حاج محمد حسین میرزای منتصرالملک که فرزندی ندارد، اموال خود را به همسرش رابعه خانم معروف به احترام السلطنه قهرمان می‌بخشد تا او در راه خیر به‌خصوص ساخت مرکزی درمانی که آن زمان به آن مریضخانه می‌گفتند، هزینه کند. حاج محمد حسین میرزای منتصرالملک که فوت می‌کند، رابعه خانم دست به کار می‌شود تا به وصیت همسرش جامه عمل بپوشاند، این می‌شود که با اموالی که به او بخشیده بوده زمینی خریده و بنایی برپا می‌کند که منفعت آن التیامی باشد بر تن رنجور بیمارانی که از راه دور و نزدیک به مشهدالرضا(ع) می‌آیند.
منتصرالملک که متولد سال ۱۲۳۰خورشیدی بود املاک و مستغلات وسیعی در کاشمر، مه‌ولات و تربت حیدریه داشته است. او برای مدتی کفالت ایالات خراسان را در سال ۱۳۲۶ برعهده داشته و خادم حرم‌مطهر در کشیک دوم و اولین رئیس بلدیه (شهردار) و نخستین رئیس انجمن بلدی مشهد بوده است. منتصرالملک در سال ۱۲۸۹ خورشیدی مصادف با ۱۳۳۱ قمری فوت می‌کند و در حرم مطهررضوی پایین پای حضرت به خاک سپرده می‌شود. پس از فوت او، همسرش رابعه خانم که تمام اموال همسرش پیش از آن به نام او شده بود در سال۱۲۹۷ خورشیدی دست به کار ساخت مریضخانه می‌شود، بیمارستان موقوفه‌ای که از بزرگ‌ترین موقوفات درمانی کشور با حدود ۳هزارو۴۰۰ مترمربع در حاشیه خیابان دروازه جنت مشهد است.
از زنان ویژه روزگار بود
برای اطلاع بیشتر از واقفی که بیش از ۱۰۰سال پیش وقفی جاودانه کرده به گفت‌وگو با ناظر این موقوفات که از اقوام رابعه خانم احترام‌السلطنه است می‌نشینم. رضاقلی قهرمان فرزند محمدحسن و برادرزاده رابعه قهرمان، ملقب به احترام‌السلطنه به عنوان ناظر این وقف و دیگر موقوفات خاندان قهرمان درباره واقف و وقفی که انجام شده، می‌گوید: «رابعه خانم دختر محمدمیرزای قهرمان، نوه قهرمان میرزا و نتیجه حسن‌علی میرزا (شجاع‌السلطنه) که جد اعلای آن‌ها فتحعلی‌شاه قاجار بود و نسبتی با فروغ‌السلطنه دختر قهرمان میرزا که نخستین مدارس دخترانه را در مشهد راه‌انداخته بود، داشت. او فرزندی نداشت و همسرش خواسته بود با بخشی از اموالی که به او می‌بخشد در مشهد مریضخانه‌ای راه بیندازد. البته که مرحوم حاج‌محمدحسن میرزامنتصرالملک در زمان حیات خود نیز وقف‌هایی انجام داده و کاروانسرای تازه‌ساختی را در کوچه عباسقلی‌خان بر آستان قدس رضوی وقف و مقرر کرد عواید آن موقوفه، صرف روضه‌خوانی در مسجد گوهرشاد، حقوق طلاب مدرسه عباسقلی‌خان، زائران فقیر، حقوق حفاظ مقبره واقف و پدرش، جعفرقلی‌میرزا و همچنین روشنایی و تعمیرات جزئی مسجد واقف در محله معروف به پاچنار شود. برای مریضخانه هم چند پارچه املاک خود را در کاشمر و مه‌ولات تربت‌حیدریه به همسرش رابعه‌خانم واگذار و شرط کرد مریضخانه‌ای در مشهد تأسیس کند. خانواده ما کار خیر را مقدم بر هر چیز می‌دانستند. عمه‌ام، رابعه خانم، سبک زندگی خاصی داشت. از زنان ویژه روزگار بود که در زمان حیات خود به نیازمندان رسیدگی می‌کرد. خوش برخورد و اجتماعی بود و سفر عتبات زیاد می‌رفت و به امور دینی توجه داشت. در یک کلام می‌توانم بگویم شخصیت والایی داشت. منزل آن‌ها روبه‌روی چهارطبقه در خیابان ارگ بود و چون فرزندی نداشت هروقت منزلش می‌رفتیم توجه ویژه‌ای به ما داشت و با همه فامیل و نزدیکان در رابطه بود و ارتباط داشت. آنچه ما به یادگار داریم شخصیت ویژه او است».
