زینب حسینی روش: امروز غمبارترین روز تاریخ، عاشورای حسینی است. حماسه‌ی عظیم عاشورا با ویژگی‌های خاص خود و خالق آنکه سراسر تجلی آموزه‌های قرآنی و اجرای وحی الهی است، برترین الگو برای هر انسان در ابعاد فردی و اجتماعی زندگی اوست. گذری بر این حرکت شور و شعورآفرین از مدینه و آغاز حرکت کاروان، تا بازگشت به مدینه و پایان حرکت کاروان، نمایشگاهی از درس‌ها، عبرت‌ها و زیبایی‌هایی را به منصه‌ی ظهور خواهد رساند که مجموعه‌ی آن‌ها، تشکیل دهنده الگویی کامل از سبک زندگی اسلامی برای هر عضوی از اجتماع خواهد بود. نهضت عاشورا ویژگی‌های الگویی خاص خود را دارا است. چنین ویژگی‌هایی در زمینه‌های خاصی نیز پدید آمده و یا نمود پیدا می‌کنند. زمینه اصلی در این الگوها وحی است ‬ و در انقلاب عاشورا همه انواع الگوی تربیتی و اخلاقی وجود دارد‬.

بر همین اساس برای بررسی الگوهای تربیتی نوجوانان از نهضت عاشورا با علی کنگاوری استاد دانشگاه و محقق دینی به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

علی کنگاوری  درباره الگوهای تربیتی نوجوانان از نهضت عاشورا اظهار داشت: الگو در حقیقت نقشه راه و راهبرد هر اقدام و پدیده‌ای مشتمل بر اجزا و عناصر نظام یافته‌ای است که در صورت تبعیت از آن قادر خواهیم بود به نتایج بسیار مطلوب برسیم. بدیهی است هرچه کارکردها و شاخص‌ها در ساخت و معنا، با الگو بیشتر مطابقت داشته باشند، محصول شباهت بیشتری به الگو خواهد داشت.

وی افزود: همچنین هدف و مفهوم تربیت بسیار عمیق، وسیع و همه شمول در زندگی انسان است، فرآیند تربیت در اسلام سعی دارد انسان را از قوه به فعل و تکامل به‌گونه ای رهنمود سازد که همه ابعاد جسمی، معنوی، عقلی و انسانیت وی شایستگی‌ها و ظرفیت‌های پیش بینی شده فطری را کسب کنند.

کنگاوری با بیان اینکه تربیت اسلامی با توجه به عمق نگرش‌های قرآنی به مصداق آیه «یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه …» و آموزه‌های اقتباس شده از ائمه اطهار علیهم‌السلام ابعاد بسیار وسیعی دارد و شامل رشد و شکوفایی و تکامل انسان در همه ابعاد فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره می‌شود ادامه داد: متفکرانی مانند شهید مطهری (ره) آن را در ابعادی مانند علمی، عقلی، اخلاقی، دینی و معرفتی بررسی کرده اند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بدیهی است، دوران نوجوانی به تعبیر قرآن کریم، نماد قوّت و مملو از استعدادهای بالقوه برای تعلیم و تربیت و نهادینه سازی رفتار مطلوب است ابراز کرد: به‌گونه ای که نوجوان پیوسته در جست‌وجوی هویت‌یابی مستقل بر اساس فطرت انسانی و معتقد به اهمیت خویش، مساعی اثبات حقایق وجودی و استقرار در مسیر رشد عقلی و استقلال فکری است. این مرحله از زندگی انسان بر اساس برخی آیات قرآن کریم مانند آیه ۳۰ از سوره روم مرحله قدرت و مملو از انرژی بوده و آماده ظرفیت سازی متعالی برای ادامه زندگی است.

