آمنه مستقیمی: مروری بر آموزه‌های روایی در حوزه زیارت، ما را به گنجینه‌ای بی‌بدیل از آثار و برکاتی می‌رساند که نصیب زائر می‌شود؛ برکاتی که چه‌بسا برای تحصیل هر کدام باید سال‌ها رنج و مرارت کشید اما با زیارت، یک‌شبه ره صدساله طی می‌شود. چنان‌که زیارت امام رضا(ع) چنین آثاری دارد؛ مسئله‌ای که درباره آن‌ با حجت‌الاسلام مصطفی اخوی، خطیب و کارشناس مذهبی گفت‌وگو کرده‌ایم و مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

زیارت امام رضا(ع) در ژرفا و باطن خود چه ظرفیت و حقایقی را نهفته دارد که به آن توصیه‌ فراوان است و مشهد مقدس ایشان به عنوان مقصد نخست سفرهای ما ایرانیان شناخته می‌شود؟

یکی از آموزه‌هایی که اهل‌بیت(ع) بر آن فراوان تأکید کرده‌اند اصل زیارت از راه دور و نزدیک است؛ چنان‌که امام صادق(ع) به یکی از شاگردان خود فرمودند: آیا هر روز امام حسین(ع) را زیارت می‌کنی؟ وی عرض کرد: نه شرایط آن را ندارم؛ حضرت(ع) خطاب به وی بیان کردند: اینکه هر شب به حضرت سیدالشهدا(ع) سلام دهی آن حضرت(ع) را زیارت کرده‌ای!

در آموزه‌های روایی ائمه معصوم(ع) به‌ویژه این مسئله که هر روز اهل‌بیت(ع) را حتی به سلامی یاد و زیارت کنیم، بارها توصیه شده است، بنابراین باید دید چه ظرفیتی در این سلام و زیارت وجود دارد که اینچنین حائز اهمیت است.

زیارت، تجدید بیعت با امام معصوم(ع) است. وقتی به امام سلام می‌دهیم، وی را زیارت و ابراز می‌کنیم ما به شما باور داریم و می‌خواهیم در معیت شما باشیم، همان‌طور که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لاَ مَعَ غَیْرِکُمْ». از مهم‌ترین راه‌های این تجدید بیعت، زیارت است که لطافت و سبکی روح را برای زائر به ارمغان می‌آورد.

زیارت امام رضا(ع) از دور و نزدیک و عرض ارادت به آن ساحت قدسی و تجدید بیعت با حضرت ثامن‌الائمه(ع) در ابعاد فردی و اجتماعی چه رهاوردی دارد و چه چیزی را به سبک زندگی هدیه می‌کند؟

این تجدید بیعت سبب می‌شود زائر، امام(ع) را ناظر و حاضر همیشگی بر خود و اعمالش بداند و با شرم حضور و حیایی که از این نظارت می‌کند، از خطا و اشتباه و گناه پرهیز خواهد کرد و این پرهیز، لطافت روح و آرامش به او هدیه می‌دهد؛ درواقع انس و ارتباط با امام رضا(ع) حتی به قدر سلامی از راه دور، به ما حس حضور حضرت(ع) را می‌دهد، چون ایشان را پاسخگوی سلام و عرض ارادت خود می‌دانیم و همین سدی بزرگ مقابل گناهان می‌شود؛ به عبارت بهتر، انسان با این حس حضور در محضر امام مهربانی‌ها وقتی می‌خواهد دست به گناه بزند، از امام(ع) حیا می‌کند.

بعضاً حضور امام معصوم(ع) و نظارت وی بر امورمان را فراموش می‌کنیم و از یاد می‌بریم که همه امور زندگی دنیا و آخرت ما بر مدار امام می‌چرخد، اما زیارت، ما را در مدار حس حضور امام قرار می‌دهد و غفلتمان را از اینکه امام واسطه فیض است، برطرف می‌کند. زیارت یادمان می‌آورد امام رضا(ع) خیر و خوبی ما را بهتر از خودمان می‌خواهد و حتی چیزهایی را که از وی طلب نکرده‌ایم اگر خیرمان در آن باشد، به ما عطا می‌کند. نه فقط امام رضا(ع) بلکه هیچ یک از ائمه(ع) دست رد به سینه زائر نمی‌زنند و چه در این دنیا و چه در آخرت، پاسخ توسلات و عرض حوائج او را می‌دهند.

