و در بیش از دو دهه فعالیت خود به دلایل مختلف به‌واسطه اینکه نتوانسته در عرصه سیاسی و حزبی کشور نقش، جایگاه و کارکردی که برایش تعریف‌شده و از آن انتظار می‌رفته را ایفا کند، همواره مورد انتقاد طیف‌های مختلف سیاسی کشور قرار داشته است.
این تشکل در نوع خود خاص است و آن‌گونه که ریاست فعلی آن منوچهر متکی توصیف می‌کند در کشور دیگری نمونه و نظیری ندارد. شاید بتوان یک دلیل مشخص و زمینه‌ساز برای آن را در اساس‌نامه این تشکل جست‌وجو کرد که یکی از اهداف آن را تلاش برای کاهش فاصله میان احزاب کشور عنوان می‌کند، هدفی که درک آن چندان ساده و قابل‌هضم نیست.
در مورد میزان موفقیت این تشکل در اهداف دیگری همچون ارتقا و گسترش فرهنگ حزبی، اهتمام برای تأمین امنیت فعالیت سیاسی، دفاع از حقوق قانونی احزاب و... در این سال‌ها نظرها و نقدهای متفاوتی بر عملکرد آن و مدیرانش مطرح بوده است.
شهریور امسال انتخابات دوره جدید خانه احزاب ایران برگزار شد و منوچهر متکی چهره شناخته‌شده و بانفوذ اصولگرایان بر کرسی ریاست آن تکیه زد. این اتفاق و تحرکات جدیدی که در حوزه وظایف و اهداف این تشکل مهم در این دوره مشهود بوده روزنامه قدس را بر آن داشت تا درباره برنامه‌های مدیریت جدید خانه احزاب با رئیس مشهور آن به گفت‌وگو بنشینیم. بخش نخست این مصاحبه درباره عملکرد احزاب در جریان اغتشاش‌های اخیر پیشتر در همین صفحه منتشر شد. بخش دوم این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
جناب آقای متکی، در سال‌های گذشته نقدهای زیادی به عملکرد خانه احزاب مطرح بوده، ازجمله اینکه نتوانسته کمک کند تا تحزب در کشور ما متناسب با ساختار نظام جمهوری اسلامی، اهداف انقلاب اسلامی و نهضت امام خمینی(ره) شکل بگیرد. این نقدها را چقدر قبول دارید و برای آن چه راهکارهایی دارید؟
خانه احزاب مجموعه و تشکیلاتی قانونی و منحصربه‌فرد در دنیاست، یعنی در هیچ کشور دیگری ما به این شکل خانه احزاب نداریم، تعاملاتی بین احزاب در دنیا وجود دارد ولی معمولاً احزاب هم‌سنخ با همدیگر ارتباط می‌گیرند. اینکه یک مجموعه‌ای تشکیل شود و نوعی وفاق را میان جریان‌های مختلف، متنوع و گاه متعارض سیاسی ایجاد کند که کنار هم و در یک جایگاه برابر جمع شوند، هم منحصربه‌فرد و هم به نظر من بسیار ارزشمند است.
یک وظیفه خانه احزاب همان‌طور که اشاره کردید ایجاد ارتباط میان احزاب و گفت‌وگو و تعامل میان آن‌هاست. در خانه احزاب، اصولگرایان، اصلاح‌طلبان، مستقلین و اعتدال‌گرایان در یک مجموعه هرکدام ۱۲حزب از گروهشان دارند و
۳۶ حزب از حدود ۱۲۰ حزب موجود در کشور از طریق انتخابات و رأی‌گیری از همه اعضا، شورای مرکزی خانه احزاب را شکل می‌دهند.
اگرچه این جایگاه، صنفی تعریف شده، اما قاعدتاً مجموعه‌ای است که فعالان سیاسی متمرکز در احزاب در آن حضور دارند و وزن سیاسی خودش را دارد. از سوی دیگر اگر عنوان سیاسی را هم به کار نبریم خانه احزاب مجموعه‌ای از نمایندگان همه احزاب کشور است و این باید در مسائل کشور ازجمله حکمرانی و حکمرانان یک تعاملی را برای خودش تعریف کند.