به یاد و نام همسرش منتصرالملک
منتصرالملک برای تأمین هزینه‌های بیمارستان نیز وصیت کرده بود قسمتی دیگر از املاک برای اداره و تأمین هزینه‌های بیمارستان وقف شود. رضاقلی قهرمان درباره چگونگی ساخت بیمارستان به ما می‌گوید: «رابعه خانم در سال ۱۲۹۷ خورشیدی با اجازه دکتر امیراعلم، رئیس صحیه وقت، بیمارستان منتصریه را به یاد و نام همسرش منتصرالملک در محل فعلی خیابان جنت، افتتاح کرد. البته در ابتدا قرار بر این بوده بیمارستان در قسمت جنوبی شهر ساخته شود که ظاهراً مورد تأیید قرار نمی‌گیرد و محل فعلی خریداری می‌شود. بیمارستان در سال‌های اولیه بیمارستان عمومی بود. یک محوطه ساده که وسط آن ساختمان بیمارستان بود و در اطراف آن اتاق‌های اداری قرار داشت. پس از ساخت بنای بیمارستان، احترام‌السلطنه اداره امور آن را به برادرش اسدالله میرزا قهرمان واگذار کرد. اما در دی‌ماه ۱۳۲۷ خورشیدی که احترام‌السلطنه با حدود ۸۰سال سن درگذشت، خانواده، بیمارستان منتصریه را با املاکی که وقف آن شده‌بود، به آستان‌قدس تحویل دادند. در شهر مشهد پس از دارالشفای آستان قدس، دومین مؤسسه درمانی وقف‌شده، بیمارستان منتصریه است. بنای قدیمی بیمارستان در یک طبقه که ۴۰ تختخواب داشت، به مرور زمان، دچار فرسودگی شد و به همین دلیل، در سال ۱۳۴۳ خورشیدی، آن را با همان نقشه اولیه بازسازی کردند. اما در زمان تولیت مرحوم واعظ طبسی تغییراتی در آن ایجاد و مهرماه ۹۱ در ۶طبقه در یک قطعه زمین به مساحت تقریباً ۳هزارو۵۰۰ ذرع مربع (تقریباً ۳هزارو۴۰۰ مترمربع) در حاشیه خیابان جنت ساخته شد و به شکل کنونی در آمد و به بیمارستان پیوند عضو تبدیل شد. هزینه تجدید بنای بیمارستان حدود ۱۰۰میلیارد برآورد و از محل درآمد موقوفات پرداخت شد.
