با توجه به دیدگاه جهان شمول اسلامی و ارزشهای جهانی، اسلام به جهانی سازی معتقد است. محور این جهانی سازی نیز پیش از آن که بر مبنای نژاد، قومیت و یا سرزمین باشد؛ بر اساس اشتراک اعتقادی بنیان شده است و هر فردی با هر رنگ و نژاد و سرزمینی، می‌تواند با پذیرفتن اصول اعتقادی اسلام، جزیی از امت اسلامی باشد. امروز با رشد تکنولوژی و با توجه به خاستگاه جهانی شدن، غرب به شدت در پی جهانی سازی غربی آمریکایی است و در این وضعیت جهان اسلام نیز باید برای ایجاد جهانی اسلامی، تمامی تلاش خود را به کار گیرد. در این میان حج و خانة خدا با عنایت به ظرفیت‌هایی که دارند، می‌توانند نقش مهمی در جهانی سازی اسلامی ایفا کنند.

نقش حج و خانه خدا در فرآیند جهانی سازی

متأسفانه با وجود اینکه در خصوص جهانی شدن و یا جهانی سازی، انبوهی از اطلاعات و تحقیقات عمیق و عالمانه وجود دارد، اما رابطة جهانی شدن و حج و ظرفیت‎‌های این کنگرة عظیم عبادی سیاسی کاملاً مغفول مانده است. وجود کانونی همانند بیت‌الله الحرام و انجام فریضه‌ای مانند حج که بیش از دو میلیون مسلمان به دور از تمامی اختلافات نژادی، مذهبی، اجتماعی و سیاسی از سراسر دنیا در آن شرکت می‌کنند، بی شک نقشی اساسی در جهانی شدن و یا جهانی سازی، چه از نظر روش و چه از نظر محتوا می‌تواند ایفا کند که متأسفانه از ظرفیت‌های آن، نه تنها بهره‌برداری نشده که حتی در عرصة نظریه پردازی نیز هنوز گامی برداشته نشده است.

شاید در میان تمامی تکالیف و مناسک دین، هیچ یک همانند حج، جهان‌گرا نباشند. اگر نگاهی به سایر تکالیف دینی بیفکنیم، بیشتر مخاطبین مسلمانان هستند و با تعابیری همانند «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» به کار رفته‌اند، اما خانة خدا و حج از مفاهیمی هستند که مخاطبین آنها تمامی انسانها بوده و ظرفیت هدایت تمامی انسانها را دارند. جالب آنکه حتی در میان سایر ادیان و فرهنگ‌های جهان نیز عملی همانند حج و با ظرفیت‌های آن دیده نمی‌شود که دارای مناسکی با مفاهیم جهانی بوده و استعداد گرد آوردن پیروان خود از سراسر دنیا را داشته باشد.

به عبارت دیگر گویی حج وسیله و اهرمی است که جهان شمولی اسلام را با تمام مناسک خود، نمایندگی می‌کند و نماد کامل جهان شمولی اسلام است.

نقش محوری کعبه در هدایت جهانی

درباره برخی از جلوه‌های جهانی بودن خانة خدا و کنگرة عظیم حج با توجه به آیات و روایت می‌توان گفت که مهمترین ویژگی آن جهانی بودن است. زیرا این خانه نخستین خانه‌ای است که برای هدایت انسانها بنا شده و دوم ام‌القرای جهان است. خانه خدا نقش هدایت جهانی دارد. در سورة آل عمران، پس از آن که خانة خدا ویژگی جهانی می‌‎یابد، فلسفه و هدف از تأسیس این خانة جهانی نیز بیان می‌شود «هُدیً لِلْعالَمِین». هدایت بودن کعبه بدین معناست که این خانه راه درست و مسیر سعادت را به مردم نشان می‌دهد و آنان را به کرامت و قرب الهی راهنمایی می‌کند.

ویژگی دیگری که برای خانة خدا در سورة آل عمران بیان می‌شود، امنیت است که هر که داخل آن شود، از هر نظر در امان است. خانة خدا و حج ظرفیت الهام بخشی برای یکی از مهمترین محورهای جهانی شدن را دارد که مباحث امنیت پژوهی است. دیگر اینکه کعبه مایه قوام بشر است. خدای متعال در آیه 97 سوره مائده خانه خود را مایه قوام انسان‌ها معرفی کرده است. «جَعَلَ اللهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ...». در این آیة شریفه سه عامل قوام دین مردم، ماه حرام قوام جان مردم، غذا قوام جسم مردم معرفی شده است. در این آیه مفهوم عام ناس اهمیت دارد. به این معنا که خانة خدا ظرفیت و توانایی رشد و توسعة امور دنیوی و اخروی تمامی مردم را دارد و این خود نشانگر نگاه جهانی اسلام به کعبه است.

