به گزارش قدس آنلاین،‌ امام صادق (ع) به عنوان پیشرو و بنیانگذار مکتب شیعه از دانش و علم گسترده‌ای برخوردار بودند؛ به طوری که تمامی دانشمندان در دوران آن حضرت و حتی در دوران دیگر تاریخی به این موضوع اذعان دارند. نمونه آن، مطالب و روایت‌هایی است که علمای شیعه و حتی اهل سنت از آن حضرت نقل کرده و از شخصیت عظیم علمی ایشان تقدیر کرده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر علم الهدی، استاد حوزه و ‌کارشناس اسلامی،‌ به بررسی بخش‌هایی از سبک زندگی و شخصیت علمی و فقهی امام جعفر صادق علیه السلام پرداخته است.

تبیین شیعه جعفری

امروزه شیعه با عنوان «شیعه جعفری» هم شناخته می‌شود. دلیل این نوع نامگذاری چیست؟

مکتب شیعه از لحاظ فکری و عقیدتی بر آموزه‌های علمی و فقهی امام جعفر صادق علیه السلام تکیه دارد، چراکه بسیاری از روایات، احادیث و همچنین علوم ائمه اطهار علیهم السلام از سوی آن حضرت منتشر شده و به دست ما رسیده است.

حقیقت این است که امام صادق علیه السلام حد فاصل فرقه‌هایی قرار گرفته‌اند که به مرور در میان شیعیان ایجاد شد و آن حضرت مسئولیت صیانت و حفاظت شیعه از انحرافات را بر عهده داشتند به طوری که آن را از هر نوع اثرپذیری در برابر انحرافات موجود دوران خود بازداشته اند و خلوص فکری و اعتقادی و استقلال مکتبی شیعه را در امنیت قرار دادند.

فرهنگ شیعی در دوران امام صادق علیه السلام

در آن دوران چه شرایطی از لحاظ فکری و سیاسی بر جامعه حاکم بود؟ می‌خواهیم تفاوت دوران امامت امام صادق علیه السلام با سایر ائمه اطهار علیهم السلام را بدانیم تا بتوانیم تحلیل درستی نسبت به نهادینه شدن فرهنگ شیعی داشته باشیم.
در دوران پیش از امام صادق علیه السلام، ائمه اطهار علیهم السلام عمدتاً در مدینه زندگی می‌کردند و آن شهر به عنوان مرکز حکومت اسلامی شناخته می‌شد. اما امام صادق علیه السلام مدت زمانی را از مدینه و حتی شبه جزیره عربستان فاصله گرفته و در شهرهای عراق زندگی می‌کردند.

چون بسیاری از شیعیان در عراق زندگی می‌کردند و امام می‌خواستند به آن مردم نزدیک باشند تا فرهنگ شیعه و اسلام ناب محمدی را در میان مردم تببین بفرمایند.

مسئله قابل توجه دیگری در خصوص دوران امامت امام صادق علیه السلام این است که در تحلیل امور مربوط به آن دوران توجه کنیم که حکومت بنی امیه سقوط کرده بود و حکومت به دست بنی عباس افتاده بود. در عین حال دوران امامت امام صادق علیه السلام بیشتر از سایر ائمه علیهم السلام بوده به طوری که به آن حضرت عنوان شیخ الائمه داده‌اند.

آن حضرت در چنین اوضاعی مکتب اسلام ناب را تبیین فرموده و آموزه‌های حقیقی قرآن و عترت را در میان مردم نشر دادند. به همین علت است که بسیاری از آموزه‌های فقهی و علمی در دوران ما به آن امام بزرگوار منسوب می‌شود.

شاگردی اهل سنت در کلاس امام صادق علیه السلام

بارها عنوان شده که علمای اسلام حتی از علمای اهل سنت شاگرد امام صادق علیه السلام بوده اند. چه عاملی موجب می‌شد که اهل سنت نیز از علم و دانش گسترده آن حضرت بهره مند شوند؟

نکته بسیار مهم درباره شخصیت ائمه معصوم علیهم السلام و ازجمله امام صادق علیه السلام همین نکته است که آن حضرت با رفتار و گفتار خود پیوندی میان شیعه و اهل سنت برقرار کردند، به طوری که علمای اهل سنت از اینکه شاگردی آن حضرت را می‌کردند و از علم ایشان بهره می‌بردند، نه تنها ناراحت نبودند بلکه به این موضوع افتخار می‌کردند.

