بنا بر اسنادی که در آرشیو مدیریت بر نظارت موقوفات آستان قدس رضوی، نگهداری می‌شود، حدود ۵۵ سال از تاریخ وقف‌نامه «حسین حجاری زنجانی» معروف به «حجار باشی» می‌گذرد. وقتی سند وقف او را می‌نگرم، تاریخ ۵مهر ۱۳۴۶ بر آن حک شده است. وقف‌نامه‌ای به امضای واقف و نیابت تولیت، شاهدی بر هزینه‌کرد اموال حجارباشی که بر هزینه‌کرد باقیات و صالحاتش نظارت کند.
هر چند که نمی‌دانیم حجارباشی کی به دنیا آمده و در چه تاریخی فوت کرده، اما تاریخ وقف وی روشن است. موقوفاتی که به‌نام آستان قدس کرده و به شماره ۵۸۵ در دفتر موقوفات حرم ثبت شده، اعم از مزرعه و قنات حشمت آباد و املاک و زمین‌های کشاورزی در تربت حیدریه و...
اما آنچه در این وقف‌نامه جالب توجه است، بخشی از هزینه کرد آن است: «درآمد همه ساله املاک مزبور را پس از وضع عشر درآمد و هزینه‌های مربوطه ملک مورد وقف، نصف آن را به مصرف اطعام اعیان و محترمین شهر مشهد در روز نیمه شعبان المعظم (روز مولود حضرت حجت(عج)) در سالن موزه آستان قدس رضوی(ع) برسانند».

هنر ماندگار استاد حجار
بی‌شک، موقوفاتش آن‌قدر درآمد داشت که در زمان وقف، نیت کرده بود یک دهم آن را صرف اطعام فقرا کنند. بیخود لقب «حجارباشی» به او نداده بودند. در حرفه خودت که متخصص باشی، سفارش‌های ویژه را به استاد سرآمد زمان می‌سپرند. استاد سنگ‌تراش همعصر «حسین ترکه» کم نبودند، ولی از لقبش می‌توان فهمید که سرآمد استادان سنگ‌تراش عصر خود بوده است.
حاج حسین حجارباشی معروف به حسین ترکه، پیش از این در سال ۱۲۷۵خورشیدی، برای سنگ مزار ناصرالدین شاه تمثالی شاهانه تراشیده بود. برای مزار استاد بزرگ توس، کسی که زبان پارسی را از خطر نابودی نجات داد، سنگ قبری در خور آن شاعر ساخته بود. اما دلش می‌خواست هنر ماندگار دیگری از خود به یادگار بگذارد. آن هم برای شاه مُلک توس.
تا پیش از او، دو صندوق بر مرقد مطهر امام هشتم(ع) قرار گرفته بود و او می‌خواست تا زمانی‌که چشمانش سویی دارد و دستانش توانی، سنگ مزاری در خور امام هشتم (ع) بتراشد.
رسم زمانه آن بود که استادان بنام، به نیت خیرات آن جهانی و خدابیامرزی پس از سفر آخرت، هنرشان را برای مکان‌های مذهبی هزینه کنند و عمق ارادت خود را به صاحب مزار نشان دهند.
و حاج حسین حجارباشی چکش بر سندان می‌زند، ضربه‌هایی پی در پی بر سنگ مرمری به رنگ سبز لیمویی که از معادن شاندیز فرستاده شده بود. شاید سال‌های ۱۳۱۱خورشیدی که صدای ضربه‌های آرام و پی در پی پتک بر سندان می‌آمد، حاج حسین به ضامن آهو فکر می‌کرد. امامی که ضامن هر جنبده‌ای می‌شود، مگر امکان دارد ضامن او بر سر پل صراط نشود. آنچه از اسناد مکتوب بدست آمده، صندوق نخست امام رضا(ع) از چوب تراشیده شده بود با روکش و بست‌هایی از نقره که در سال ۵۰۰ قمری ساخته شده و به حرم رضوی اهدا می‌شود. دومین صندوق، باز هم از جنس چوب است، چوب فوقل با روکش و میخ‌هایی از طلا. اگر چه صندوق معروف به «عباسی» با تزئینات بسیار ساخته شده بود، اما هنر دست اساتید پس از سال‌ها در اثر رطوبت دچار پوسیدگی می‌شود.
حاج حسین حجار باشی، می‌خواست صندوقی برای مزار امام هشتم(ع) بسازد که نه اسیر نم و موریانه و رطوبت شود و نه سعی سال‌ها آن را بپوساند. اگر تنها کتیبه‌های طلای صندوق عباسی در موزه حرم رضوی نگهداری می‌شود، سنگ قبر سبز لیمویی تراشیده شده توسط حاج حسین تا ۱۳۷۹ شمسی بر مزار امام رضا(ع) جا گرفته بود.
درست پس از جشن نیمه شعبان بود که خدام حرم، صندوق جدید را بر مزار حضرت قرار دادند. صندوق سنگ مرمر استاد حسین حجارباشی، در میان صلوات و دعا برای تعجیل در ظهور امام عصر(عج)، بر سنگ قبر قرار گرفت و سپس ضریح‌های سه‌گانه به ترتیب دور تا دور هنر استاد حسین را دربرگرفتند؛ ضریح فولادی، ضریح مرصع به جواهر و سرآخر ضریح اهدای شاه طهماسب صفوی.

نیم قرن جشن میلاد موعود 
اما این همه، یادگارهای بجامانده از استاد حسین حجارباشی نیست. خیرات و مبراتی که وی از خود بجاگذاشته است، هنوز به روح بلند وی می‌رسد.
شاید آن روزها که استاد حجارباشی اندکی پس از دست شستن از کار، خوراکی تناول می‌کرد؛ به یاد مساکین دور حرم امام مهربانی‌ها بود، به یاد آن‌ها که وسعشان نمی‌رسید حتی قوت لایموتی برای خود و خانواده‌شان تهیه کنند و یا مسافرانی که عشق زیارت حرم مطهر امام هشتم(ع) را داشتند، ولی هزینه‌های سفر، آن‌ها را از طی مسیر باز می‌داشت.
شاید روزهایی که استاد حجارباشی می‌اندیشید که پیمانه عمرش در حال پرشدن است، به این فکر می‌کرد که توشه آخرتش را پرو پیمانه‌تر بردارد. به همین دلیل تصمیم گرفت اموالش را وقف حرم رضوی کند و در وقف‌نامه‌اش قید کرد یک دهم از اموالش سالانه برای اطعام هزینه شود.
در این وقف‌نامه که مربوط به حدود نیم قرن قبل است، مقرر شده همه ساله بخشی از درآمد موقوفات مرحوم حجاری زنجانی به اطعام اعیان و محترمین شهر در سالروز میلاد حضرت ولی عصر(عج)، نیمه شعبان اختصاص یابد.
و حالا پس از نیم قرن، هر سال پس از پایان مراسم نیمه شعبان در حرم رضوی، مولودی خوانی و مدیحه سرایی، عطر غذای نذری در حرم می‌پیچد. خوراکی که حاج حسین حجارباشی، نیت کرده بود همه تناول کنند، بی‌آنکه کسی نیت واقف را بداند و صاحب وقف؛ او که روزگاری چکش بر سندان می‌زد، حالا طعام بهشتی بر سفره می‌نهد.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان