سعید سید حسین‌زاده | تبعات منفی این موج رسانه‌ای خواه ناخواه به عموم مردم منتقل شده و ضمن اینکه موجب ناامنی اقتصادی فکری از چشم‌انداز آینده کشور در میان فعالان اقتصادی می‌شود، موجب افزایش انتظارات تورمی شده و بر طبل تورم بیش از پیش کوبیده خواهد شد. این در حالی است که آنچه 
رهبر معظم انقلاب تحت عنوان شعار «مهار تورم و رشد تولید» برای سال جدید مطرح کردند، باید نصب‌العین مسئولان کشور و فعالان رسانه‌ای قرار بگیرد. به عبارت دیگر هرگونه خبرسازی و سیاست‌گذاری که برخلاف جهت‌دهی شعار سال و موجب تشدید روند انتظارات تورمی در کشور باشد، بی‌شک مورد قبول نخواهد بود. با وجود اینکه مسئله ناترازی مصرف بنزین در کشور مسئله جدیدی نیست، اما راهکارها بیشتر راهکارهای قدیمی و شکست خورده است.

آزادسازی قیمت انرژی همیشه شفابخش نیست!
یکی از نهادگرایان معاصر در وصف کارشناسان اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه عنوان می‌کند: تمرکز اصلاحات در جهان درحال‌توسعه از «قیمت‌ها را درست کنید» به‌سوی «نهادها را درست کنید» در حال حرکت است. این در حالی است که سیاست آزادسازی قیمت انرژی ازجمله بنزین در قالب سیاست‌های تعدیل ساختاری به عنوان نسخه شفابخش همه مسائل اقتصادی درک می‌شود و در مطالعات نهادی از «اثر الاکلنگی» برخی ابزارهای سیاستی یاد می‌شود؛ بدین معنا که نسخه‌های شفابخش در اقتصاد برخی از کشورها، گاه در بافت اقتصاد ایران آثار معکوس برجای خواهد گذاشت. 

اصلاح قیمت انرژی بدون ثبات کلان، سم مهلک!
بررسی تجارب کشورهای مختلف (ترکیه، اندونزی، کلمبیا، غنا و...)، در خصوص اصلاح یارانه انرژی نشان می‌دهد، مهم‌ترین مقدمات موفقیت این سیاست‌ها، ثبات نسبی اقتصاد کلان در کنار پایین بودن نسبی قیمت‌های جهانی است و تورم مزمن و شوک درمانی قیمتی و بی‌توجهی به اصلاحات تدریجی و نهادی در کشورها منجر به عدم موفقیت این سیاست و ایجاد آثار تورمی و بی‌ثباتی سیاسی می‌شود. بنابراین اجرای این سیاست‌ها بدون درنظر گرفتن شرایط بی‌ثباتی متغیرهای کلان اقتصاد ایران، عملاً موجب بدتر شدن شرایط اقتصاد ایران و افزایش تورم و رکود اقتصادی خواهد شد. 

افزایش قیمت بنزین، تشدیدکننده تورم انتظاری در کشور
مطالعات نشان داده نسبت یارانه انرژی به هزینه خانوار در دهک‌های پایین‌تر بالاتر است، بنابراین تغییرات قیمتی (تورم) بیشتر از سایر گروه‌ها روی  دهک‌های میانی تأثیر می‌گذارد. افزایش ناگهانی قیمت بنزین به عنوان کالایی معیار و اساسی موجب افزایش تورم انتظاری در جامعه شده و در نهایت با انتقال بار تورمی از دهک‌های بالا به پایین با توجه به کشش تقاضای پایین دهک‌های پایین درآمدی، موجب ایجاد اضافه رفاه برای دهک‌های بالا خواهد شد. نمودار زیر نمایانگر درصد بهره‌مندی خانوار از یارانه انرژی و سهم یارانه از هزینه‌های کل خانوار است. به طور متوسط درصد بهره‌مندی از یارانه با حرکت از دهک اول به دهک آخر افزایشی و سهم از هزینه خانوار کاهشی است. بنابراین نخستین نکته‌ حاصل از این موضوع تأثیرپذیری بیشتر دهک‌ اول در اثر تغییرات قیمت است.
 
راهکارهای غیرقیمتی، تبعات منفی کمتر
به نظر می‌رسد راهکارهای جایگزین اصلاح یارانه انرژی، می‌تواند تبعات و پیامدهای منفی کمتر و همچنین اثربخشی بیشتری نسبت به سایر سیاست‌های افزایش کارآیی انرژی داشته باشد. به عنوان مثال مطالعات انجام شده در خصوص کشش قیمتی بنزین نشان می‌دهد سه برابر شدن قیمت بنزین موجب  صرفه‌جویی ۲۰ میلیون مترمکعب می‌شود. در مقابل با مصرف روزانه ۲۰ میلیون  متر مکعب گاز  سی‌ان‌جی، ۲۰ میلیون لیتر بنزین در روز صرفه‌جویی می‌شود. تغییر سوخت ۵/۲میلیون خودرو از بنزین به سی‌ان‌جی موجب صرفه‌جویی ۲۰ میلیون لیتر در روز و صرفه‌جویی  سالیانه ۵/۱میلیارد دلار خواهد شد.

راهکارهای غیرقیمتی برای حل مسئله بنزین
در مجموع می‌توان گفت با آزادسازی قیمت بنزین و ایجاد شوک تورمی و انتظاری با افزایش قیمت بنزین، از آنجا که تورم به ضرر مستضعفان و فقرا و به نفع صاحبان سرمایه‌ها و دارایی‌های ثابت است، عملاً اجرای سیاست‌های افزایش ناگهانی و چند برابری بنزین به اهداف عکس خود منجر می‌شود و قابل پذیرش نیست. لازم به ذکر است یکی از شروط موفقیت هرگونه طرح قیمت‌گذاری بنزین، به معنای کاهش مصرف بنزین با افزایش قیمت آن؛ امکان جایگزینی بنزین با سایر حامل‌های انرژی (نظیر  سی‌ان‌جی، ال‌ان‌جی و...) یا سایر روش‌های حمل‌ونقل مانند روش حمل‌ونقل عمومی، تاکسیرانی و... است. ازاین‌رو بدیهی است اجرای این سیاست‌ها مقدم برهرگونه سیاست قیمت‌گذاری بنزین است.  بنابراین می‌توان برخی راهکارهای غیرقیمتی را به شرح زیر برای مدیریت مصرف بنزین مطرح کرد:
 قطع سهمیه خودروهای بالای ۲۰۰۰ سی‌سی
 تخصیص سهمیه بر اساس یک خودرو در هر خانوار (نه هر خودرو به صورت مطلق) 
 حذف تدریجی سهمیه خودرو دهک‌های بالای جامعه 
 رشد پلکانی قیمت بنزین سهمیه و آزاد به صورت سالانه و مطابق تورم 
 تعیین قیمت بنزین آزاد به صورت پلکانی مانند برق (بر اساس کارت سوخت خودرو و حذف کارت سوخت جایگاه‌داران یا تعیین قیمت فوب برای کارتِ سوخت جایگاه‌داران) به‌خصوص در مناطق مرزی که امکان قاچاق فراهم است
  اعطای مشوق مالی به خانوارهایی که در یک بازه 
سه ماهه کمتر از سهمیه، مصرف کرده‌اند در قالب افزایش تشویقی یارانه معیشتی