به گزارش قدس آنلاین، در خصوص تاریخ دقیق ایجاد نقاره‌خانه در حرم رضوی مستندات روشنی وجود ندارد. قدیمی‌ترین خبر پیرامون نقاره‌نوازی در حرم رضوی درکتاب مهمان‌نامه بخارا، در قرن دهم هجری، ذکر شده است. نویسنده هنگام شرح زیارت محمدخان شیبانی در حرم امام رضا (ع)  اشاره می کند که «بر فوق بارگاه حضرت امام» محلی است  «که نقاره نوبت حضرت امام می‌زنند ». این خبر بدون ذکر سابقه‌ای از تاریخ آغاز نقاره‌زنی در حرم، به صراحت از وجود محلی برای این کار آگاهی می‌دهد. البته نباید از یاد برد که بارگاه رضوی در دوره‌های مختلف، حتی در زمان حکومت اهل تسنن، به‌ویژه از زمان سلاطین تیموری مورد توجه بوده است. بنابراین دور از ذهن نیست که جایگاهی برای نواختن نقاره برای تعیین اوقات شرعی در این بارگاره وجود داشته باشد.

در دوره صفوی (۹۰۷ ـ ۱۱۴۸ ق) با شکل گیری تشکیلات اداری آستان قدس رضوی ، نقاره خانه  حرم مطهر هم دارای تشکیلات اداری منظم و مدونی گردید . قدیمی ترین سند  مربوط نقاره نوازی در حرم رضوی مربوط به سال ۱۰۱۱ هجری قمری است که به درویش حاجی محمد طبال که به وی کوسچی نیز گفته می‌شده است، حقوق پرداخت شده است (سند شماره ۱/۱۸۸۸۱ موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی ).  

قدیمی ترین سند در مورد نقاره خانه

سنت  نقاره نوازی در دروه افشاریه نیز  به همین شکل ادامه داشت . در دوره قاجار  بر اساس منابع  موجود به نظر می‌رسد جایگاه نقاره‌خانه و نقاره‌نوازی در حرم رضوی برای عموم مردم به امری مقدس تبدیل شده بود، به گونه‌ای که حتی برای برآورده شدن حاجات «به نقاره‌خانه  حضرت متمسک» می‌شدند. در این زمان به  کارکنان نقاره خانه عملجات شکوه می گفتند. به نظر می‌رسد این تعابیر گویای تغییر اساسی در ماهیت و وظیفه نقاره‌خانه در این دوره است. وظیفه‌ای که از نوبت‌نوازی صرف به نشانی از عظمت و جلال در حرم رضوی تبدیل شده است.

در دوره پهلوی برای نخستین بار از آغاز نقاره‌نوازی در حرم رضوی شاهد توقف چند ساله  این سنت هستیم. در دوره پهلوی اول در سال  ۱۳۱۴ تا سال ۱۳۲۱ نقاره نوازی تعطیل می‌شود. به نظر می‌رسد واقعه مسجد گوهرشاد و سیاست‌های خاص مذهبی رضا شاه در این خصوص تأثیرگذار بوده است.

به هر روی پس از شهریور ۱۳۲۰ و سقوط رضا شاه، همان گونه که در سراسر کشور بسیاری از مقیدات و موانعی ایجاد شده برای امور مذهبی و سیاسی از میان رفت، نقاره‌خانه امام رضا (ع) نیز مجدداً شروع به فعالیت کرد. این سنت تابه امروز جریان دارد و هر روز صبح و شام  و یا در اعیاد و جشن ها نوای آن دل هر زائر و مجاوری را به تپش در می آورد.

زهرا فاطمی مقدم، کارشناس مسئول ارزشیابی مرکز اسناد آستان قدس رضوی