حضرت فاطمه معصومه(س) کریمه اهل‌بیت(ع)، شفیعه روز محشر و در میان فرزندان موسی بن جعفر(ع)، پس از امام رضا(ع)، شاخص‌ترین است.این بانوی بزرگوار تنها امامزاده‌ای است که چهار امام معصوم(ع) به زیارت ایشان سفارش کرده‌اند؛ چنان‌که پاداش زیارت با معرفت آن حضرت، بهشت دانسته شده است. این توصیه‌ها نشانه جایگاه و منزلت ویژه معنوی حضرت معصومه(س) است. همزمان با روز ولادت این بانوی بزرگ و آغاز دهه کرامت، درباره فضائل و ابعاد وجودی آن حضرت با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر ناصر رفیعی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
اگر موافق باشید گفت‌وگو را با مروری بر زندگی و فضائل وجودی حضرت فاطمه معصومه(س) آغاز کنیم. مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب سفینةالبحار مقام آن حضرت را پس از امام رضا(ع) بالاتر و برتر از دیگر فرزندان امام موسی کاظم(ع) می‌داند. چه صفات و خصائلی جایگاه این بانوی بزرگوار را تا این حد برجسته کرده است؟
حضرت فاطمه معصومه(س)، مولودی از خاندان امامت و ولایت و دختر، نوه، عمه و خواهر امام معصوم است. متأسفانه ما اطلاع چندانی درباره زندگی حضرت معصومه(س) نداریم زیرا تاریخ از انعکاس زندگی این بزرگواران قاصر است. حضرت معصومه(س)، خواهر و فرزند امام است و طبیعتاً به اندازه امام مورد توجه نبوده که بخواهند زندگی‌اش را انعکاس دهند. ایشان تا سن ۶سالگی-که پدر بزرگوارشان امام کاظم(ع) به زندان افتادند- از محضر آن حضرت علم و معرفت آموختند. در سن ۱۰سالگی خبر شهادت امام هفتم(ع) به مدینه رسید.
حضرت معصومه(س) پس از شهادت پدر، نزدیک ۱۷ سال در کنار برادر بزرگوارشان، امام رضا(ع) زندگی کرده و از محضر پرفیض ایشان بهرمند شدند.
مسلماً حضرت معصومه(س) در شهر مدینه مجلس درس و بحث و تفسیر هم داشته ولی این‌ها در تاریخ نقل نشده است؛ چون کسی در این زمینه ننوشته و یا اگر هم نوشته خیلی از این‌ها در کتاب‌سوزی‌ها از بین رفته است. باتوجه به همان اطلاعات و روایات اندک تاریخی، می‌دانیم آن حضرت بانویی محدثه، عالمه و عابده بودند. در عبودیت ایشان همین بس که در تمام ۱۷-۱۸ روزی که تا زمان وفات در قم سکونت داشتند، در حجره‌ای مشغول عبادت و بندگی خدا بودند.
حضرت معصومه(س) در میان فرزندان موسی بن جعفر(ع)، پس از امام رضا(ع)، شاخص‌ترین است. امام کاظم(ع) دارای فرزندان بسیاری بودند و به جز فرزندان پسر، ۱۸-۱۷ دختر نیز داشتند. همه این دختران، دختر، خواهر و عمه امام و از نسل موسی بن جعفر(ع) هستند اما آن دختری که از مدینه به عشق امامش هجرت کرده و از وی حدیث نقل شده، تنها حضرت معصومه(س) است. ما امامزاده در عالم زیاد داریم ولی همه این‌طور نیستند که امام معصوم(ع) درباره آن‌ها سفارش کرده باشد.
تعداد زیادی از فرزندان موسی بن جعفر(ع) و دیگر امامان معصوم(ع) در شهرهای مختلف ایران دفن هستند، برخی بلافصل هستند برخی با فاصله، اما تنها امامزاده‌ای که چهار امام به زیارت ایشان سفارش کرده‌اند حضرت معصومه(س) است.
این عجیب است. بیش از ۴۰سال پیش از تولد حضرت معصومه(س)، امام صادق(ع) سفارش زیارت ایشان را کرده‌اند.
مرحوم حاج شیخ عباس قمی در سفینةالبحار به نقل از امام صادق(ع) آورده است: «دختری از ما در قم به خاک سپرده می‌شود، هر که او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود». چرا امام صادق(ع) در میان این همه امامزاده -که فقط حضرت موسی بن جعفر(ع) حدود ۴۰اولاد داشتند، ائمه(ع) دیگر هم فرزندان زیادی داشته‌اند- یک‌مرتبه دست می‌گذارد روی فاطمه در قم؟ این نکته کمی نیست.
