محمدجواد گودینی نویسنده، مترجم و استاد حوزه و دانشگاه یادداشتی را با عنوان «فضیلت های معنوی امام علی بن ابی طالب (ع)» نوشته است:
امام الموحدین حضرت علی بن ابی طالب (ع) از جایگاهی بی مانند در امت اسلام برخوردار بوده و آراستگی‌های اخلاقی، رفتاری و شخصیتی آن بزرگوار، او را به عنوان یکی از الگوهای بی نظیر جهان اسلام بلکه جهان بشریت تبدیل نموده و گروه بسیاری از غیر مسلمانان نیز شیفته و مجذوب نیکی‌ها و خوبی‌های آن امام همام گردیده و زبان به ستایش او گشوده اند.
به دیگر سخن، امام علی (ع) نزد تمامی پیروان ادیان آسمانی (و در مواردی، غیر خداپرستان) محترم است و همه ی آزادی خواهان و کسانی که چراغ فطرت خویش را خاموش نساخته اند و فضائل اخلاقی و انسانی را ستوده و به مردان پارسا، خداجو، نیک سیرت و والاتبار احترام می‌گذارند، به چهره‌ی آسمانی این مرد الهی (ع) به دیده ی احترام و بزرگداشت می‌نگرند.
در این راستا، از شِبلی شُمیِّل (دانشمند و نویسنده مسیحی لبنانی) نقل است که در توصیف بزرگی و یگانگی امام علی بن أبی طالب (ع) چنین گفته است:
امام علی بن أبی طالب بزرگِ بزرگان بوده و نسخه‌ای یگانه به شمار می‌رود که خاور و باختر، کپی برابر اصل او را هرگز به خود ندیده است؛ نه در گذشته و نه در روزگار معاصر [امام علی «ع» یگانه ی روزگار است که کسی به مانند او، هرگز پای به گیتی نخواهد گذارد]. (الإمام علی (ص) صوت العدالة الانسانیة، ص ۴۱).
شیخ الرئیس ابن سینا به عنوان یکی از چهره‌های علمی سترگ در جهان اسلام که ریاضیات و فلسفه را با یکدیگر تلفیق نمود و نبوغ بالای خویش را در علم پزشکی با تألیف کتاب «شفا» و «قانون» به اثبات رسانده و برتری پزشکی خود را برای سده‌های متمادی حفظ نمود، از جمله شیفتگان سجایای اخلاقی و شخصیتی و نیز دانش گسترده امام علی (ع) بوده و در تشبیهی زیبا، امام (ع) را در میان دیگر مردم همانند قوه‌ی عاقله در برابر دیگر قوای انسانی (محسوسات) مانند کرده و برابر دانسته است:
«او در میان خلق چنان بود که معقول در میان محسوس». (جعفری، شرح نهج البلاغة، ج ۱ ص ۱۸۱).
پیامبر اسلام (ص) که بیش از دیگران از فضیلت‌ها و آراستگی‌های امام علی (ع) آگاه بوده و او را از کودکی نزد خود تربیت نمود و در همه ی شرایط و سختی‌ها نیز او را در کنار خود داشت، در روایاتی که به طرق گوناگون نقل گردیده، امام (ع) را به ایمان فراوان و نخستین مؤمن در میان امت اسلامی، دانش گسترده، بردباری و دیگر سجایای اخلاقی، عدالت، محبوبیت نزد توده‌های مردم و به ویژه تهی دستان و.. توصیف نموده و او را برترین کسی دانسته که پس از ایشان (ص) بر زمین گام بر داشته و قدم می‌زند. (کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۱ ص ۳۰۶).
رسول خدا (ص) در حدیث دیگری چنین فرموده است: «هر کس می‌خواهد به آدم در دانشش، به نوح در تقوا و خداترسی اش، به ابراهیم در بردباری اش، به موسی در هیبتش و به عیسی در عبادتش بنگرد، به چهره‌ی علی بن أبی طالب (ع) نگاه کند». (همان، ص ۲۲۹).
در روایتی دیگر نیز چنین می‌خوانیم: «خداوند برای همه ی پیامبران «ع» وصی و جانشینی را برگزید و علی «ع»، وصی من در میان خاندانم، نزدیکانم و امتم پس از من خواهد بود». (اسوه رادمردی، ص ۹۰).
پیامبر اکرم (ص) همچنین نگاه به چهره‌ی علی بن أبی طالب (ع) و یاد او (ع) را عبادت دانسته است که خداوند ایمان بنده‌ای را نخواهد پذیرفت؛ مگر با ولایت و دوستی آن امام همام (ع) و بیزاری از دشمنان و بدخواهانش. (اللؤلؤ الوهّاج فی مناقب أمیر المؤمنین (ع) لیلة المعراج، ص ۲۰- ۱۹).
عبد الله بن عباس که از اصحاب برجسته و نامدار رسول خدا (ص) و شاگردان بزرگ امام علی (ع) و مفسران قرآن کریم بوده و در دانش و توسعه‌ی علوم اسلامی (به ویژه دانش تفسیر قرآن)، نقش مهمی را ایفا نموده و او را حِبر الأمة (دانشمند امت) نامیده اند، در بزرگی پسر عمویش علی بن ابی طالب (ع) چنین گفته است:
«اگر درختان قلم شود، دریاها مُرکّب، انسان‌ها و جن‌ها نویسنده و حسابگر، نخواهند توانست فضائل امیر المؤمنین علی (ع) را نوشته و به شمارش آورند». (تذکرة الخواص، ج ۱ ص ۱۶۸).