من وقتی به خواست دوستان، نامزد ریاست خانه احزاب شدم در نخستین گام تأکید کردم احزاب اول باید خودشان را جدی بگیرند و در نامه‌ای که پس از انتخاب شدن به وزیر کشور نوشتم نیز اشاره کردم که در فضای سیاسی امروز کشور دو موضوع یا حوزه بسیار مهم است؛ یکی همراهی با مردم در جهت تحقق اهداف انقلاب اسلامی و در چارچوب منویات و نگاه رهبرمعظم انقلاب و دوم رصد مسائل کشور و ارائه راهکار و تلاش برای حل آن‌ها.
در این رصد ممکن است با نقدها یا ناکارآمدی‌هایی برخورد کنیم که خانه احزاب باید نسبت به این نقص‌ها، ناکارآمدی‌های مدیریتی و اعوجاج‌ها واکنش نشان دهد و نظرات و راهکارهای خودش را ارائه دهد. خوشبختانه این موضوع مورد توجه مسئولان امر هم قرار گرفت و در این دوره جدید شاهد یک تعامل سازنده بین خانه احزاب، نهادها و ارگان‌های کشور و به‌طور خاص وزارت کشور هستیم و پس از سال‌ها معاون سیاسی وزیر کشور در جلسه شورای مرکزی ما شرکت کردند و زمینه‌های همکاری را مرور کردیم.
دوستان ما در شورای مرکزی معتقدند دولت‌ها احزاب را قبول ندارند و جدی نمی‌گیرند و این را در جلسه‌ای با مسئولان وزارت کشور هم گفته‌اند و این اولین مشکل است. البته نزد مردم هم احزاب شناخته‌شده نیستند و این یک واقعیت است، بنابراین می‌توانیم بگوییم مردم نیز خیلی احزاب را قبول ندارند.
نکته دیگر اینکه احزاب هم خودشان را باور یا به تعبیری قبول ندارند و این موجب می‌شود دیگران هم آن‌ها را جدی نگیرند.
به همین دلیل همواره در نشست‌های خانه احزاب به همه اعضا تأکید کرده و می‌کنم که اگر دولت‌ها هم ما را قبول نداشته باشند، وقتی ما خودمان را قبول داشته باشیم، جدی بگیریم، حرف بزنیم و نقد کنیم و برای مسائل راهکار داشته باشیم، دولت‌ها ناگزیر از توجه به احزاب خواهند بود.
مردم هم ما را نمی‌شناسند و نمی‌دانند ما چه‌کار می‌کنیم، چون به لحاظ تئوری نمی‌دانند کار حزبی کردن در نظامی که مبتنی بر ولایت‌فقیه است درست است یا نه و اساساً کار حزبی با نظامی اسلامی می‌تواند همخوانی داشته باشد یا نه.
این همان نقدی است که به تفاوت کارکرد و ساختار احزاب ما با نظام اسلامی مطرح می‌شود. اینکه احزاب ما ساختار و مدل غربی دارند و بیشتر صنفی هستند!
نه من معتقدم احزاب ما سیاسی و نقش‌آفرینند. البته در دنیا و کشورهایی که نظام حزبی دارند، نظام‌های انتخاباتی‌شان هم نوعاً پارلمانی است، اما در اینجا این‌طور نیست. احزاب می‌توانند در انتخابات حضور داشته باشند، اما نظام انتخاباتی ما حزبی نیست. ما مدل خودمان را در تفکیک قوا داریم که می‌شود گفت منحصربه‌فرد است. به عبارت درست‌تر نظام انتخاباتی ما پارلمانی نیست. در نظام ما پارلمان جایگاه خودش را دارد، اما در کشورداری جدا از قوه مجریه است، بنابراین نقش جدید و اساسی در نظام اداره کشور ندارد.
