به همین دلیل است که وقتی مردم متوجه انقضای تاریخ داروهای خود می شوند این پرسش ها را از خود می پرسند: آیا استفاده از این داروها بی خطر است، کدام داروها را پس از اینکه تاریخ شان گذشت هرگز نباید مصرف کرد و ...

شرایط نگهداری دارو به چه عواملی بستگی دارد؟

سیدعلی فاطمی؛ نایب رئیس انجمن داروسازان ایران در پاسخ به قدس می گوید: تاریخ انقضای دارو، معمولاً روی جعبه دارو با دستگاه های جت پرینتر( چاپگرهای جِتی) به صورت واضح و خوانا ثبت می شود. اما هنگامی که ورقه های قرص و کپسول را از داخل جعبه اصلی خارج می کنیم باید مراقب باشیم، تاریخ انقضا قابل خواندن باشد. زیرا روی بلیستر قرص و کپسول نمی توان با دستگاه جِت تاریخ انقضا را ثبت کرد به همین دلیل در انتهای ورقه دارو تاریخ انقضای آن پانچ می شود. ما معمولاً در داروخانه به بیماران توصیه می کنیم اگر نمی توانند تاریخ پانچ شده روی ورق دارو را بخوانند از داروخانه بخواهند تاریخ انقضا را با یک برچسب جداگانه روی بلیستر دارو مشخص کنند تا قابل خواندن باشد.

فاطمی در خصوص شرایط نگهداری داروها نیز اظهار می دارد: شرایط نگهداری داروها به عواملی مثل گرما، رطوبت، نور و دیگر عوامل محیطی بستگی دارد و این عوامل می توانند بر پایداری دارو ها تأثیر بگذارند. بسیاری از داروها در دمای متعارف که حدود ۲۵ درجه سانتی گراد است تا پایان انقضای دارو امکان نگهداری دارند، اما برای بعضی از داروها شرایط خاص تعریف می شود. داروهایی که به صورت محلول یا به عنوان سوسپانسیون مانند سوسپانسیون آموکسی سیلین تهیه شده اند و یا واکسن ها، شیاف ها و یا فراورده های پروبیوتیک که در ترکیب آن ها باکتری زنده وجود دارد و به طور کلی انواع فراورده های بیولوژیک باید در یخچال نگهداری شوند. البته اینکه عده ای همه داروها را در یخچال نگهداری می کنند نیز کار درستی نیست. به عنوان نمونه برخی از کرم ها یا پمادها اگر در یخچال نگهداری شوند دوفاز می شوند و اثربخشی آن ها کاهش می یابد. بنابراین بهترین روش نگهداری دارو همان روشی است که توسط داروساز روی بسته بندی دارو توصیه شده و دکتر داروساز موظف است هنگام عرضه دارو به بیمار به آن ها بگوید.

چه داروهایی پیش از پایان تاریخ مصرف باید دور ریخته شوند؟

این داروساز یادآور می شود: بیشتر داروهای خوراکی جامد در فضاهای خشک و خنک و دور از نور پایدارتر می مانند. درِ بطری های دارویی باید کاملاً بسته نگهداری شود. برای دستورالعمل های مناسب نگهداری، به دستورالعمل روی داروها توجه و یا از داروساز مشورت گرفته شود تا هرگونه دستورالعمل در مورد یخچال یا انجماد را حتماً مورد توجه بیمار و مصرف کننده قرار گیرد.

فاطمی در خصوص نگهداری داروهای تزریقی می افزاید: علاوه بر توجه به تاریخ انقضای دارو، باید در صورت ایجاد رسوب در محصول یا کدر شدن یا تغییر رنگ آن، دور ریخته شوند. همچنین داروهای مایع مانند محلول های چشم یا گوش، مایعات خوراکی یا محلول های موضعی ممکن است به مرور زمان خراب شود. به عنوان نمونه انسولین برای کنترل قند خون در دیابت استفاده می شود و ممکن است پس از تاریخ انقضا به راحتی خراب شود. همچنین فرآورده های تتراسایکلین تاریخ گذشته یک متابولیت سمی تولید می کند. به همین دلیل سازمان غذا و دارو توصیه می کند به تاریخ مصرف دارو  EpiPen دقت کنید.

نایب رئیس انجمن داروسازان ایران در خصوص نظارت دستگاه های متولی بر داروخانه ها نیز می گوید: مهمترین مرجع کنترل تاریخ انقضا و شرایط نگهداری دارو در داروخانه مسئول فنی است که پروانه کار آن ها از سوی وزارت بهداشت صادر می شود و در داروخانه ها، بیمارستان ها و شرکت های داروسازی کاری جز کنترل تاریخ انقضای داروها و شرایط نگهداری آن ها ندارد و در واقع وظیفه آن ها نظارت بر اجرای درست کار موسسات پزشکی است و اگر تخلفی در موسسه پزشکی اتفاق افتد مسئولیت آن بر عهده مسئول فنی می باشد.

وی با اشاره به اینکه بازرسی از داروخانه ها از چند محل انجام می شود، می گوید: علاوه بر بازرسی هایی که از سوی شبکه های بهداشت، دانشگاه های علوم پزشکی و سازمان غذا و دارو زیر نظر وزارت بهداشت از داروخانه ها انجام می شود، سازمان های بیمه گر از جمله بیمه تامین اجتماعی، بیمه سلامت و بیمه نیروهای مسلح نیز برای حفظ حقوق بیمه شدگان خود از داروخانه ها بازرسی می کنند که در همه این بازرسی ها به نکاتی از جمله داروهای تاریخ گذشته، وجود یخچال دماسنج دیتالاگر به دقت توجه می شود.

وی در پاسخ به این پرسش که در صورت کمبود دارو مصرف چه داروهایی پس از گذشت تاریخ انقضای آن ها خطرناک نیست، می گوید: بهتر است هیچ دارویی پس از پایان تاریخ انقضا مصرف نشود بویژه داروهایی مثل تتراسایکلین موجب تبدیل دارو به فرمی سمی یا مضر شود، ضمن آنکه تاریخ مصرف داروهای بیولوژیک و هورمونی مثل لئوتیروکسین و یا داروهای حاوی آنزیم و پروتئین مثل داروهای گوارش و بسیاری از داروهای تزریقی بویژه داروهای بیهوشی نیز بسیار حایز اهمیت است. با این حال در مورد برخی داروهای تاریخ گذشته مثل انواع مسکن های جامد که ترکیب شیمیایی دارند و داخل آن ها مواد بیولوژی بکار نرفته است در شرایط بحران و طبق نظر پزشک یا داروساز تا ۶ ماه پس از گذشت تاریخ انقضا قابل مصرف هستند، البته اثربخشی این داروها نیز پس از گذشت تاریخ انقضا کاهش می یابد و حداقل عارضه ای که به همراه دارد کاهش اثربخشی و تاخیر در درمان بیماری است. 

خبرنگار: اعظم طیرانی