امام سجاد(ع) چهارمین ستاره آسمان ولایت و امامت است. درباره زمان شهادت آن امام نظرات و روایات محتلفی وجود دارد؛ همچنین با توجه به وقوع حادثه کربلا این پرسش وجود دارد که سیاست ایشان در مواجهه با خلفای جور چه بوده است.
برای پاسخ به این پرسش‌ها با حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا ایمانی‌مقدم، استاد حوزه و معاون فرهنگی سابق مجمع جهانی اهل بیت(ع) گفت‌وگو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید:
امام سجاد(ع) در چه تاریخی به شهادت رسیدند و چرا اقوال مختلف است؟
شهادت وجود مقدس زین‌العابدین و سیدالساجدین، در روز 12 یا 25 محرم‌الحرام سال 94 یا 95 بوده است و علت اختلاف در تاریخ شهادت هم فاصله تاریخی و وجود روایات جعلی و افکار متناقض است و این هم، طبیعی است. شما ببینید از ابتدای انقلاب، فقط 40 سال می‌گذرد ولی گاهی روایات متناقضی از برخی رویدادها برای ما بیان می‌کنند و این در حالی است که این همه وسایل صوتی و تصویری و ابزار رسانه‌ای وجود دارد لذا طبیعی است که حوادث هزار سال قبل گاهی این همه با هم اختلاف داشته باشند.
دلیل دیگری هم که اختلاف در تاریخ شهادت حضرت سجاد(ع) ایجاد کرده است می‌تواند این باشد که شهادت زیدبن علی(ع)، در ماه محرم سال 122 بوده است لذا در منابع تاریخی گفته شده است سال شهادت علی بن الحسین در محرم سال 94 یا 95 هجری و شهادت زیدبن علی بن الحسین در محرم 121 یا 122 بوده است. در برخی نقل‌ها نام زید افتاده است و این توهم ایجاد شده است که دومی هم شهادت امام سجاد(ع) باشد. اما صرفنظر از مباحث دقیق فنی و طلبگی باید به سیره و عملکرد ایشان اهتمام داشته باشیم.
چرا ایشان در ظاهر تلاشی برای تشکیل حکومت نکردند؟
ما بین امام زین العابدین(ع) و پدر بزرگوارشان حضرت سیدالشهدا(ع) و فرزندان گرامی آنها مانند امام باقر(ع) و امام صادق(ع) فرقی قائل نیستیم یعنی اگر امام سجاد(ع) جای امام حسین(ع) بود قطعا همان برخورد را با یزید داشت. ائمه کلهم نور واحد هستند لذا اگر جای امام مجتبی(ع) بودند صلح می‌کردند و اگر جای امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بودند حوزه علمیه تشکیل داده و 4 تا 6 هزار شاگرد تربیت می‌کردند. وجود مقدس حضرت امام سجاد(ع) در سخت‌ترین شرایط با تقیه به سر می‌بردند و به شیعیان هم توصیه می‌کردند برای حفظ جان از شر حکام خبیث بنی‌امیه و مروانی تقیه کنند در شرایطی که حسن بصری و ... آزادانه منبر می‌رفتند و سخنرانی می‌کردند ولی امام سجاد(ع) از این جهت محدودیت شدیدی داشتند.
امام سجاد(ع) نقل کرده‌اند که به خدا قسم در تمام حجاز، 20 نفر مرا دوست ندارند. مشابه این تعبیر از فرزندان گرامی ایشان هم وجود دارد؛ وقتی سدیر صیرفی به امام صادق(ع) می‌گوید به خدا قسم حق نداری در خانه بنشینی و باید قیام کنی! جالب اینکه در زمان ائمه(ع) هم کسانی بودند که خود را از ائمه(ع) داناتر و صاحبنظر تر می‌دانستند و برای ایشان تعیین تکلیف می‌کردند. صیرفی به امام صادق(ع) می‌گفت حق نداری در خانه بنشینی و باید مانند جدت امام حسین(ع) قیام کنی. در این روایت نقل است که در حین بحث با امام(ع)، ناگهان گله گوسفندی از آنجا عبور می‌کرد و امام صادق(ع) فرمودند که من اگر به تعداد این گوسفندان حامی و یار و یاور داشتم قیام می‌کردم؛ راوی گفته است 16 یا 17 بز در این گله بود یعنی ائمه(ع) همگی دنبال ایجاد و تشکیل حکومت اسلامی بودند و قطعات پازلی را که پیامبر(ص) با تشکیل حکومت اسلامی ایجاد کردند تکمیل می‌کنند و آن حفظ دین متناسب با شرایط است. امام حسین(ع) و اصحابشان به شهادت رسیدند و خاندانشان به اسارت رفتند ولی برای ائمه(ع) دیگر هم قطعات پازل طور دیگری بود.
در این شرایط امام سجاد(ع) در برخورد با حکومت یزید چه روشی در پیش گرفتند؟
در دوره بعد از شهادت امام حسین(ع) طبیعتا خفقان زیادی به خصوص در مدینه ایجاد شد و حتی به امام سجاد(ع)، اجازه ندادند منبر بروند و خطبه‌خوانی و افشاگری کنند لذا امام(ع) برای مقابله با آنها، هر سال در عید فطر 100 غلام و کنیز می‌خرید و یک سال به تربیت آنها می‌پرداخت و هزینه زندگی آنها را می‌داد و بعد از یک سال هم ابتدا ضعف‌ها و کارهای بد آنها را گوشزد می‌کرد و آنها عذرخواهی می‌کردند و بعد حضرت می‌فرمود هدف عذرخواهی از من نیست بلکه دستانتان را بالا بگیرید و دعا کنید خدایا علی بن الحسین که بنده توست از خطاها و گناهان ما درگذشت تو هم عفو و بخشش کن و حضرت می‌فرمود به یمن این دعا همه شما را آزاد کردم.
