هر چند که انجام این زیارت در تمامی زمان‌ها مفید است اما برخی از ایام هستند که زیارت در آن‌ها مورد تاکید بیشتری قرار گرفته است. روزهای خاص ولادت، شهادت، بیست‌وسوم و بیست‌وپنجم ذی‌القعده، ماه رمضان و ماه رجب از این ایام هستند.

همزمان با بیست و سوم ماه ذی‌القعده، یکی از روزهای زیارتی ثامن الحجج(ع) با آیت‌الله محمد باقر تحریری، استاد اخلاق و تولیت حوزه علمیه مروی تهران درباره فضائل زیارت و حمکت افضلیت زیارت امام رضا(ع) به گفت‌وگو پرداختیم.

عارفاً به حق الامام

آیت‌الله تحریری در ابتدا با بیان اینکه روز بیست‌وسوم ذی‌القعده روز زیارتی مخصوص امام رضا(ع) بوده و زیارت آن حضرت از دور و نزدیک سنت است؛ می‌گوید: درباره فضائل زیارت هشتمین امام شیعیان روایات متعددی آمده است. در یکی از این روایات که از خود حضرت نقل شده، آمده است هر کسی مرا در غربت زیارت کند، روز قیامت در سه جا نزد او خواهم آمد تا از ترس‌های آن‌جا نجاتش دهم. متن این حدیث در کتاب الخصال آمده است: مَنْ زَارَنِی عَلَی بُعْدِ دَارِی أَتَیْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی ثَلَاثِ مَوَاطِنَ حَتَّی أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَایَرَتِ الْکُتُبُ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمِیزَانِ. یعنی هر فردی مرا در غربت زیارت کند، روز قیامت سه جا نزد او خواهم آمد تا از ترس‌های آن‏جا نجاتش دهم. ابتدا هنگامی که نامه‌‏های اعمال مردم از راست و چپ به پرواز در آید. دیگر نزد صراط و سپس نزد میزان.

او به روایتی دیگری از امام جواد(ع) در رابطه با زیارت پدر بزرگوارشان امام رضا(ع) نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: کلینی از محمد بن سلیمان روایت کرده است که از امام جواد(ع) پرسیدم بعد از حج واجب، حج دوباره و مستحبی به جای آوردن فضیلت بیشتری دارد یا به قصد زیارت پدر بزرگوارت علی بن موسی الرضا(ع) به خراسان رفتن؟ حضرت فرمود: رفتن به خراسان و زیارت امام رضا(ع) افضل است. در روایت دیگری نیز احمد بن محمد بن بزنطی روایت می‌کند که در نامه حضرت رضا(ع) خواندم که نوشته بود به شیعیان من این پیغام را برسان که زیارت من معادل یک هزار حج است. گوید به فرزندش امام جواد(ع) عرض کردم آیا هزار حج؟ فرمود: به خدا قسم هزار هزار حج، برای کسی که عارف به حقش باشد.

امام رضا(ع) شرط ورود به حصن خداوند

این استاد اخلاق ادامه می‌دهد: امام جواد(ع) درباره فضیلت و برتری زیارت امام رضا(ع) توضیح می‌دهد و می‌فرماید برتری زیارت پدرم از زیارت امام حسین(ع) به این دلیل است که تمام مردم امام حسین(ع) را زیارت می‌کنند، ولی پدرم را غیر خواص از شیعیان زیارت نمی‌کنند. دلیل آن هم این است که زیارت امام رضا(ع) با اعتقاد به امامت آن حضرت معنا پیدا می‌کند.

او یادآور می‌شود: زیارت ائمه(ع) و همینطور امامزادگان به لحاظ اینکه از فرزندان رسول خدا(ص) هستند و از نظر محبت به این اولیاء(ع)، بدون فضیلت نیست اما این فضیلت اساسی که نجات بخش انسان در عالم است معرفت داشتن به حق اولیاء الله است.

