از ریزش ساختمان ‌پلاسکو و آتش سوزی در کلینیک سینا اطهر تا سوختن انبار لوازم موتورسیکلت در میدان رازی و آتش گرفتن انبار چسب در بازار سید ولی تهران و حوادث مشابه آن، همه حکایت از درد تدبیری است که بر جان و مال مردم وارد شده است.

این داستان واقعی، روایت بازارها و ساختمان هایی است قدیمی با سقف های شیروانی درخیابان های شلوغ که حتی خودروهای آتش نشانی هم راهی به آن ها ندارند! بازارهایی که به گفته مسئولان بارها و بارها اخطار نداشتند ایمنی گرفته اند، اما گویا گوش کسی بدهکار نیست و خطر همچنان بیخ گوش مشتری و فروشنده و رهگذر وجود دارد.  

رئیس پیشین هیئت مدیره انجمن صنفی مهندسان صنعت ساختمان کشور داستان بافت قدیمی و سنتی  بازارها در سراسر کشور را چیزی شبیه به همان بافت های فرسوده در کشور می داند که از نظر ایمنی  و حوادث طیبیعی مثل زلزله و یا آتش سوزی که نمونه های آن را در روزها و ماه های اخیر دیدیم، بسیار آسیب پذیر هستند.

وابستگی تجارت و اقتصاد به بازارهای قدیمی

علیرضا سرحدی در گفت وگو با قدس با بیان اینکه بحث بر سر این است که وجود کدام یک از این بافت های فرسوده و بازارها چقدر ضرورت دارد، ادامه می دهد: در قسمت های مسکونی بافت های فرسوده باید اصلاح شود هرچند هنوز هم کار جدی در این خصوص انجام نشده است؛ اما در مورد بازارهای قدیمی و سنتی این تناقض وجود دارد که ما هنوز تولید، اقتصاد و تجارتمان چقدر به این بازار های سنتی وابسته است، با اینکه این همه پاساژها و مجتمع های تجاری مدرن و لوکس داریم، چگونه می شود که بازهم برخی از مالکان هنوز حجره های خودشان را در این بازارهای سنتی نگه داشته اند. اگر موضوع حفظ آثار ملی و بناهای قدیمی در بازار های سنتی  و قدیمی است که باید گفت بسیاری از این آثار و ابنیه تاریخی را سال های سال است در بسیاری از بازارهای سنتی و قدیمی کشور و همین بازار بزرگ تهران از بین برده اند و تلاش چندانی برای اینکه بافت بازار و اینکه شکل سنتی آن بخواهد حفظ شود به عنوان میراث فرهنگی دیده نمی شود.

وی با بیان اینکه از این بازار های سنتی و قدیمی درکشور به طور مرتب استفاده می شود، می گوید: زمانی می توانیم مکان یا بازاری قدیمی را به عنوان میراث فرهنگی حفظ کنیم که آنجا حالت موزه پیدا کند؛ نه اینکه سراهایی در آن بازارها ایجاد می کنند و از آن به عنوان رستوران و ...استفاده می شود.

این کارشناس صنعت ساختمان با اشاره به اینکه درهمین بازار تهران در بسیاری از قسمت ها سقف سنتی بازار را برداشته و تیرآهن گذاشته اند و با ایرانیت سقف های کاذب درست کرده اند و تمام آن بافت را از بین برده اند، می گوید: اگر قرار است ایمنی در این بازارها به وجود بیاید و بافت سنتی آن حفظ شود، باید بسیاری از فعالیت های اقتصادی تعطیل شود و یا در کنار بازار، پاساژها و بازارهایی ساخته شود تا این فعالیت های اقتصادی از بازارهای سنتی و ناایمن قدیمی بیرون بیاید و آنجا فقط به عنوان یک گذر سنتی و یک گذر گردشگری به عنوان محل باارزش فرهنگی حفظ شود.

سرحدی با اشاره به اینکه در این بازارهای سنتی وقتی قرار است تجارت صورت بگیرد و اجناس خرید و فروش شود، با همان مدل قدیمی و تهویه هوای قدیمی نمی شود فعالیت داشت، ادامه می دهد: بازارهای قدیمی و سنتی در تهران و برخی از شهرهای کشور حالا حالاها دارند کار می کنند، ولی اگر بتوانند برخی از حجره ها و تیمچه ها را از بازار خارج کنند،آن وقت می شود آن ها را ایمن سازی کرد و ایمن سازی هم به صورت مرمت آثار باستانی و تاریخی باید انجام شود، نه اینکه سقف آن را برداریم و آهن کار کنیم.