ما این بحث و سؤال را که در مبانی اسلامی، می‌توان کار تشکیلاتی و سازماندهی نیروهای همفکر و در یک کلمه کار حزبی انجام داد با شماری از استادان، صاحبنظران و علمای حوزه و افرادی که چندین دهه است در حوزه فقه نظام کار می‌کنند و صاحب اثر در حوزه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی هستند، مطرح کردیم و با آن‌ها وارد گفت‌وگو شدیم. بنا شد سلسله نشست‌هایی را برگزار کنیم که نخستین جلسه آن در دوره جدید خانه احزاب برگزار شد. همچنین با آیت‌الله اراکی هم وارد گفت‌وگو و تعامل شده‌ایم و ایشان قرار است درباره کارکرد احزاب در نظام اسلامی برای ما یک سلسله سرفصل‌هایی را تدوین کنند که ما به مردم بگوییم در کنار باورداشت نظام مبتنی بر ساختار امت و امام و ولایت‌فقیه، احزاب چه نقشی می‌توانند داشته باشند.
گام دوم ما شناساندن احزاب به مردم است. به همین منظور هفت کمیته در خانه احزاب تشکیل داده‌ایم و اکنون می‌توانیم بگوییم این تشکل ساختار داخلی خودش را برای دوره جدید پیدا کرده است و برنامه مدون دارد.
محور دیگر کار ما فعال کردن خانه احزاب در استان‌هاست. در برخی استان‌ها مدت‌هاست انتخابات خانه احزاب برگزار نشده و یا خانه احزاب در آن‌ها اساساً افتتاح نشده است.
می‌گویند بهار احزاب، انتخابات است و ما انتخابات مجلس را پیش رو داریم. خانه احزاب می‌تواند نقش زیادی در نشاط انتخاباتی و مشارکت مردم داشته باشد و ما سعی می‌کنیم با برگزاری نشست‌هایی که کمیته انتخابات به ریاست آقای کواکبیان برگزار می‌کند، انتخابات را به‌عنوان یک حق و تکلیف برای آحاد جامعه تبیین کنیم. قاعدتاً در این مسیر مجلس زیر ذره‌بین نقادی موشکافانه قرار می‌گیرد و بر اساس ارزیابی که مردم از عملکرد نمایندگان، جناح‌ها و جریان‌های سیاسی دارند، تصمیم خواهند گرفت.
نمایندگان وظایفی دارند، قانون‌گذار هستند و حق نظارت دارند. اینکه آیا در پیگیری انجام فعل‌ها همت لازم را داشته‌اند یا نه و یا در ترک‌فعل‌ها و مواردی که نباید ورود پیدا کنند، مورد سؤال واقع بشوند، دو حوزه‌ای است که مردم و احزاب عملکرد آن‌ها را ارزیابی خواهند کرد. موضوع دخالت نکردن نمایندگان در عزل و نصب‌های دولتی یکی از محورهای مهمی است که رهبرمعظم انقلاب در دیدار با کارگزاران نظام مطرح کردند، اما به استان‌ها که می‌رویم می‌بینیم برخی دوستان نماینده مقید به این عدم دخالت در عزل و نصب‌ها نیستند و معتقدم در یک سال آینده این روند شتاب بیشتری خواهد گرفت، چون انتخابات در پیش است. از نظر ما، مردم باید این را به‌عنوان یک عامل منفی در عملکرد نمایندگان در نظر بگیرند. البته در مقابل، دولت مسئول عزل و نصب‌هاست و باید پاسخگوی عملکردها هم باشد.در حوزه مسائل خارجی کمیته روابط بین‌الملل ما نشست‌ها و سرفصل‌هایی را تدوین می‌کند. ما نسبت به مسائلی همچون تحولات و وقایع اخیر که رخ داد و نقش عوامل خارجی در آن اعلام موضع کردیم. درخصوص سیاست خارجی و رخدادهای منطقه‌ای و بین‌المللی مثل اتفاقی که در سفر رئیس‌جمهور چین به منطقه خلیج‌فارس صورت گرفت و بیانیه مداخله‌جویانه شورای همکاری خلیج‌فارس اعلام موضع کردیم. بنابراین خانه احزاب در مسائل داخلی و خارجی و درمجموع امر کشورداری هم حامی حکمرانی کشور و هم نقاد است.
