امیرحسین کسائی: براساس تاریخچه مساجد، همواره این خانه‌های خدا، مدیریت مردمی داشته‌اند و ذیل نهاد و سازمانی نبودند. مدیریت مسجد برعهده امام جماعت است که بازوی اصلی مدیریتش هیأت امنای مسجد است و همگی از جنس مردم و اهالی محله هستند. این روند در کنار تمام مزایایی که دارد، یک مشکل اساسی دارد. در سطح کلان یک نهاد یا متولی برای مساجد وجود ندارد که تقسیم‌کننده منابع مالی و دولتی و همچنین پیگیر وضع قوانین و تسهیل فعالیت مسجد باشد. بارها پیشنهادهای متعددی از جمله راه‌اندازی معاونت امور مساجد در سازمان اوقاف و امور خیریه، واگذاری مساجد کشور به سازمان تبلیغات اسلامی، راه‌اندازی شورای امر به معروف و نهی از منکر برای تولی‌گری مساجد و ... مطرح شده است که به دلایل مختلف به سرانجام نرسیده است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی
روند تصویب سند لاک‌پشتی پیش می‌رود
در چند سال اخیر، بحث تدوین سند ملی مسجد از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به سازمان تبلیغات اسلامی واگذار شد که این سازمان با راه‌اندازی بنیاد هدایت این کار را منسجم پیش برد و با وجود همه مشکلات و تأخیرها در نهایت اواخر سال گذشته این سند به دبیرخانه شورا ارسال شد. براساس آخرین پیگیری‌ها، به این سند توسط دبیرخانه شورا چند اشکال و ایراد وارد شده و برای اصلاح به سازمان تبلیغات اسلامی ارجاع شده است. از جمله اینکه مسئولیت شورای پیش‌بینی شده در این سند با کیست؟ البته باید گفت روند بررسی این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی کمی کند پیش می‌رود و جلسات لازم برای به آن برگزار نشده است؛ با اینکه شنیده‌ها حاکی از آن است که حجت‌الاسلام خسروپناه دبیر جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز نسبت به تدوین و تصویب این سند تأکید داشته است.
اعضای هیأت امنای بنیاد هدایت، متولیان اصلی تدوین سند ملی مسجد
شورایی در سطح ملی و استانی برای مدیریت مسجد راه‌اندازی می‌شود
آنچه از این سند در اختیار قرار گرفته است، نوید سر و سامان گرفتن اوضاع مساجد کشور را می‌دهد. براساس بندی از این سند بناست شورایی در سطح ملی و متناظر آن در سطح استانی راه‌اندازی شود تا مدیریت مساجد را در دست بگیرد. این شورا با حضور تمام نهادهای مرتبط با مسجد تشکیل می‌شود. براساس مشاهدات خبرنگار فارس در این سند آمده است که در سطح ملی رئیس این شورا، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه و دبیر آن سازمان تبلیغات اسلامی است و در سطح استان‌ها هم ریاست بر عهده نماینده ولی‌فقیه و امام جمعه استان و دبیری برعهده مدیرکل تبلیغات اسلامی استان است؛ بندی که از سوی شورا مورد مناقشه قرار گرفته است.
حجت الاسلام سید ناصر میرمحمدیان مدیرعامل بنیاد هدایت
رئیس شورا را باید اعضای آن انتخاب کنند
حجت‌الاسلام سیدناصر میرمحمدیان مدیرعامل بنیاد هدایت درخصوص موضوع مسأله مدیریت مساجد در سند مسجد می‌گوید: «در مسأله مدیریت مسجد دو گونه بحث می‌شود؛ یکی حکمرانی بر مسجد و یکی هم حکمرانی از مسجد. طبیعتاً چون این سند برای حاکمیت تدوین شده است، بیشتر به موضوع حکمرانی بر مسجد پرداخته است. تشکیل شورایی متشکل از همه نهادهای دست‌اندرکار امورات مسجد یکی از موارد مهمی است که در سند ملی مسجد پیش‌بینی شده است. پیشنهاد ما این است که مدیر این شورا را خود اعضاء تعیین کنند و کار دبیرخانه‌ای این شورا در بنیاد هدایت باشد.»
حجت الاسلام علیرضا پناهیان استاد حوزه و دانشگاه
با مدیریت شورایی صرف، نمی‌شود کار مساجد را پیش بُرد
حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان استاد حوزه و دانشگاه نیز در این خصوص می‌گوید: «تکلیف متولی اداره و مدیریت مساجد کشور باید در این سند واضح مشخص شود. شورایی که در سند آمده باید ذیل یک سازمان مشخصی فعالیت کند و گرنه با مدیریت شورایی صرف، نمی‌شود کار را پیش برد؛ یک نهاد مشخص باید پاسخگوی امورات مسجد باشد. مساجد بناست بروند سمت امامت محله و می‌خواهد با حکمرانی در جامعه اسلامی مرتبط باشد. کار اجتماعی مساجد می‌طلبد که حرکت‌هایی سریع در آن صورت بگیرد و این کار را باید به یک نهاد اجرایی سپرد که در گستره ملی بتواند کار را مدیریت کند.»
