فرهنگ نامه اهل بیت علیهم السلام کلید گره گشای مباحث دقیق و عمیق معارف اهل بیت علیهم السلام است که در ساده‌ترین و کوتاه‌ترین عبارت به شرح معانی واژگان وحی قرآنی و احادیث نبوی و اهل بیت علیهم السلام می‌پردازد. این اثر که با همکاری حدود ۵۰ نفر از محققان متخصص در حوزه دانش کلام، قرآن پژوهی و حدیث پژوهی نگاشته خواهد شد، نخستین اثر مرجع برای کشف و ارائه معارف اصیل وحیانی با استناد و استنباط از خود آیات و روایات می‌باشد بر همین اساس برای واکاوی روند پروژه فرهنگ نامه معارف اهل بیت علیهم السلام با حجت السلام سیدحسن طالقانی، مدیر گروه فقه العقائد به گفتگو پرداختیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:
*پروژه جدید پژوهشکده معارف چیست؟ و چه هدفی را دنبال می‌کند؟
پروژه‌ای که اخیراً در گروه فقه العقائد پژوهشکده معارف اهل‌بیت علیهم السلام آغاز شد، با عنوان فرهنگ‌نامه معارف اهل‌بیت علیهم السلام است. این فرهنگ‌نامه مثل سایر فرهنگ‌نامه‌ها به بیان معنای واژگان و اصطلاحات می‌پردازد. البته با این تفاوت که هدف فرهنگ‌نامه اهل‌بیت توضیح معنا و کاربردهای کلمات و اصطلاحات کلامی و اعتقادی به کار رفته در متن قرآن و روایات است؛ یعنی ما در فرهنگ‌نامه اهل‌بیت تلاش می‌کنیم کاربردهای مختلف و معانی به کار رفته در قرآن و روایات برای مهم‌ترین کلیدواژه‌ها و اصطلاحات قرآن و روایات را در این فرهنگ‌نامه ارائه کردیم.
*این پروژه چه مدت طول خواهد کشید؟ و چه دستاوردها و نتایجی را به دنبال خواهد داشت؟ به عبارتی چه مشکل و مسئله‌ای را در نشر معارف اهل بیت علیهم السلام حل خواهد نمود؟
پیش‌بینی می‌کنیم طبق برنامه، تولید و تدوین فرهنگ‌نامه تا دو سال آینده تمام بشود و ان شاء الله بتوانیم فرهنگ‌نامه اهل‌بیت را در حدود چهار مجلّد روانه بازار کنیم. تولید این فرهنگ‌نامه برای مجموعهه محقّقان و اهل دانشی که با حوزه قرآن و روایات اهل‌بیت علیهم السلام مأنوس هستند و به متن قرآن و روایات مراجعه دارند، بسیار راهگشاست و به تعبیری به عنوان کتابی در کنار دست و روی میز هر محققی در حوزهٔ معارف دینی لازم است. این فرهنگ‌نامه کار را در فهم دقیق معانی اصطلاحات به کار رفته در قرآن و روایات هموار و آسان خواهد کرد.
*پژوهشکده معارف اهل بیت علیهم السلام و بالخصوص گروه فقه العقائد چه پروژه‌های دیگری در دست اجرا دارد؟
پژوهشکده معارف اهل‌بیت علیهم السلام در گروه حدیث، گروه روش‌شناسی، گروه فقه العقائد، پروژه‌های مختلفی را در راستای تبیین معارف اهل‌بیت علیهم السلام مبتنی بر روش اجتهادی و همچنین پاسخگویی به شبهات و دیدگاه‌های مخالفان در دست دارد. البته طبیعی است برای رسیدن به نقطه مطلوب، می‌بایست ابتدا زیرساخت و مبانی لازم برای ورود به حوزه اجتهاد در عقاید فراهم شود. از همین رو، در همه گروه‌ها پروژه‌های بنیادینی در حال انجام است. در گروه فقه العقائد هم چندین پروژه مهم در همین راستا در دست انجام است، از جمله پروژه موسوعه جامع احادیث اعتقادی که با بازخوانی مجموعهٔ میراث حدیثی، داده‌های مرتبط با مباحث اعتقادی استخراج شده و در یک نظام جامع و تفصیلی دسته بندی و ارائه خواهد شد.
پروژه دیگری که در دست انجام است، پروژه جستارهای اعتقادی است که در حقیقت به تشکیل پرونده علمی و بازخوانی و ارائه مهم‌ترین دستاوردها و تلاش‌های علمی پیرامون موضوعات مختلف اعتقادی می‌پردازد؛ یعنی ما در پروژه جستارهای اعتقادی، یک بار تلاش‌هایی که محققان و بزرگان پیرامون موضوعات مختلف اعتقادی با رویکردهای متفاوت انجام داده‌اند را بازخوانی می‌کنیم و مجموعه‌ای از بهترین تلاش‌ها و کارهای انجام شده را در یک مجموعه در اختیار محققان قرار می‌دهیم.