شما چقدر به وظیفه نظارتی این تشکل بر عملکرد احزاب معتقدید؟ با توجه به اینکه خانه احزاب یک نهاد غیردولتی و مستقل به شمار می‌رود آیا ابزاری برای این اعمال نظارت که برخی کنشگران سیاسی آن را جزو وظایف این تشکل و البته یکی از ضعف‌های آن می‌دانند در اختیار دارد؟
همان‌طور که گفتم یک‌سوم احزاب با ترکیب مساوی از هر سه طیف سیاسی تقریباً در شورای مرکزی ما حضور دارند. من در یادداشتی برای مجموعه‌مان نوشتم که ما نشست‌های جداگانه‌ای با گروه‌های سیاسی درون خانه احزاب برگزار خواهیم کرد. یعنی سه نشست با سه جریان سیاسی اصولگرا، اصلاح‌طلب و مستقل خواهیم داشت.
کار دومی که در این دوره می‌خواهیم جدی دنبال کنیم آموزش حزبی است. ما سلسله کلاس‌هایی با مشارکت صاحبنظران خود احزاب و استادان دانشگاه برگزار خواهیم کرد و اگر امکاناتمان اجازه دهد مطالب این کلاس را تدوین و به‌صورت جزوه در اختیار احزاب قرار خواهیم داد.
یک‌سری نقدها به احزاب ما در زمینه کمی و کیفی و به لحاظ قلت تعداد و برنامه‌هایی که دارند و نقش‌آفرینی که انجام می‌دهند و... وجود دارد. در شورای مرکزی در این دوره عزممان بر این است آنچه به‌عنوان اشتراک‌ها توانسته ما را از طیف‌های مختلف در خانه احزاب کنار هم بیاورد و نقطه وفاق احزاب باشد احصا و تبیین کنیم.
ما نظام اسلامی، قانون اساسی و اصل ولایت‌فقیه را باور داریم و به تمامیت ارضی کشور متعهدیم. از اسناد بالادستی تا محورهای دیگری که در حوزه فعالیت سیاسی ما مشترک است را باید استخراج کنیم. وقتی مسائل کشور را مورد بررسی قرار دادیم، گفتیم اغتشاشات از نظر ما محکوم است و اعتراض‌ها از نظر ما شنیدنی است. این موضع کاملاً روشن و نقطه وفاق ماست که برگرفته از نگاه رهبرمعظم انقلاب است.
بنابراین اگر بر این موضوع اتفاق‌نظر داشته باشیم که یک ارزیابی از خودمان به‌عنوان احزاب، فعالان و کنشگران سیاسی داشته باشیم و کارنامه‌ای برای حزب تعریف و تعیین کنیم که مورد پذیرش همه جریان‌ها و گرایش‌ها قرار گیرد، آن‌وقت می‌توانیم عملکرد احزاب را با این معیارها بسنجیم و انطباق دهیم، گزارش کار بگیریم، موارد و مواضع آن‌ها را بررسی کنیم و... .
ضمن اینکه وظیفه دیگر ما حمایت از احزاب است یعنی وظیفه ما نظارت و حمایت توأم است. ما برخی از نیازمندی‌های احزاب را به وزارت کشور انتقال داده‌ایم؛ به عنوان مثال برخی احزاب حتی برای مجمع عمومی خود یک سالن هم ندارند که قرار شد وزارت کشور این امکانات را تأمین کند.
اما در مورد بخش آخر سؤال شما یعنی اعمال نظارت بر احزاب همان‌طور که پیشتر گفته‌ام ما در خانه احزاب ابزار حقوقی برای برخورد با تخلف‌ها، تعرض‌ها و انحراف‌های احزاب نداریم و این وظیفه کمیسیون ماده ۱۰ احزاب است و ما فقط از موضع نقد و توصیه و مشورت با این موارد برخورد می‌کنیم.
خبرنگار: آرش خلیل‌خانه
نظر شما