از این رو، اثر مهم در زیارت، حس حضور و توسل به امام رضا(ع) در حاجات دنیوی، اخروی و اخلاقی است و همین مهم آثار و برکات بسیار در سبک زندگی‌های ما دارد، چنان‌که یاد امام می‌تواند سبب کظم غیظ و صبوری و رأفت و مهربانی ما شود و ما را در وادی اخلاق‌مداری رشد دهد.

در زیارت تأکید بر شبیه شدن زائر به مزور (شخص زیارت‌شونده) است، در میان اوصافی که امام رضا(ع) را به آن‌ها می‌شناسیم امروز نیاز است زائران، خود را به کدام وصف رضوی بیشتر آراسته کنند، کدام خصلت از خصایص حضرت(ع) برای امروز ما بیشتر گره‌گشایی می‌کند و لازم است در آن، خود را به ایشان شبیه کنیم؟

یکی از اوصاف امام رضا(ع) که در زیارت‌نامه هم ایشان را به این وصف می‌خوانیم «رئوف» است: «اَلسَّلامُ عَلَیک یا اِمامِ رئوف»؛ یکی از استادان ما می‌گفت: رأفت رضوی در تشرف‌های خانوادگی فوران می‌کند!

این وصفی است که این روزها بیش از هر زمان به آن نیاز داریم؛ دعواها و اختلاف نظرات و سلایق، مشاجرات خانوادگی، مشکلات اخلاقی و امثال آن که در جامعه به‌وفور دیده می‌شود در سایه الهام از این وصف رضوی و مهربانی و رأفت داشتن با خانواده، همسایگان، دوستان و اطرافیان رنگ می‌بازد.

همان‌طور که رأفت از بارزترین و شاخص‌ترین صفات امام رضا(ع) است زائر ایشان هم باید بکوشد در مهربانی و رأفت شبیه ایشان شود به‌ویژه آنکه در اسلام به رأفت، مهربانی و گذشت توصیه بسیار است تا جایی که قرآن خطاب به پیامبر(ص) در آیه 159 سوره مبارکه آل‌عمران می‌فرماید: «فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم وَلَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ؛ به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (مردم) نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند».

اینکه امام رضا(ع) فرمودند «اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را بدانند از ما تبعیت می‌کنند» زمانی محقق می‌شود که عرضه این زیبایی‌ها توأم با رأفت و مهربانی باشد. این وصف نه فقط بر مخاطب تأثیر شگرف دارد بلکه خود آدمی را هم بهره‌مند می‌کند، چراکه انسان رئوف، قلبی آرام دارد.

چطور می‌توان این حس حضور را در زندگی روزمره استمرار داد؟

برای استمرار این حس و حال، خوب است با امام رضا(ع) عهد ببندیم هیچ هفته‌ای بر ما نگذرد مگر آنکه با ایشان از راه دور و نزدیک مأنوس شویم و حضرت(ع) را زیارت کنیم؛ پایبند باشیم در سال حتی یک‌بار زیارت از نزدیک داشته و هفته‌ای یک‌بار زائر از راه دور ایشان باشیم.

برای آنکه در جرگه خادمان امام مهربانی‌ها(ع) قرار بگیریم چه کنیم؟ آیا باید حتماً در حرم حضور داشته باشیم یا می‌توانیم از دور هم خادم‌الرضا(ع) شویم؟

خادمی امام رضا(ع) صرفاً به حضور در حرم نیست بلکه از راه دور هم می‌توان به ایشان خدمت کرد؛ مثل اینکه اوصاف و اخلاق رضوی را در خود ایجاد و نهادینه کنیم و عهد و بیعت هفتگی از طریق زیارت با ایشان داشته باشیم. اینکه در حرم، خادم زائران حضرت ثامن‌الائمه(ع) باشیم توفیقی بس بزرگ است اما باب خادمی ثامن‌الحجج(ع) بسته نیست و می‌توان در هر نقطه و در هر جایگاهی در قلب و احساس و در رفتار، خود را در جرگه خادمان امام رئوف(ع) قرار دهیم.