بازارهایی بدون راه فرار

بخشی از حوادثی که در بازارهای قدیمی و سنتی اتفاق می افتد به دلیل وجود گذرها و کوچه های باریکی است که راه فراری ندارند و کمک رسانی ها را سخت و دشوار می کند.حجم زیادی از بار و کالا در آن ها وجود دارد که باید به بیرون منتقل شوند و بازار به عنوان یک گذرگردشگری و فرهنگی محفوظ شود.   

تا وقتی بازارهای قدیمی فعالیت می کنند و افراد زیادی در آن رفت و آمد دارند و نان بسیاری از افراد از آن تأمین می شود، چشم اندازی برای ایمن سازی آن ها وجود ندارد. اینکه برخی حجره ها بخواهند به صورت تکی ایمن سازی کنند، کاری از پیش نمی برند، چراکه اگر آتش به جان هر حجره و مغازه ای بیفتد، دامن تمام مغازه های بازار را خواهد گرفت.

وی با اشاره به اینکه سازمان نظام مهندسی وظیفه نظارت بر ساخت و سازها را برعهده دارد، می گوید: متولی اصلی ایمنی در ساخت سازها در وهله نخست شهرداری ها هستند؛ چرا باید حتی در ساختمان ها و مجتمع ها و بازارهای نوساز هم این ناایمنی را داشته باشیم؛ چرا باید در فهرست اعلامی ساختمان های ناایمن تهران بیش از ۸۰ درصد ساختمان هایی باشد که تازه ساخته شده اند.

سرحدی ادامه می دهد: به نظر می رسد مشکل خیلی اساسی تر از این باشد که چند حجره دار و مغازه دار به فکر ایمنی املاک خود باشند؛ شهرداری باید در این کار جدیت داشته باشد،فشارها را بیشتر کند و به موضوع ناایمن بودن بازارها و ساختمان ها بیشتر نظارت کند، اما متأسفانه در شهرداری این اراده وجود ندارد و مسئله ایمنی، ترافیک و آسایش مردم در درجه دوم و سوم اهمیت قرار دارد و وهله نخست گرفتن پول از افراد و مغازه داران است.

وی با تأکید بر اینکه ساختمان غیر از اینکه سرمایه ملی و سرپناه مردم است، تبدیل به یک مسئله جانی و امنیتی شده است، ادامه می دهد: آمارهایی که الان از بازارها و ساختمان‌های ناایمن اعلام می‌شود، ساختمان‌های با اهمیتی هستند و منزل مسکونی من و شما نیست که خدایی نکرده با اتفاقی، ۱۰ نفر آدم از بین بروند؛ بلکه ساختمان‌هایی هستند که هر روز تعداد زیادی افراد در آنجا و اطراف‌ آن ها تردد می‌کنند.

حریم و نظم شهرسازی در هیچکدام از آن‌ها رعایت نشده و در بافت‌های فشرده و نزدیک به هم ساخته شده است؛ طوری متراکم است که اگر بخواهند دست بزنند، ساختمان‌های اطرافش آسیب می‌بیند؛ بیشتر برج‌های تهران هم ذیل این موارد قرار می‌گیرند که خدایی نکرده اگر اتفاقی رخ دهد، شاهد فاجعه عظیمی خواهیم بود.

وی با اشاره به اینکه بازارها و ساختمان هایی در تهران و کشور ساخته‌ شده که در برابر زلزله و هیچ بلای دیگری ایمنی ندارند؛ می گوید: این را می‌دانند و رسانه‌ها هم بارها اعلام کرده‌اند، اما تا وقتی زلزله نیامده و آتش سوزی نشده، هیچ شخص و نهادی نمی‌خواهد به این موضوع ورود پیدا کند، وقتی هم که خدایی نکرده زلزله ای بیاید،آتش سوزی شود دیگر کسی نیست که آن را جمع کند و همه منتظر سرنوشت تلخ این ساختمان‌ها هستیم.

تغییرکاربری غیرمجازمسکونی به بازار

سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران هم با بیان اینکه بیشتر بازارهای سنتی و قدیمی در بخش مرکزی شهرها واقع شده و بیشتر جزو بافت‌های فرسوده هستند، ادامه می دهد: در گذشته اطراف این بازارها بیشتر کاربری مسکونی وجود داشته و شهروندان در کوچه‌ها و معابر این بازارها نیز رفت و آمد داشتند؛ اما در دهه‌های اخیر به مرور این مناطق تغییر کاربری غیرمجاز داده و بخشی به بازار تبدیل شده است.

