.
وی همچنین به توضیحی درباره ارزش کل اقتصادی پرداخت و گفت: ارزش کل اقتصادی شامل دو ارزش غیر استفاده‌ای و استفاده‌ای می‌شود. ارزش غیراستفاده‌ای شامل ارزش‌های وجودی و میراث و ارزش‌های استفاده‌ای شامل انتخاب، مصرفی و غیر مصرفی است همچنین ارزش استفاده‌ای غیرمصرفی شامل ارزش‌های مستقیم و غیر مستقیم می‌شود.
به گفته مبرقعی مغفول ماندن این ارزش‌ها می‌تواند موجب بروز خطا در تصمیم گیری‌ها شود.
وی افزود: به منظور امکان ارزشگذاری ابتدا باید واحدهای مناسب ارزش را پیدا کنیم یعنی واحدهایی که منشا تامین رفاه که همان اصل ارزش است باشند.
این عضو شورای عالی محیط زیست درباره خدمات اکوسیستمی گفت: خدمات اکوسیستمی شامل منافعی است که افراد از اکوسیستم‌ها کسب می‌کنند؛خدماتی که زندگی بشر را پایدار و نیازهای او را رفع می‌کند.
به گفته وی عملکردهای اکوسیستمی با چهارعملکرد تولیدی، تنظیمی، اطلاعاتی و زیستگاهی باعث تولید کالا و خدمات اکوسیستمی می‌شوند.
مبرقعی ادامه داد: این چهار عملکرد شامل ۲۳ خدمت اکوسیستمی مانند تنظیم کار، تنظیم شرایط اقلیمی، تنظیم آب، تهیه و تامین آب، کنترل فرسایش خاک، تشکیل خاک، چرخه مواد مغذی، تصفیه مواد زائد، گرده‌افشانی، کنترل بیولوژیک، ایجاد زیستگاه، تولید غذا، تولید مواد خام، تامین منایع ژنتیکی و اطلاعات فرهنگی می‌شود.
وی به مهمترین پروژه‌های ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی در ایران اشاره کرد و توضیح داد: مطالعه ارزشگذاری اقتصادی مناطق ساحلی فریدون‌کنار در سال ۸۷، تدوین مجموعه الگوها و چارچوب ارزش گذاری اکوسیستم‌ها منتخب کشور مانند جنگل، کوهستان و رودخانه در سال ۹۰، الگوی راهنمای ارزشگذاری اقتصادی اکوسیستم‌های آبی مانند تالاب ها و مناطق ساحلی در سال ۹۰، ارزیابی خسارات ناشی از انتقال آب در محدوده تالاب بختگان و تغییرات خدمات اکوسیستمی آب‌ها در در سال ۹۲، ارزیابی خسارات و هزینه‌های زیست‌محیطی ناشی از ساخت و ساز و کاربری غیرمجاز در محدوده پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار در سال ۹۳، ارزشگذاری اقتصادی کالا و خدمات اکوسیستمی پارک ملی و منطقه حفاظت شده کرخه در سال ۹۷، ارزشگذاری اقتصادی کالا و خدمات اکوسیستمی منطقه حفاظت شده گاندو در سال ۹۷، راهنمای جامع ارزشگذاری اقتصادی تالاب ها در سال ۹۸، طرح‌های راهنمای جامع ارزیابی خسارات ناشی از پروژه هامبتنی بر خدمات اکوسیستمی در سال ۹۹ و ارزشگذاری منابع پایه در استان‌های لرستان، قزوین، خراسان جنوبی ،کرمان و کردستان در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ از مواردی هستند که در این زمینه انجام شده‌اند.
این عضو شورای عالی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اولین قدم جهت ادغام مفهوم خدمات اکوسیستم در مباحث مدیریتی و تصمیم‌گیری سرزمین، مدل سازی خدمات اکوسیستمی و تهیه نقشه‌های مکانی عرضه خدمات اکوسیستمی است.
وی ادامه داد: این خدمات شامل خدمات تولیدی مانند تولید غذا، علوفه،آب و آبزی پروری، خدمات تنظیم‌کننده مانند نگهداشت رسوب، تشکیل خاک، ترکیب و ذخیره کربن و تولید اکسیژن، خدمات فرهنگی و زیباشناختی اکوسیستم و خدمات زیستگاهی اکوسیستم مانند کیفیت زیستگاه‌ها می‌شود.