تولیت حوزه علمیه مروی تهران خاطرنشان می‌کند: معرفت به حق هم همان فرمایش امام رضا(ع) است که در حدیث سلسله‌الذهب بیان شده است. این حدیث که به حدیث حصن هم معروف است، حدیثی قدسی منقول از امام رضا(ع) در باب توحید و شروط آن است. امام رضا(ع) این حدیث را هنگام عبور از نیشابور به طرف مرو بیان کرده و راویان این حدیث همگی امامان معصوم‌اند تا به پیامبر(ص) و سرانجام به خداوند می‌رسد. بر اساس این حدیث، اعتقاد به توحید باعث نجات از آتش جهنم است، ولی امام رضا(ع) خود را شرط این نجات معرفی کرده است. به گفته عالمان شیعه، منظور امام رضا(ع) اعتقاد به امامت و ولایت است که همان اعتقاد به ولایت بلافصل امیرالمؤمنین علی(ع) است.

زیارت خداوند در عرش

آیت‌الله تحریری اظهار می‌کند: برای زیارت امام رضا(ع) در ۲۳ ذی‌القعده که بنا بر قولی سالروز شهادت حضرت(ع) هم می‌باشد ثواب بسیاری بیان شده و زیارت آن حضرت از دور و نزدیک در این روز مستحب است. برای این زیارت آدابی عنوان شده که کامل آن در مفاتیح الجنان ذکر گردیده است. شخصی که مسیری را با توجه به مقام و جایگاه امامت و با تحمل رنج‌های سفر طی کرده، هنگام رسیدن به حرم مطهر باید آداب زیارت را مراعات کند. غسل کرده و پاک و مطهر و با آرامش و با توجه به ذات اقدس الهی در روضه مقدسه گام بردارد. از این جهت که زیارت امام، زیارت خدای متعال است. در حدیثی از امام موسی کاظم(ع) آمده است هر فردی که یک ‌شب در محضر امام رضا(ع) بیتوته کند، خداوند متعال را در عرش الهی زیارت می‌کند، یعنی در روز قیامت کسانی که به زیارت امام رضا(ع) مشرف شده‌اند، در عرش الهی جای می‌گیرند.

او تاکید می‌کند: هنگام داخل شدن به روضه منوره حضرت با گفتن این اذکار زیارت خود را شروع کرده و بگویید: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ اللَّه. یکی از ویژگی‌های مهم زیارت امام رضا(ع) این است که نام هر یک از چهارده معصوم(ع) در آن با ویژگی‌هایی آمده است. شهادت بر رسالت نبی اکرم(ص) با خصوصیاتی که ذکر شده، شهادت بر ولایت امیرالمومنین(ع) و صلوات بر صدیقه طاهره(س) و...  در این زیارت ذکر اهل بیت(ع) با صلوات‌های خاصی همراه است. این صلوات‌ها بیانگر جایگاه خاص ائمه(ع) نزد خدای متعال است و به برکت این جایگاه فیوضات گوناگون و دوری از شر دنیا و آخرت را از خدای متعال را طلب می‌کنیم.

آیت‌الله تحریری در پایان تاکید می‌کند: این زیارت باید دو وجه داشته باشد. یکی ابراز ارادت و مودت و اعلام تبعیت از مقام امام و اظهار ولایت و دیگری ابراز برائت و دوری از دشمنان ایشان. شاید به نظر برسد که برخی از این اعمال برای زیارت از نزدیک است اما سلام‌هایی کوتاه برای بعد از زیارت ذکر شده که مناسب زیارت از راه دور است. می‌توان با هر فاصله‌ای و در هر شهری زائر حرم امام رضا(ع) شد. برای این کار کافی است رو به قبله یا رو به سمت مشهد آقا امام رضا(ع) ایستاده و سلام‌ به حضرت را به عنوان زیارت امام(ع) با همان نیت و حال و هوای زیارت قرائت کنیم. واقعیت و ماهیت زیارت، اظهار محبت و ابراز بیعت با مقام امامت است، چه از راه دور و چه از راه نزدیک. این زیارت برای زائر وظایفی به دنبال می‌آورد. زائر پذیرفته است که امام(ع) الگو و مقتدای او در جمیع شئون است پس باید رنگی از امام در زندگی او دیده شود.