حدیث امامت امام رضا علیه‌السلام، مهم‌ترین روایت درباره تعریف امام و جایگاه امام در نظام عالم و منبعی مهم نزد شیعیان برای درک مفهوم امام است. عبدالعزیز بن مسلم راوی این حدیث می‌گوید همراه امام رضا علیه‏‌السلام در مرو بودیم و در مسجد جامع آن شهر جمع شدیم و مردم در موضوع امامت بحث و گفت‌وگو می‌کردند و اختلاف عقیده بسیاری را ذکر کردند. پس من به خدمت سرور و مولایم امام رضا علیه‏‌السلام رسیدم و او را از سخنان مردم آگاه کردم. امام لبخندی زد، آنگاه فرمود ای عبدالعزیز، این طایفه ندانستند و در دین خویش فریفته شدند و پس از مقدمه‌ای، به جایگاه امام اشاره کردند.

در بخشی از این حدیث می‌خوانیم: الْإِمَامُ النَّارُ عَلَی الْیَفَاعِ الْحَارُّ لِمَنِ اصْطَلَی وَ الدَّلِیلُ فِی الْمَهَالِکِ مَنْ فَارَقَهُ فَهَالِکٌ‏؛ یعنی امام، شعلۀ فروزنده بر تپّه و گرمی‌بخش بر سرمازده و راهنمای در مهلکه‏‌ها است و هر آن کس که از آن جدا شود نابود می‌شود.

در این حدیث در قالب مثال، به دو خصلت دنیا اشاره شده است:
1. سرما؛ امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید «امام»، گرمابخش سرمازده‌هاست: الْحَارُّ لِمَنِ اصْطَلَی. گفته‌اند «اصْطَلَی‏ بِالنّار» یعنی کسی که با آتش خود را گرم کرد. فردی که در سرما قرار می‌گیرد، به دنبال پناهگاه و ابزاری برای گرم کردن خود است. در شرایط دنیا، «امام» گرمابخش آن مؤمنی است که به او پناه می‌برد.

2. مهلکه‌؛ دومین ویژگی که امام رضا علیه‌السلام درباره شرایط دنیا مطرح می‌کنند، تله‌های دنیا یا مهلکه‌های آن است. طبق آیات قرآن، مأموریت ابلیس، سوق دادن بشریت به سمت مهلکه‌ها و هلاک کردن آنهاست. ابلیس با ابزار خود به روش‌های مختلف از جمله شهوات و خواهش‌های دنیوی، این شرایط را برای فرد ایجاد می‌کند تا در وهله اول از محضر خدا غافل شود و بعد به این ترتیب او را از صراط مستقیم دور کند و به سمت پرتگاه‌های پست دنیا سوق دهد. کسی که به «امام» پناه ببرد، امام او را راهنما خواهد بود تا از مهلکه‌ها یا تله‌های انفجاری دنیا عبور کند، اما آنکه از او جدا شود، قانون بر این است که هلاک شود، به این معنا که شخصیت خود را در دنیا گم کند و حالت سرگردانی به او دست دهد. رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به ابوذر فرمود «بدان ای اباذر که خداوند اهل بیت مرا در میان امّت من چون کشتی‏ نوح قرار داده که هر که سوار آن شد، نجات یافت و هرکه به آن پشت کرد، غرق و هلاک شد و مثل باب حطّه بنی اسرائیل است که هر کس داخل آن شد در امان بماند. ای اباذر وصیّت مرا حفظ و عمل کن تا در دنیا و آخرت سعادتمند باشی. وَ اعْلَمْ یَا أَبَا ذَرٍّ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ أَهْلَ بَیْتِی فِی أُمَّتِی کَسَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ رَغِبَ عَنْهَا غَرِقَ وَ مَثَلَ بَابِ حِطَّةٍ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ مَنْ دَخَلَهَا کَانَ آمِناً. یَا أَبَا ذَرٍّ احْفَظْ مَا أُوصِیکَ بِهِ تَکُنْ سَعِیداً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة.» (الأمالی (للطوسی)، النص، ص526)

نهایت اینکه این فراز از حدیث اشاره به جایگاه امام میان امت در شرایط دنیا دارد؛ به این معنا که ماهیت دنیا و شرایط آن، سراسر شدائد و آزمون‌های سخت است و اساساً خداوند شرایط دنیا را به گونه‌ای قرار داده تا بندگان در آن در بوته آزمون قرار گیرند. در این بین، عده‌ای مسیر کفر و انکار و عده‌ای دیگر مسیر عبودیت را حامدانه و در معیت امام معصوم پیش می‌گیرند و به فلاح و رستگاری می‌رسند. بنابراین تقویت حس نیاز به امام معصوم و لزوم همراهی با او از ضرورت‌های هر فرد مؤمنی است.