مبرقعی به خدمات پشتیبانی احیای اکوسیستم‌ها اشاره و اظهار کرد: خدمات اکوسیستمی تولید غذا از این دست اقدامات است که باتوجه به طبقه‌بندی فائو محصولات زراعی طبقه‌بندی و داده‌های موجود براساس مدل سازی های فائو جمع آوری شد.
این عضو شورای عالی سازمان محیط زیست در پایان به سیاست‌های پیشنهادی به استان‌ها اشاره کرد و گفت: ایجاد سیستم آمار و اطلاعات محیط زیستی برخط ، محاسبه هزینه‌های اقتصادی تخریب و آلودگی محیط زیست، تدوین و اجرای عملیات آبخیزداری، بهره‌برداری از گیاهان دارویی و صنعتی در عرصه‌های منابع طبیعی، بازنگری دوره‌ای کاربری و پوشش اراضی همچنین مدیریت جامع کنترل کانون‌های بحرانی مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی از پیشنهادات ما بوده است.
مهرداد کاشف - سرپرست گروه پژوهشی آمایش سرزمین، توسعه و توازن منطقه‌ای مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگر سازمان برنامه و بودجه - نیز در این همایش اظهار کرد: در امر ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی و لحاظ کردن آن در نظام برنامه و بودجه کشور به‌نوعی ارتباط بین بحث محیط زیست و ارتباط بین رویکرد اکوسیستمی در نظام برنامه و بودجه کشور در چند سال اخیر مغفول مانده است. این ارتباط مشخص است اما به نظر می‌رسد جای کار بسیاری دارد تا مسیر حرکت مناسب و مطلوبی را داشته باشیم.
وی افزود: در ابتدا سازمان‌ها و دستگاه‌هایی که در امر برنامه‌ریزی متولی هستند از جمله سازمان برنامه و بودجه کشور باید در این زمینه فعال‌تر باشند.
به گفته وی در این موضوع ما با یک جریان‌سازی رو به رو هستیم. این جریان سازی باید براساس داده‌ها و مبانی موجود انجام شود. وقتی بحث از جایگاه ارزشگذاری خدمات اکوسیستم در برنامه توسعه داشته باشیم باید بدانیم که با یک جریان سازی از نظر رویکرد اکوسیستمی در فعل سیاستگذاری روبه‌رو هستیم. یک بخشی از این جریان‌سازی ارزشگذاری و نقش آن در برنامه‌ریزی است. به نوعی می‌خواهیم در نهایت به یک سیستم حسابداری یکپارچه برای سرمایه طبیعی و خدمات اکوسیستمی دست پیدا کنیم؛ کاری که بسیاری از کشورها از جمله اتحادیه اروپا به خوبی انجام داده است.
کاشف ادامه داد: قبل، حین و بعد تصمیم‌گیری باید این جریان‌سازی ادامه داشته باشد. اینگونه می‌توان اثرگذار بود.
وی به اصول رویکرد اکوسیستمی اشاره کرد و توضیح داد: ابتدا اینکه مدیریت سرزمین و منابع زیستی یک انتخاب اجتماعی و به شیوه غیرمتمرکز هستند سپس شناخت و مدیریت ارزش‌های اقتصادی اکوسیستم، حفاظت از ساختار و کارکردهای اکوسیستم به منظور بقای خدمات آن، مدیریت اکوسیستم‌ها در محدوده کارکردهای آن، به کارگیری رویکرد اکوسیستمی و در مقیاس فضایی و زمانی مناسب، توجه به مقیاس‌های زمانی و اثرات تاخیری شکل دهنده فرآیندهای اکوسیستم، لزوم توجه به اجتناب ناپذیر بودن تغییرات از دیگر اصول آن‌ها است.
کاشف در پایان به جریان سازی رویکرد اکوسیستمی در برنامه‌ریزی فضایی اشاره کرد و گفت: براساس راهبرد ۸ سازگاری توسعه با محیط زیست و منابع طبیعی استقرار فعالیت و جمعیت در قلمروهای مستعد توسعه امکان پذیر است همچنین تقویت و توانمندسازی نظام ملی ارزیابی محیط زیست ذیل این راهبرد تعریف شده است. ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی و لحاظ کردن آن در ارزیابی اقتصادی طرح و حساب های ملی نیز از مهمترین نکات این راهبرد است. استفاده از ابزارهای اقتصادی در مدیریت و کنترل خسارت‌های محیط زیستی از جمله ایجاد و توسعه بازار کربن از موارد آن محسوب می‌شود.
نظر شما