پروژه دیگر بحث احیای آثار و در حقیقت مجموعه‌هایی از تلاش‌های بزرگانی که با روش اجتهادی به استخراج باورهای اعتقادی از کتاب و سنت پرداخته‌اند، آنها در قالب مناسب احیا و منتشر می‌شود.
و از جمله همین پروژه فرهنگ‌نامه اهل‌بیت علیهم السلام که با ارائهٔ معانی و کاربردهای واژگان به کار رفته در آیات و روایات، کمکی برای ورود به عرصه اجتهاد در عقاید می‌کند.
*این پروژه سابقه‌ای در محیط‌های علمی مثل حوزه یا دانشگاه در ایران و جهان داشته است؟ وجه تمایز این پروژه با مدل‌های مشابه چیست؟
البته تولید و تألیف فرهنگ‌نامه امر متداولی در دنیا بوده و هست و در حوزه‌های مختلف، فرهنگ‌نامه‌نویسی انجام شده است. پیش‌تر در حوزه قرآن کریم هم فرهنگ‌نامه‌ای به همت جمعی از محققان در حوزهٔ علمیه قم تنظیم شد که البته محدود به واژگان و مفاهیم اعتقادی نیست، ولی در عین حال فرهنگ‌نامه قرآن کریم تمام حوزه‌های مرتبط و به کار رفتهٔ در قرآن کریم را پوشش می‌دهد.
در پروژه حاضر تأکید بر روایات اهل‌بیت است و از آنجا که اهل‌بیت علیهم السلام مفسّران حقیقی قرآن هستند، حتی واژگان قرآنی هم با توجه و عنایت به تفسیر اهل‌بیت و در کنار کاربردهای واژه در روایات معنا می‌شود، به گونه‌ای که محققان بتوانند همه استعمالات و کاربردهای واژه را در مجموعهٔ آیات و روایات پیش رو داشته باشند.
در حقیقت برای تألیف فرهنگ‌نامه و مجموعهٔ آیات و روایات مرتبط با هر موضوعی مطالعه می‌شود و محتوای آن در کوتاه‌ترین متن و در ساختار مناسب به خواننده ارائه می‌شود.
مدخل‌های فرهنگ‌نامه هم عین کلمات و اصطلاحات قرآنی و روایی است که معنای خاصّ اعتقادی دارند. در حقیقت واژگانی که در متن مقدّس یعنی در قرآن و روایات، فقط در معنای لغوی استعمال شده باشد و معنای خاصّی و اصطلاح خاصّ اعتقادی نداشته باشد، در این فرهنگ‌نامه ذکر نمی‌شود و مدخل‌های فرهنگ‌نامه فقط واژگانی هستند که معنای خاصّ اعتقادی و یا کلامی دارند و این فرهنگ‌نامه مجموعهٔ کاربردهایی که واژه در قرآن و روایات دارد را به خواننده ارائه می‌کند.
*طرح‌ها و برنامه‌های آتی پژوهشکده معارف اهل بیت علیهم چیست؟
پژوهشکده معارف اهل‌بیت علیهم السلام برنامه‌های دیگری هم در دستور کار دارد، از جمله تولید منابع آموزشی در حوزهٔ کلام امامیه، مبتنی بر معارف اهل‌بیت علیهم السلام؛ شرح آیات و روایات مشکله، پروژه‌ای است که در صدد تبیین و توضیح مشکلات اخبار و آیات خواهد بود و با استفاده از تلاش‌های پیشینیان، تلاش می‌کند حلّ این معضلات و مشکلات اعتقادی را در قالب جدید ارائه کند. همچنین شرح مهم‌ترین متون موجود در حوزهٔ فقه العقائد، آثاری که در حوزهٔ کلام اجتهادی توسط بزرگان امامیه تولید شده و نیازمند شرح و بازگویی نکات و ظرایف آن است، در قالب شروحی ارائه خواهد شد و البته مهم‌ترین پروژه و در حقیقت برنامه‌ای که در دستور کار گروه فقه العقائد است، تبیین معارف موجود در کتاب و سنت و حلّ معضلات و مشکلات اعتقادی که در قالب پروژه‌های فردی و گروهی انجام خواهد شد. طبیعتاً اهداف پژوهشکده و گروه فقه العقائد در راستای برنامه دوازده‌ساله‌ای که پیش بینی شده در حال انجام است و پروژه‌ها به ترتیب اهمیت و اولویتی که دارند، در حال انجام است.
امیدواریم که بتوانیم خدمتی را به مکتب اهل‌بیت علیهم السلام و دوستان و شیعیان اهل‌بیت علیهم السلام ارائه کنیم.
نظر شما