مردم انتخاب‌گر امام جماعت مسجد باشند
برای فعال شدن مساجد باید امام جماعت پای‌کار و خلاق و خوشفکر در مساجد وجود داشته باشد. امری که در سند ملی مسجد هم به آن پرداخته شده است و حوزه‌های علمیه طبق متن سند بیش‌ترین وظیفه را در این زمینه عهده‌دار هستند. در این بخش نظر حجت‌الاسلام پناهیان پررنگ بودن نقش مردم است. او می‌گوید: «وجه مردمی بودن اداره مساجد باید در سند ملی چشمگیر باشد. نقش مردم را اگر حذف کنیم، حکمرانی مردمی آن طور که باید صورت نمی‌گیرد. نقش مردم در تعیین امام جماعت را بازخوانی کنید. مردم امام محله را شناسایی و به شواری عمومی مسجد پیشنهاد نصب و عزل او را بدهند. امام جمعه هم داور نهایی این فرآیند باشد چراکه امام جمعه، تضمین کننده نقش مردم است. همچنین در سند ملی مسجد نقش هیأت امناء به عنوان هیأت مدیره باید باز تعریف شود.»
می‌توان همه امامان جماعت را کارمند کرد، اما مشکل مسجد حل نمی‌شود
فعال بودن و حتی ۲۴ ساعته شدن مسجد نیازمند امام جماعتی است که ساعات زیادی در خانه خدا باشد. طلبه‌ها می‌گویند با این دریافتی از مسجد نمی‌توانند چرخ زندگیشان را بچرخانند و مجبورند جای دیگری هم شاغل باشند. در سند مسجد برای وضعیت معیشتی طلبه‌ها هم پیش‌بینی‌های خوبی شده است. حجت‌الاسلام غلامی، قائم مقام بنیاد هدایت در این خصوص می‌گوید: «بعد از این هویت بخشی، هر نهادی به سهم خود باید برای تربیت امام جماعت تراز تلاش کند. بخشی از این تغییر رویکرد باید در حوزه اتفاق بیفتد و بخشی از آن باید به نهادها و سازمان تبلیغات محول شود. کار فعلی ما در سازمان تبلیغات، توانمند کردن افراد حاضر به عنوان خیرالموجودین است. سازمان تبلیغات و بنیاد هدایت، شعارشان را تعالی شبکه امامت گذاشته‌اند تا بتوان با شناسایی افراد توانمند و ضریب دادن به فعالیت‌ها و خدمات آن‌ها، هویت مسجد را احیا کرد. یعنی از الگوسازی به جریان‌سازی و به گفتمان‌سازی امام محله برسد. بخشی از مشکلات مساجد به خاطر ورود تصدی گرایانه نهادهاست که مردم گفتند نیازی به حضور ما نیست. این امکان هست ۸۰ هزار امام جماعت مسجد هم کارمند شوند، اما اگر امام، کارمند شد آیا مسأله مسجد و مردم هم حل می‌شود؟ در این فرض مساله معیشت روحانی در کوتاه مدت حل می‌شود ولی مسأله مسجد و تبلیغ و امامت بر مسجد و محله حل نمی‌شود.»
سند ملی مسجد را می‌توان نسخه شفابخش مشکلات مسجد نامید؛ سندی که می‌تواند پس از سال‌ها روند فعالیت مساجد را سر و سامان بخشد و نوید احیای کارکردهای مسجد را دهد. البته روند تدوین و تصویب این سند تاکنون فعالیتی لاک‌پشتی داشته و بسیار کند و ناامیدکننده پیش می‌رود. ۱۵/۰۵/۱۳۹۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی پیرو ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور مصوب کرد، سازمان تبلیغات اسلامی در راستای نقشه مهندسی فرهنگی کشور، سند ملی توسعه، گسترش و تقویت نهاد مسجد و سامان بخشی و راهبری آن را با مشارکت مجموعه ذینفعان این سند تدوین کند. بازه زمانی پیش‌بینی شده برای تدوین این سند تا پایان سال ۱۴۰۰ بود که این روند تا سال ۱۴۰۱ به طول کشید. حال باید دید روند اصلاح و تصویب نهایی سند چقدر زمان خواهد بُرد؟
نظر شما