تعبیر «من زارها فله الجنه» یا «وجب له الجنه» مربوط به یک امام نیست و متعدد نقل شده است. امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) نیز به زائران حرم حضرت معصومه(س) مژده بهشت داده‌اند. امام هفتم(ع) فرزند زیاد داشتند ولی تنها سفارش به زیارت حضرت معصومه(س) کرده و در برخی روایات داریم درباره ایشان می‌فرمایند: «فداها ابوها»، پدرش به فدایش باد.
امام هشتم(ع) در حدیثی فرموده‌اند: «اگر معصومه(س) را در قم زیارت کنید مثل این است مرا زیارت کرده‌اید».
حتی پس از رحلت حضرت معصومه(س) وقتی اهالی قم برای دیدار امام رضا(ع) به خراسان می‌رفتند، ایشان می‌فرمودند: «ما امانتی نزد شما در شهر قم داریم. او را تکریم و زیارت و این امانت را حفظ کنید».
همه این‌ها نشانه جایگاه و منزلت ویژه حضرت معصومه(س) است.
حضرت فاطمه معصومه(س) را کریمه اهل‌بیت(ع) و شفیعه روز جزا نیز خوانده‌اند؛ در فرازی از زیارت‌نامه آن حضرت آمده: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنة»؛ وجه تسمیه این القاب برای آن حضرت چیست؟
مقام شفاعت حضرت فاطمه معصومه(س) کم‌نظیر است. در روایت داریم شیعیان به شفاعت این بانوی بزرگوار وارد بهشت می‌شوند که بیانگر شأن والای ایشان است؛ چنان‌که در زیارت‌نامه آن حضرت نیز می‌خوانیم: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه فانک لک عندالله شانا من شان». حضرت معصومه(س)، کریمه اهل‌بیت(ع) هستند و از این حرم کرامات و آثار و هدایات فراوانی ساطع شده و به منصه ظهور رسیده است.
قرن‌هاست مراجع و علما در برابر قبر این بانوی بزرگوار خضوع می‌کنند. آیت‌الله العظمی مرعشی حدود ۶۰ سال، هر روز پیش از اذان صبح به زیارت حضرت معصومه(س) رفته و می‌فرمودند: هر گرفتاری که داشتم به ایشان متوسل شدم و نتیجه گرفتم. همین کرامت است که ملاصدرا را وقتی در مباحث علمی گیر می‌کند از کهک به این حرم می‌کشاند، دو رکعت نماز می‌خواند و از آن حضرت کمک می‌گیرد.
مرحوم شهید مطهری می‌فرمودند: «علامه طباطبایی(ره) را دوست داشتم یکی به خاطر علم و تقوایش و یکی به خاطر توسلش. ایشان در ماه رمضان موقع افطار ابتدا حرم حضرت معصومه(س) را می‌بوسیدند و سپس افطار می‌کردند». پیش از وفات مرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی خدمت ایشان بودیم و بیمار بودند. یکی از اطرافیانشان فرمودند: «آقا مهم‌ترین نگرانی‌شان در بستر این است چرا زیارت حرم حضرت معصومه‌شان ترک شده است».
یکی از علمای قم می‌گفت: «به دلیل درد چشم مدت‌ها نمی‌توانستم وضو بگیرم. شبی به امام رضا(ع) متوسل شدم. آن حضرت فرمودند: از فردا می‌توانی وضو بگیری. سپس گفتند: شما که قم هستید چرا به زیارت خواهر ما نمی‌روید؟». مرحوم آیت‌الله فاضل می‌فرمود: «ما وقتی در مسائل علمی دچار مشکل می‌شویم به حضرت معصومه(س) متوسل می‌شویم و علم به ما افاضه می‌شود».
یکی از فضائل و ویژگی‌های مهم حضرت معصومه(س)، محدثه و راوی حدیث بودن است. در این زمینه برایمان بگویید.
حضرت معصومه(س) بانویی محدثه و راوی احادیث ائمه اطهار(ع) هستند. نکته قابل توجه اینکه بیشتر احادیثی که از آن حضرت نقل شده درباره ولایت است. احادیث «من مات علی حب آل محمد مات شهیدا»، کسی که با دوستی آل‌محمد(ع) از دنیا برود شهید به شمار می‌آید و «شیعة علی هم الفائزون»، شیعیان علی رستگارند، از جمله آن‌هاست. ایشان همچنین یکی از راویان حدیث معروف غدیر «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» هستند. این مسئله تصادفی نیست و بیانگر ارزش مقام ولایت نزد ایشان است.
اتفاقاً یکی از مقامات مهم این بانوی بزرگوار هم ولایت‌پذیری است.