اهمیت و جایگاه نهضت کربلا به عنوان مدل تربیتی

وی در بخش دیگر به اهمیت و جایگاه نهضت کربلا به عنوان مدل تربیتی اشاره و تصریح کرد: در این رابطه باید گفت حماسه عاشورای حسینی علیه السلام به قدری ابعاد وسیع و عمیقی در حوزه‌های مادی، معنوی و عرفانی دارد که برخی اندیشمندان به مصداق حدیث «کلموا الناس علی قدر عقولهم» معتقدند؛ در عین حالی که فهم عمیق و دقیق اهداف و عناصر معنوی این حماسه برای هرکسی مقدور نیست، نسیم و امواج عظیم و با شکوه عناصر تربیتی این نهضت به گونه‌ای است که انسان را به طور طبیعی در خود غوطه ور و متحول می‌کند. برای نمونه در صدر این واقعه می‌توان به اثر تربیتی آن بر «حرّبن یزید ریاحی» و در دوران معاصر به گاندی رهبر هند اشاره کرد. گاندی گفته است: «اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از امام حسین علیه‌السلام به عنوان سرمشق پیروی کند». یعنی تشعشعات و تأثیرات تربیتی نهضت عاشورا به قدری قوی و جذاب است که فقط کافی است نوجوان آن را اندکی دریابد. لذا رفتار وی به طور مسلم از ویژگی‌های متعالی برخوردار خواهد شد.

کنگاوری ادامه داد: بنابراین، نهضت امام حسین علیه السلام، یک حماسه منحصر به فرد و خداگونه است. این حماسه رسالت و تعهد عظیم نمونه انسان متعهد در راستای ثبوت اشرف مخلوقات است. نهضت عاشورا دریایی از آموزه‌ها و عناصر مادی و معنوی متعالی برای نو جوانان را که سرشار از انرژی و استعدادهای بالقوه و پاک نهاد هستند به ارمغان می‌آورد.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: با این اوصاف، نتیجه می‌گیریم که وقتی دو پدیده بسیار مطلوب و با ارزش یعنی نوجوانان و الگوهای تربیتی ناشی از نهضت عاشورا در تعامل با یکدیگر قرار می‌گیرند؛ محصول آنها که تاثیرپذیری جوانان از این پدیده می‌باشد؛ بسیار ارزشمند خواهد بود. برای سهولت در تبیین چنین وضعیتی راه‌های مختلفی می‌تواند وجود داشته باشد. در اینجا با توجه به محدودیت فضای بحث، تنها می‌توان به شاخص‌های مهمی بسنده کرد.

وی افزود: در عصر حاضر آسیب حائز اهمیت برای جوانان مسلمان به ویژه در کشور ما در رویارویی با هجمه‌های فرهنگی و سبک‌زندگی غربی، خود باختگی فرهنگی است که در قبال آن آموزه‌های اصیل فرهنگ «ایرانی - اسلامی» آسیب می‌بینند و فرهنگ منحط غربی در رفتار برخی از جوانان تثبیت می‌گردد. مقام معظم رهبری در این رابطه به کرات امر به خودباوری و اعتماد به استعدادهای خود با توکل به خداوند متعال فرمودند. دراین رابطه اولین و پرارزش‌ترین آموزه اخلاقی امام حسین علیه السلام «عزت نفس» و اتکاء به خود باوری، آن هم درشرایطی بسیار سخت و بی همتا، توأم با محاصره بسیار نابرابر دشمن بود. امام فرمود «هیهات مناالذلة» و ایستاد تا با شهادت خود و خاندانش به صورت عملی آن را ثابت کند و قلم بطلان بر همه وابستگی‌ها بکشد.

کنگاوری اضافه کرد: لذا جوان امروز باید بداند که امپریالیسم از خودباختگی فرهنگی و اخلاقی در جهان سوم طی چند قرن، به صورت ظالمانه بهره کشی سوداگرانه کرده است که چاره آن عزت نفس و خودیابی جوانان است. جوان امروز باید هوشیار باشد که ماندگاری و عالم‌گیر شدن ارزش‌های عاشورا در عصر حاضر مدیون ایفای نقش عزت نفس امام حسین علیه السلام است.