جلال ملکی با تأکید بر وجود فروشگاه‌ها، مغازه‌ها، پاساژها و نمایندگی های متعدد شرکت‌های داخلی و خارجی و گردش میلیاردی پول در این بازارها می گوید:طبیعی است که در چنین مناطقی مردم هم حضور پررنگی دارند، از این رو اهمیت حفاظت و ایمنی این مناطق نیز بالا می‌رود.

وی با انتقاد از تغییر کاربری غالباً بدون دریافت مجوز لازم در بسیاری از این بازار ها ادامه می دهد: هرساختمانی بر اساس نوع کاربری که دارد طراحی و ساخته می‌شود و تمام تأسیسات و تجهیزات ساختمان از جمله سیم‌ کشی‌های برق، لوله کشی گاز و آب  بر این اساس تعبیه می‌شود؛ حالا اگر ساختمانی بدون در نظر گرفتن این شرایط اقدام به تغییر کاربری کند و تاسیسات و تجهیزات بنای قدیمی را متناسب با کاربری جدید نکند ریسک خطر در آن محل بالا می رود.

متأسفانه این مشکل در بسیاری از نقاط شهرها به چشم می خورد که افراد بدون توجه به خطرات موجود، اقدام به تغییرکاربری غیراصولی و بدون مجوز لازم می‌کنند و با این کار به ویژه در ساختمان‌های مسکونی ضریب خطر را برای ساکنان بالا می‌برند که در بازارهای سنتی نیز این پدیده به چشم می‌خورد و اتفاقاً به دلیل تجمع مغازه‌ها موضوع حساس‌ تر هم می‌شود.

سیم کشی های قدیمی و انشعابات غیرمجاز

سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران یکی از مهم ترین دلایل بروز آتش سوزی در بازار یا ابنیه‌های قدیمی به ویژه با کاربری کارگاه یا انباری را سیم کشی های قدیمی و فرسوده می داند و می گوید: محدوده بازار به ویژه ساختمان های قدیمی تر با آشفتگی وحشتناکی در نحوه سیم کشی های کاملاً غیر اصولی و غیر ایمن مواجه می شویم و از آنجا که در یک پاساژ یا ساختمان قدیمی بیشتر مغازه‌ها و انبارها به صورت خودسرانه و بدون در نظر گرفتن میزان مجاز باردهی کنتور برق و توان خروجی سیم های برق، اقدام به سیم کشی و انشعابات فراوان کرده‌اند و اغلب به دلیل استفاده از سیم های نامناسب و استفاده نکردن از فیوزهای کارآمد و استاندارد، موجب ایجاد حرارت و شعله وری می‌شوند و در صورت بروز آتش سوزی، شعله های آتش از طریق سیم های برق به سادگی به اطراف و دیگر مغازه ها نیز سرایت می کند.

ملکی سقف‌های شیروانی را یکی دیگر از عوامل بروز حوادث عنوان می کند و ادامه می دهد: بخش‌های قدیمی بازار، دارای سقف های شیروانی است که از ورق های فلزی که از داخل با تعداد زیادی چوب به جای پروفیل فلزی ساخته شده و حتی بعضی کسبه با بی احتیاطی اجناس خود را نیز در آن قسمت قرار می دهند و مانند انباری استفاده می کنند و عبور سیم های برق از فضای داخلی این سقف ها، احتمال آتش سوزی را افزایش می دهد.

وی با تأکید بر اینکه ایمن سازی بازار تنها برعهده شهروندان و کسبه نیست و سازمان های مرتبط نیز باید کمک کنند، ادامه می دهد: وزارت کار، اتحادیه ها و صنوف مختلف با بازرسی از کارگاه ها و مغازه ها بویژه در بازار، باید مالکان را مجبور به ایمن سازی محل کسب خود کنند و مجوز ادامه فعالیت آنان را منوط به دریافت تأییدیه ایمنی از سازمان آتش نشانی کنند.

هنوز خانه هایی که تیرچوبی هستند و با یک آتش سوزی کوچک تخریب می شوند،به عنوان انبار و کارگاه استفاده می شوند و کارگران در آن کار می کنند.