تأکید واقف برای بانوان
رابعه خانم سال ۱۳۲۷ خورشیدی فوت کرد و در صحن نو روبه‌روی مدرسه علی نقی میرزا دفن شد. بیمارستان در همین سال وقف آستان قدس رضوی شده و هشتم اسفندماه ۱۳۱۱ وقف‌نامه‌ای تنظیم و در آن به چگونگی نیت خیر و اهتمام این بانوی نیک‌اندیش اشاره می‌شود. در این وقف نامه آمده است: «نظر به اینکه مرحوم مغفور جنت مکان حاج محمد حسین میرزای منتصرالملک، تمامی شش‌دانگ جعفرآباد، همت‌آباد، ریوند، مستعلی و قریه فتح‌آباد، واقعات در جلگه‌رخ با توابع آن‌ها را مصالحه شرعیه نمودند به حلیله خودشان نواب علیه عالیه تاج‌المخدرات سرکار شاهزاده رابعه خانم احترام السلطنه، دامت خدارتها، صبیه نواب مستطاب مرحوم شاهزاده محمد میرزا، طاب ثراه، موافق مصالحه خط معتبر و در آن مصالحه شرط کرده بودند که متصالحه محترمه از عین‌المال خودشان در هر نقطه از شهر مشهد که صلاح بدانند، مریضخانه تأسیس نمایند و معادل مخارج ساختمان و اثاثیه مریضخانه از کل عین‌الصلح وضع کرده، آنچه باقی می‌ماند از اعیان مرقومه برای مصارف و مخارج جاریه مریضخانه مزبوره فوق وقف نمایند. یک قطعه زمین از اراضی پشت باغ ملی که محدود است از جانبی به باغ ملی و از حدی به اراضی ورثه حاجی محمدرضا سرایدار، جانبی به خیابان دروازه جنت و از حدی به منزل میرمختار خریداری نموده و از بقیه قیمت فروش مستعلی و فتح‌آباد و ریوند مریضخانه ساختند. از سنه هزار و دویست و نودوهفت مریضخانه مزبوره دایر و عایدات بقیه اعیان صلح به مصرف مریضخانه می‌رسد، فعلی هذا در این تاریخ وقف مؤبد شرعی و حبس مخلد اسلامی نمودند، سرکار اسوه المستورات شاهزاده رابعه خانم دامت خدارتها»
ناظر این موقوفات درباره وقف‌نامه و نیز نیت واقف می‌گوید: «نیت بر این بود هزینه‌های بیمارستان برای بیمار مجانی باشد. البته عمه‌ام بانو احترام‌السلطنه تأکیدی برای هزینه موقوفات برای بانوان هم داشته که در هزینه‌های بیماران خانم این موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرد البته به‌طور کلی تلاش ما این است از محل درآمدهای موقوفه، هزینه‌های بیماران این بیمارستان را که الان هزینه‌ای حداقلی است به صفر برسانیم تا با خیال راحت از خدمات بیمارستان و دیالیز آن استفاده کنند. برای این کار در عمران دهات وقفی هم باید تلاش بیشتری شود. او همچنین سرمایه‌ای را برای تأمین هزینه زندگی بچه‌های یتیم وقف کرده که از محل سهم زمین‌ها و ملک سرقائن است که از ۱۲سهم خود هفت سهم را وقف بر این کار کرده است».
خاندانی واقف
اکنون بیش از ۱۰۰سال از وقف رابعه خانم می‌گذرد، وقفی ماندگار که اکنون به‌عنوان نخستین بیمارستان متمرکز پیوند و جزو سه بیمارستان مطرح کشور درزمینه پیوند اعضا به شمار می‌رود. همچنین این بیمارستان بزرگ‌ترین مرکز دیالیز دولتی در استان خراسان رضوی است و ازنظر پیوند اعضا هم تنها بیمارستان پیوند اعضا در منطقه شمال شرق کشور محسوب می‌شود. رضاقلی قهرمان به عنوان بزرگ این خاندان که نظارت بر این موقوفه و دیگر موقوفات را برعهده دارد ۹۶ سال از زندگی او می‌گذرد و با همین سن به تمام موقوفات سرزده و نظارت دارد و از اموال وقفی نگهداری می‌کند. خاندان قهرمان موقوفاتی دیگر مانند دارالایتام در شادمهر، تأمین هزینه بازسازی عتبات، وقف روضه سیدالشهدا(ع) در نیمه اول محرم در جنت‌آباد مه‌ولات، تأمین جهیزیه و کمک به محصلان و دانشجویان نیازمند را در پرونده وقفی خود دارند.
لیلا لاریچه
نظر شما