گفته می شود که امام هادی(ع) این خانه را از دلیل بن یعقوب نصرانی خریده بود و پس از خاک سپاری این دو بزرگوار در این خانه تا سال ها خانه به همان شکل ابتدایی خود حفظ شده بود. این خانه در کوچه‌ای جای داشت که نامش را «راضه» یا «وصافه» می‌گفتند.امام زمان(ع) در این خانه به دنیا آمد. در کنار این خانه مسجدی قرار داشت.مردم برای زیارت این دو امام بزرگوار به درب این خانه می‌آمدند و از پنجره آن  مرقد آنها را زیارت کرده و سپس در مسجد نماز زیارت می خواندند.

حرمی که  حوادث بسیار دیده است

معزالدوله دیلمی در سال‌های ۳۳۵ تا ۳۳۷ تعمیراتی در حرم نمود که عبارتند از: پر کردن حوض آبی که در سرداب بود و تهیه ضریح چوبی جهت مرقد. وی اول کسی است که برای مرقد قبه و بارگاه ساخت. معزالدوله در عاشورای سال ۳۵۲ دستور داد در بغداد شیعیان شهر را تعطیل عمومی نموده ، عَلَم‌ها نصب نمایند و آشکارا برای سیدالشهدا عزاداری کنند. پس از آن در دوره‌های مختلف مرمت، تکمیل و نوسازی شده است. آل حمدان نخستین کسانی بودند که در این خانه تعمیراتی انجام دادند و پس از آن حاکمان آل بویه و پادشاهان سلجوقی بازسازی‌هایی در حرم انجام داده اند. این بازسازی ها گاه برای توسعه  بنا بوده و گاه به دلیل حوادثی بوده که برای حرم رخ داده است. حرم عسکریین در چند دوره درگیر حریق و آتش سوزی شده و در پی آن تعمیر و بازسازی شده است. ابن فوطی بغدادی در کتاب الحوادث الجامعه فی المائه السابعه در این باره  می‌نویسد: در سال ۶۰۴ حریقی در سامرا رخ داد و به ضریح علی الهادی و حسن العسکری سرایت کرد. در سال ۶۰۶ به دستور احمدالناصر لدین الله تعمیراتی در حرم امامین انجام گردید و بنای سرداب از اوست.در سال ۶۴۰ هجری نیز برای بار دوم در حرم درگیر آتش شد و در اواخر صفویه نیز امده است که  آتش شمع در چوب‌های ضریح و صندوق قبور اثر کرد و بخش‌هایی از حرم سوخت و حرم مجدد بازسازی و تعمیر شد.

بانیانی  از شاهان تا علما

در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوی در ۱۱۰۶ق ضریح از فولاد ساخته شد و حرم و رواق سنگ‌فرش شد.در نسخه خطی شماره ۱۶۳۶۲ کتابخانه آستان قدس رضوی که مجموعه‌ای متعلق به آقا جمال خوانساری است تاریخ این بازسازی ۱۱۰۹ق ثبت شده است.پس از صفویه در زمان ناصرالدین شاه، گنبد حرم  را از ثلث ثروت امیرکبیر تذهیب و طلایی کردند و شیخ عبدالحسین تهرانی بر این کار نظارت داشت. در این زمان به جز طلاکاری قبه تعمیرات دیگری مانند تعمیر صحن و ایوان، به کار بردن سنگ‌های مرمر سبز رنگ در اطراف مرقد و ترمیم قسمتی از دیوارهای صحن و کاشی کردن آنها را  انجام داده است. پس از او زمانی که میرزای شیرازی در سال ۱۲۸۸ قمری از نجف به سامرا مهاجرت کرد به دستور او تعمیراتی در صحن و حرم انجام شد. پس از او افراد دیگری از تجار،  بزرگان شیعه و همچنین علما در بازسازی حرم و آبادی شهر سامرا نقش داشته اند.

تخریب گنبد، تلخ ترین حادثه

اما این بازسازی ها پایان حوادث این صحن و سرا نبود. می توان گفت  آخرین واقعه ازهر  آنچه بر  این حرم گذشته است، تلخ تر و سخت تر بود. حرم عسکریین در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶شمسی در عملیات‌های تروریستی گروه‌های تکفیری آسیب بسیاری دید. در حادثه اول بخشی از گنبد حرم  که یکی از بزرگترین گنبدهای  مرقد امامان شیعه بود با پوشش آجری و طلاکاریش و همچنین تزئینات کاشی‌کاری در دیوارهای آن، فرو ریخت اما پایه‌های گنبد، بدنه اصلی و دیوارها، سالم باقی ماند. پس از این حادثه کار بازسازی و ساخت گنبد حرم شروع شد و سال ۱۳۹۴ به پایان رسید. وقتی به تاریخچه این حرم نگاه می اندازید، می تواند گفت آنچه بیشتر از نام شاهان به چشم می آید، رد پای هنرمندان ایرانی است که در این صحن و سرا در بین طلاکاری ها، کاشی ها و ایینه ها باقی مانده است. رد پایی که در بازسازی این بنا با ساخت ضریح در ایران تکمیل شد. در بازسازی حرم گنبد با بیش از ۲۳ هزار خشت طلا پوشانده شده است. ضریح حرم نیز به همت آیت الله العظمی سید علی سیستانی و به دست هنرمندان ایرانی ساخته شده است. گفته می شود در این بازسازی سعی بر این بوده که همه جنبه های هنری گذشته صحن و نشانه ها و اثر  هنرمندان قدیمی در آن حفظ شود و بنا مجدد به همان شکلی که بوده بازسازی شود.

ضریحی که در ایران ساخته شد

عملیات ساخت این ضریح مطهر از سال 89 در ایران آغاز و پس از دو سال به اتمام رسیده بود به گفته کارشناسان ضریح جدید با حفظ جنبه های هنری ضریح قدیمی و همچنین ریزه کاری های هنرمندان جدید  یکی از زیباترین ضریح ها در حرم امامان معصوم است. چوب یکی از مهمترین موادی است که در ساخت این ضریح به کار گرفته شده است. چوبی که در ساخت این ضریح استفاده شده از مرغوب‌ترین چوب‌های موجود در بازار است که بر اساس تحقیقات دانشمندان و طبق آزمایشات آنها حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال استحکام دارد.نقره ماده دیگری است که در کنار مس و طلا در ساخت این ضریح مورد استفاده قرا رگرفته است.  یکی از مهمترین ویژگی‌های این ضریح سقف معرق کاری شده آن  است. گره بندی های وسط سقف با اسماءالله و شبکه های داخلی با چهارقاب و شیشه های رنگی که روی هر قوس منقش به آیات الهی است، زینت داده شده است. برای هر کدام از این قبور  داخل ضریح یک صندوق خاتم کاری شده آماده شده است. استادان قلم زن، خاتم کار، منبت کار و مینا کار همه دور هم جمع شدند و با ساخت درب و پنجره های این ضریح این اثر هنری را با عشق به اتمام رسانده اند. با مرور مراحل ساخت این ضریح متوجه می شویم که هنرمندانی از شیراز، یزد و اصفهان و سایر شهرهای ایران هر کدام به نوعی درگیر ساخت این اثر هنری بوده اند و گویی همه ایران توانسته نقشی به یادگار بر این ضریح متبرک بنشاند.