ولایت‌پذیری حضرت معصومه(س) بسیار برجسته است. در طول تاریخ، زنان بزرگی داشتیم که ولایت‌پذیر بودند؛ مثل مادر و خواهر حضرت موسی(ع) و آسیه همسر فرعون که همگی مدافع حضرت موسی بودند. حضرت مریم(س) نیز نخستین مدافع حضرت عیسی(ع)، حضرت خدیجه نخستین بانوی مدافع پیامبر(ص)، حضرت فاطمه زهرا(س) مدافع علی(ع) و نخستین شهیده ولایت و حضرت زینب کبری(س) مدافع امامان زمان خود حضرت امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) هستند تا به حضرت معصومه(س) می‌رسیم. اینکه آن حضرت در آن شرایط دشوار و مسیرهای آن زمان به تنهایی برای دیدار امام رضا(ع) که ولی خدا هستند به ایران می‌آیند بیانگر ولایت‌پذیری ایشان است.
این هجرت تنها برای دوستی و علاقه خواهری نبود بلکه نشانه دفاع از ولایت و به دنبال ولی و حجت خدا بودن ایشان است.
قرآن کریم نیز برای مهاجران الی‌الله و کسانی که مانند حضرت معصومه(س) در راه دین و ولایت، از دیار و سرزمین خویش هجرت می‌کنند مقام و شأنی ویژه قائل است.
بله؛ اصلاً هجرت در راه خدا که بالاترین درجه هجرت که همان هجرت اعتقادی است یکی از مقامات و ویژگی‌های مهم حضرت معصومه(س) است. در قرآن حتی گاهی هجرت بر جهاد مقدم است؛ چنان‌که خدا می‌فرماید: «هاجروا و جاهدوا». قرآن در آیه ۱۰۰ سوره نساء می‌فرماید: «و من یهاجر فی سبیل‌الله یجد فی الارض مراغما کثیرا و سعة و من یخرج من بیته مهاجرا الی الله و رسوله ثم یدرکه الموت فقد وقع اجره علی الله» یعنی هر کس برای خدا هجرت کند، در زمین برای گشایش امورش جایگاه بسیار خواهد یافت و هرگاه کسی از خانه خود برای هجرت به سوی خدا و رسولش بیرون آید و در سفر مرگ وی فرا رسد -مثل حضرت معصومه(س) که برای دیدن امام زمانش به ایران آمد و در مسیر از دنیا رفت- اجر و ثوابش با خداست. در طول تاریخ هجرت برای خدا زیاد داشته‌ایم؛ چه زن‌ها و چه مردها. یعنی فرقی در این زمینه بین زن و مرد نیست؛ مثلاً حضرت موسی(ع) با همسرش یعنی دختر شعیب(ع) برای تبلیغ دین خدا هجرت کردند. زهرای مرضیه(س) و فاطمه بنت اسد به همراه امیرالمؤمنین(ع) به مدینه هجرت کردند. عبدالعظیم حسنی از بلاد خود، مدینه و حجاز به ایران هجرت کرد و در ری از دنیا رفت.
حضرت معصومه(س) نیز یک‌سال پس از آمدن امام رضا(ع) به ایران، سختی‌ها را به جان خریده و راهی ایران شدند، برای اینکه با امام و کنار امام بودن تحقق پیدا کند ولی اجل مهلت نداد و پیش از دیدار برادر، در شهر قم از دنیا رفتند و یقیناً اجر الهی و ثوابی در حد شهدا شامل حال ایشان خواهد شد.
در پایان اگر نکته‌ای ناگفته مانده بیان فرمایید.
در پایان باید دو نکته را یادآوری کنم.
نخست، زندگی حضرت معصومه(س) و فضائل والای وجودی آن حضرت مصداق آیه ۹۷ سوره نحل است که هر کس عمل صالح انجام دهد، از مرد و زن، به اجر الهی و مقامات معنوی می‌رسد. این بزرگ‌ترین افتخار است که در کارهای ارزشی فرقی بین مرد و زن نیست.
نکته دوم درباره مقام حضرت معصومه(س)، حضور علما و مراجع و درس‌های خارج فقهی است که کنار این حرم تشکیل می‌شود. ما امامزاده‌ای که حوزه‌ای با این عظمت در کنارش باشد در جای دیگر نداریم.
افرادی مثل حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت‌العظمی بروجردی، آیت‌الله صدر، آیت‌الله العظمی مرعشی، آیت‌الله العظمی بهجت، آیت‌الله العظمی گلپایگانی، امام خمینی(ره)، رهبر معظم انقلاب و بسیاری از علمایی که اینجا دفن هستند... از این محضر و از این حرم شروع کردند و از حضرت معصومه(س) کمک خواستند تا بتوانند حوزه علمیه را یاری کنند. این ویژگی حضرت معصومه(س) است که صدها مرجع تقلید، عالم و مجتهد در کنار این حرم، متبرک و متوسل شدند. اگر این حرم نبود هیچ‌گاه شاهد گسترش این حوزه نبودیم. از همه مهم‌تر هیچ کس نمی‌تواند این حقیقت را انکار کند که آغاز انقلاب اسلامی از قم و حرم حضرت معصومه(س) است؛ به برکت حضور مردم و علما در این مضجع شریف الهی.
خبرنگار: زهرا دلپذیر
نظر شما