از خلیفه‌ی دوم عمر بن خطاب نیز نقل است که درباره ی فضیلت‌های امام علی (ع) چنین گفت:
«زنان ناتوان از آنند که مانند علی بن ابی طالب «ع» را به دنیا آورند؛ اگر علی نبود، عمر نابود می‌گشت». (کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۱ ص ۲۲۵).
ابن ابی الحدید معتزلی از دانشمندان نامور اهل سنت در سده‌ی هفتم هجری، در مقدمه‌ی وزین و ارزنده‌ای که بر کتابش (شرح نهج البلاغه) نگاشته، به دشمنی‌های بنی امیه و تلاش گسترده ی آنان برای محو آثار و فضیلت‌های امام (ع) اشاره نموده و علی (ع) را همچون خورشیدی دانسته که تلاش‌ها و توطئه‌ها نمی‌تواند او را کنار زده و چیز دیگری را جایگزین آن نماید:
«چه بگویم درباره ی مردی [امام علی بن ابی طالب «ع»] که دشمنان نیز به فضیلت و برتری وی اقرار کرده اند و توان آن را نداشتند که مناقب او را انکار نموده و فضیلت‌هایش را پنهان سازند. به خوبی می‌دانی که بنی امیه بر جهان اسلام خاور و باختر آن تسلط یافتند و با همه ی توان کوشیدند تا نور او را خاموش ساخته و مردم را علیه او تحریک کرده و بشورانند و همین طور، برای امام «ع» عیب تراشی نمایند. حتی او را بر فراز همه ی منابر لعن می‌گفتند و از روایتی که حاوی فضیلتی از فضائل امام «ع» باشد یا نام او را بالا برد، جلوگیری کرده و از اینکه کودکی را به نام او بنامند، جلوگیری می‌کردند! اما با وجود همه ی این کارها، نام او بلند و پرآوازه است. علی «ع» بسان مشک است که هر مقدار پنهان تر باشد، بوی خوشش بیشتر انتشار می‌یابد و همانند خورشید است که با ابر، پنهان نمی‌گردد و همچون روشنایی روز است که اگر یک چشم آن را نبیند، چشمان بسیاری آن را خواهند دید». (شرح نهج البلاغة، ج ۱ ص ۱۷- ۱۶).
فضیلت‌های امام العارفین علی بن ابی طالب (ع) شوون و مراتب گوناگونی داشته و شامل فضیلت‌های اخلاقی، علمی، اجتماعی، سیاسی و نقش وی در گسترش دین اسلام و محافظت از دشمنان و … می‌گردد و پس از دستیابی امام (ع) به خلافت، عدالت در میان توده‌های مردم و حمایت از حقوق نیازمندان، محرومان، یتیمان و افراد آسیب پذیر جامعه‌ی آن روز در کنار توجه گسترده به آموزه‌های دینی در همه ی امور و عبادت پروردگار بزرگ، سرلوحه‌ی فعالیت‌ها و اقدامات حکومتی امام علی (ع) را در بر گرفته و این رویه و گفتمان آن حضرت، واکنش منفی از سوی زرمداران، سرمایه سالاران و ویژه خواران آن روزگار را نیز منجر گردید که در ادامه، سه جنگ را بر دولت نوپای علوی تحمیل نموده و حاضر نشدند با اصلاحات امام علی (ع) خود را هماهنگ نمایند.
سخن را با روایتی پرمعنا از رسول گرامی اسلام (ص) به پایان می بریم؛ به روایت گنجی شافعی (از دانشمندان اهل سنت) رسول خدا (ص) به وصی و جانشین خود علی بن ابی طالب (ع) چنین فرمود: "ای علی، روز رستاخیز دستِ تو در دست من بوده و جایی وارد می‌گردی که من بدان وارد می‌شوم". (کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب «ع»، ص ۱۸۲).
فهرست منابع:
۱- ابن أبی الحدید، عز الدین عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، بیروت، دار احیا الکتب العربیة
۲- إربلی، ابو الحسن علی بن عیسی، کشف الغُمَّة فی معرفة الأئمة، مجمع جهانی اهل بیت (ع) ۱۴۲۶ ق
۳- جرداق، جرج، الامام علی (ع) صوت العدالة الإنسانیة، المجمع العالمی لأهل البیت (ع) ۱۴۲۶ ق
۴- جعفری، محمد تقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ۱۳۸۶
۵- سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصایص الأئمة، مجمع جهانی اهل بیت (ع) ۱۴۲۶ ق
۶- گودینی، محمد جواد، اسوه رادمردی، انتشارات نظری ۱۳۹۹
۷- گنجی شافعی، کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب (ع)، دار احیا تراث أهل البیت (ع) ۱۴۰۴ ق
۸- معلم، سید محمد، اللؤلؤ الوهّاج فی مناقب أمیر المؤمنین (ع) لیلة المعراج، مشهد، کتابخانه تخصصی امیر المؤمنین (ع) ۱۴۲۹ ق
نظر شما