حج، عبادتی فرا ملیتی و فرا مذهبی

معمولاً هنگامی که سخن از خانة خدا و ابعاد جهانی آن است، ناخودآگاه ذهن به حج و مناسک آن متبادر می‌شود. چه اینکه مهمترین جلوه و تبلور عملی خانة خدا، همان حج و مناسک آن است که خداوند در قرآن کریم بارها به اصل و وجوب آن اشاره کرده است. هیچ کدام از مناسک دینی، همانند حج جنبة اجتماعی و فراملیتی ندارد. تمامی تکالیف اسلامی یا به صورت فردی است مانند نماز، روزه و... و یا به صورت منطقه‌ای مانند نماز جماعت، نماز جمعه اما هیچ یک مانند حج، فرا ملیتی و فرا مذهبی نیست. در برخی از احکام دینی، میان مذاهب اختلاف وجود دارد اما در حج، میان فرق اسلامی، اجماع مشاهده می‌شود. مسائلی چون احرام، طواف، وقوف به عرفات، مشعر، منا و اعمال آن، همه مورد قبول جهان اسلام است. این در حالی است که 57 کشور از کشورهای جهان مسلمانند و کم و بیش از تمامی این کشورها هر سال نمایندگانی در این مراسم بزرگ حضور می‌یابند.

وجود چنین کنگره‌ای در میان ادیان مختلف سابقه ندارد که پیروان یک دین با تمامی گرایش‌ها و مذاهب مختلف در آن، به صورت منسجم و یک پارچه و بی توجه به اختلافات درون مذهبی، گرد هم آیند و برادرانه علی رغم وجود تفاوت‌های اقتصادی، اجتماعی، نژادی و مذهبی، بی هیچ تنشی اعمال خود را به جا آورند.

چنین تفاهمی میان نمایندگان بیش از یک میلیارد و سیصد میلیون مسلمان؛ یعنی یک ششم جمعیت کرة زمین، می‌تواند، راهکارهای بسیار ارزشمندی جهت تفاهم بیشتر، تقریب اندیشه‌ها و در نهایت تصمیم سازی‌های مشترک در راستای جهانی کردن اسلام بیافریند.

حج دعوت جهانیان به توحید

مناسک حج در دو بعد نشانگر جهانی بودن آن است. نخست چگونگی برگزاری و دیگری سیر مناسک آن است.  هماهنگی و سیر اعمال حج نشانگر ظرفیت‌های مسلمانان در جهانی سازی اسلامی است. این که مسلمانان در اوقاتی خاص، با جامه‌ای واحد بر گرد خانة خدا طواف کنند و سپس در موعدی مقرر در عرفات ندای واحدی که همان ندای توحید است را سر دهند و غروب آفتاب سیل جمعیت به صورت همزمان به سوی مشعر حرکت کنند و از آنجا نیز در طلیعة صبح به طرف منا کوچ نمایند و قریب سه روز در منا بیتوته کنند، خود نشانگر ظرفیت‌های حج در عرصة یک صدا کردن مسلمانان در روند جهانی شدن است.

البته حضور بیش از دو میلیون نفر در مراسم حج، هر چند درخور توجه است اما آنچه اهمیت را دو چندان می‌کند، حضور نمایندگان سراسر جهان اسلام با دیدگاه‌ها، نژادها، تمایلات و عقاید مذهبی گوناگون است که اختلافات خود را فراموش می‌کنند و در اوج آرامش و برادری و برابری، به انجام مناسک حج مشغول می‌شوند. حوزه‌های مختلف اسلامی نیز در این مراسم مد نظر بوده است. مبانی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی اسلام، به خوبی در این همایش جهانی تبلور یافته است و می‌تواند با بهره‌‎برداری صحیح و حضور میلیونی مسلمانان سراسر جهان، در جهانی سازی اسلامی مؤثر افتد.

اگر بخواهیم محوری را به عنوان قدر مشترک و نقطة آغازین جهانی شدن اسلام در نظر بگیریم، بی‌شک، دعوت به توحید است که میان تمامی پیامبران و ادیان الهی مشترک بوده است و هیچ فریضه‌ای در میان آموزه‌های اسلامی همانند حج با عنایت به ماهیت مناسک نمی‌تواند دعوت به توحید را در سطح جهانی تبلیغ نماید.