در تاریخ شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد بزرگان اهل سنت مسیرهای بسیار طولانی از شهرهای دور طی می‌کردند تا به خدمت امام صادق علیه السلام برسند و از علم آن حضرت بهره ببرند. سپس به شهرهای خود برمی‌گشتند تا آنچه از امام علیه السلام آموخته بودند را میان مردم و هم‌کیشان خود نشر بدهند.

این مطلب نشان می‌دهد که امام صادق علیه السلام در میان تمام ادیان و فرق دارای شخصیت ممتاز و برجسته‌ای بوده‌اند.

امام صادق علیه السلام در بین همه مردم از لحاظ روایت حدیث و فقاهت و افتاء دارای موفعیت و جایگاه شامخی بودند. به طوری که شاگردان آن حضرت مطالب بسیار تأمل‌انگیزی درباره ایشان ابراز می‌کنند.

نظر علمای اهل سنت درباره امام صادق علیه السلام چیست؟

به عنوان مثال ابوحنیفه که یکی از بزرگان و افراد مشهور در بین اهل سنت است درباره آن حضرت تصریح کرده که: من هرگز فردی فقیه تر از جعفر بن محمد علیه السلام ندیده ام و او مسلماً عالمترین شخصیت اسلامی است.

دانش وسیع امام صادق علیه السلام

به دانش گسترده امام و تعداد بسیار زیاد شاگردان آن حضرت اشاره کردید. اما پرسشی در اینجا مطرح می‌شود که در درس آن حضرت چه علومی به افراد آموزش داده می‌شد؟

با توجه به شرایط روزگار ائمه اطهار علیهم السلام و به ویژه دوران امام صادق علیه السلام، آن حضرت تلاش می‌کردند مبانی و اصول مذهب شیعه را که همان آئین پاک و بدون انحراف و تحریف نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله بود تبیین کنند. بنابراین در دوران امامت آن حضرت مذهب شیعه در قالب اعتقادات، اصول اعتقادات، فروع عملی و اخلاق تبیین و تدوین شد.

مسئولیت مهم امام صادق علیه السلام این بود که حقیقت اسلام را تبیین کنند و آن را از گزند حوادث محفوظ بدارند. این وظیفه اصلی ایشان بود اما اگر در محضر آن حضرت در عرصه‌های گوناگون مانند پزشکی یا علوم دیگر پرسش‌هایی مطرح می‌شد،‌ ایشان در هر عرصه ای قادر بودند بهترین و عالی‌ترین پاسخ‌ها را به شاگردان خود بدهند.

پدر علم شیمی در کلاس درس امام صادق علیه السلام

جالب است که حتی جابر بن حیان هم که به عنوان پدر علم شیمی شناخته می‌شود، شاگر امام صادق علیه السلام بوده است.

همین طور است. نمونه قابل توجه شاگردی جابر بن حیان در کلاس درس امام صادق علیه السلام است. هرچند که آن حضرت علوم شیمی و کیمیا را تدریس نمی‌کردند، ‌اما مسلم است که جابر بن حیان به عنوان پدر علم شیمی که در درس آن امام بزرگوار و عالم وارسته شرکت کرده بود، در علم خود نیز از آموزه‌های ایشان استفاده کرده است.

نکته بسیار مهم و قابل توجه این است که امام صادق علیه السلام در میان مردم و به ویژه در بین اهل علم دارای عظمت حیرت انگیزی بودند به طوری که ابوزهره درباره ایشان نوشته: دانشمندان اسلامی با وجود همه اختلاف نظرها و تعدد مشرب های خود، در شخصی غیر از امام صادق علیه السلام و دانش آن حضرت اتفاق نظر ندارند.

در روایت دیگری عنوان شده که آن حضرت در مسائل و امور دینی دارای دانشی بی پایان و در حکمت دارای بسیار عالی و رفیعو د نسبت به امور و مسائل دنیا از زهدی قوی برخوردار بوده و از شهوت های نفسانی دوری می کردند.