آموزه‌های تربیتی نهضت عاشورا برای جوانان

این استاد دانشگاه با اشاره به یکی دیگر از آموزه‌های تربیتی نهضت عاشورا برای جوانان تبیین کرد: یکی دیگر از آموزه‌های تربیتی نهضت عاشورا برای جوانان استقلال خواهی سیاسی و اجتماعیِ حق مدار، با رویکردهای حاکمیت خداوند برانسان و اداره ولایتمدار جامعه است که در این رابطه امام حسین علیه السلام ذره‌ای کوتاه نیامد؛ چون می‌خواست نشان دهد که نفی اتصال انسان از خداوند و اتکاء به خود، آغاز انحراف بزرگ است.

وی افزود: نوجوان فرهیخته و نخبه در نظام اسلامی باید توجه داشته باشد که ما پیوسته در رابطه با نقش و مشارکت زنان در امور اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در مقابل هجمه‌های باطل غربی قرار داریم. این درحالی است که یکی از پیام‌های تربیتی امام حسین علیه السلام در کربلا نقش اصیل زنان در جامعه با معیارهای اسلامی از طریق همراه کردن خانواده خویش در سخت‌ترین شرایط بود.

کنگاوری تصریح کرد: از این رو چنین نتیجه گیری می‌شود که عناصر و شاخص‌های تربیتی در نهضت عاشورا بسیار جامع و کامل بوده است و این نهضت می‌تواند منبع بزرگ و الهام بخش همه اجزای الگوی تربیتی مورد نیاز برای جوانان باشد.

این استاد دانشگاه احیای و پاسداری از فرهنگ نماز، برپاداشتن امر به معروف و نهی از منکر که به قول شهید مطهری (ره) اصولاً فلسفه نهضت عاشورا همین بوده است را از آموزه‌های تربیتی نهضت عاشورا برای نوجوانان برشمرد و گفت: از دیگر آموزه‌ها استقامت و پایداری جهت رسیدن به هدف، اتصال پیوسته به خداوند متعال و به یاد او بودن، قدرشناسی، فداکاری، جوانمردی و ایثار؛ برخورداری از سلحشوری و مصمم بودن در مبارزه با فساد، ولایتمداری و اطاعت از رهبر، آزادمنشی و آزادگی با معیارهای اسلامی، نه آزادی به معنی بی بند و باری غربی، رضا و تسلیم در برابر اراده الهی در حین عمل به تکلیف. لازم به ذکر است آشنایی و درک جوانان از نهضت عاشورا به صورت طبیعی صفات فوق را در وجود آنها خواهد دمید که نمونه بارز آن شهدای با کرامت و پر ارزش انقلاب اسلامی هستند.

وی یکی از راهبردهای هموار کردن مسیر برای نوجوانان به منظور بهره مندی از مواهب تربیتی نهضت عاشورا، توجه خانواده‌ها به اسلوب‌ها و قواعد منطقی و علمی تعلیم و تربیت دانست و ادامه داد: به عبارت واضح‌تر، مساعدکردن زمینه تاثیرپذیری نوجوانان به رعایت آداب تعلیم و تربیت نه تنها وابسته به نحوه تربیت در دوران کودکی است؛ بلکه از قبلِ تولد آغاز می‌گردد.

کنگاوری افزود: یعنی جذب و نهادینه‌سازی آموزه‌های تربیتی عاشورا منوط به این است که خانواده‌ها از مقطع کودکی تا نوجوانی به تدابیر دینی و روانشناسانه تعلیم و تربیت در خصوص فرزندان در ابعاد جسمی، روانی و اخلاقی به گونه‌ای عمل کننده که روان فرزندان در دوران نوجوانی ظرفیت پذیرش و جذب امور معنوی را پیدا کند. البته این موضوع نیز باید مد نظر باشد که طیف و معنویت نهضت عاشورا فی‌نفسه فارغ از محاسبات مادی بوده و به قدری حاوی شاخص‌های عاطفی، عقلانی، احساسی و معنویات قوی است که به منزله کشتی نجات بوده و منجی افراد متمسک و متوسل به آن، از شرور و پلیدی‌ها است.