صدها غلام و کنیز که با سکه‌های زیادی خریداری شده بود آزاد می‌شدند یعنی صدهزار مثقال طلا یکجا آزاد می‌شد و به هر کدام پول و امکانات هم می‌داد و اینها به کشورهای خودشان مانند ایران و روم و آفریقا و ... بر می‌گشتند هر کدام مبلغ و مروج و سفیر مکتب اهل بیت(ع) می‌شدند.
نمونه دیگر از تلاش امام سجاد(ع) این بود که وقتی در شام جلسه تشکیل شد و یزید به خاندان اهل بیت(ع) جسارت کرد و چوب بر لبان امام حسین(ع) زد، حضرت زینب(س)، جهاد تبیین کردند و حضرت سجاد(ع) محکم جواب خزعبلات و حرف‌های ناجور یزید را دادند و یزید ورق را برگرداند و گفت خدا ابن مرجانه یعنی عبیدالله بن زیاد را لعنت کند چون من به او گفتم کلاه بیاور و او سر آورد و گفتم از حسین بیعت بگیر ولی او حسین را کشت ولی حضرت زینب و سجاد(ع) فرمودند: کد کیدک و ... همه مکر و حیله‌ها از ناحیه خود توست و هر کاری دوست داری بکن ولی نمی‌توانی وحی و نبوت را از بین ببری و خاطره ما را از یادها پاک کنی و از اینجا ماموریت امام سجاد(ع) و حضرت زینب شروع می‌شود تا نگذارند یزید فرافکنی کند و همین عملکرد دودمان یزید و بنی مروان را به باد داد.
امام سجاد(ع) در طول 35 سال امامتشان، اگر طفل شیرخواره می‌دیدند گریه می‌کردند و اگر آب برای ایشان می‌آوردند گریه می‌کردند و اگر سر گوسفندی بریده می‌شد می‌پرسیدند آب داده‌اید و وقتی با جواب بله روبرو می‌شدند می‌فرمودند آیا پسر پیامبر(ص) از گوسفند کمتر بود که او را با لب تشنه شهید کردند؟
یعنی عملا 35 سال این گریه‌ها نقش مبارزه منفی و جهاد تبیین را برای مبارزه با یزید و یزیدیان داشت و جهاد تبیین سبب شد تا در سال 132 بنی‌امیه به زبالهدان تاریخ سپرده شود همچنین دعاهایی که امام سجاد(ع) می‌خواندند همه جهت‌دار و با معنا بود و در قالب دعا، معارف دینی را بیان می‌فرمودند و می‌گفتند خدایا اگر من ظالمی را کمک کردم مرا ببخش یعنی کمک به ظالم و جبهه زورگو گناه نابخشودنی است یا می‌فرمودند خدایا مرزداران امت اسلام را نگه دار یا وقتی ملاحظه فرمودند جامعه اسلامی گرفتار بداخلاقی زیادی شده است مکارم الاخلاق را بیان می‌فرمایند.
بنابراین مجموعه ادعیه که در قالب صحیفه به دست ما رسیده است و به نام زبور آل محمد(ع) معروف است در این راستاست و نمی‌توان ایشان را متهم کرد که بعد از ماجری کربلا شمشیر را غلاف کردند و هیچ اقدامی در مبارزه با ظلم و ظالمین و طاغوتیان نکردند؛ امام حسین(ع) با مبارزه علنی و امام سجاد(ع) در مسیر مخفی و توام با تقیه این کار را کردند که نتیجه آن نابودی یزیدی در مدت کوتاه و بر باد رفتن دودمان بنی‌امیه در 70 سال بعد است.
اگر کسی به کتاب انسان 250 ساله مقام معظم رهبری مراجعه کند خواهند دید که 12 امام در واقع یک انسان هستند که عمر 250 ساله دارد و در طول 250 سال مبارزه و مقابله با دشمنان دین کرده‌اند و متناسب با شرایط موضع‌گیری‌های مختلفی هم داشته‌اند وگرنه کلهم نور واحد. اگر امام سجاد(ع) جای امیرالمؤمنین(ع) بود 25 سال خانه‌نشین بود و 4 سال و چند ماه هم حکومت ظاهری می‌کرد و اگر جای پدرشان بودند در کربلا به شهادت می‌رسیدند.
آیا امام سجاد(ع) هم همانند اجدادشان به شهادت رسیدند یا با مرگ طبیعی وفات کردند؟
بالاترین دلیل بر اینکه ائمه(ع) همواره در مبارزه با ظلم جدی بوده‌اند همین موضوع است که هیچکدام از ایشان با مرگ طبیعی از دنیا نرفتند. ما منا الا مسموم او مقتول. دو نفر از دوازده امام با شمشیر کین یعنی حضرت ثارالله(ع) و امیرالمؤمنین(ع) به شهادت رسیدند لذا در زیارت عاشورا می‌گوییم: السلام علیک یا ثارالله و بن ثاره؛ چون امیرالمؤمنین(ع) هم ثارالله است. امامان دیگر با سم جفا از بین رفتند که یکی از آنها امام سجاد(ع) است و اگر ائمه(ع) اهل مبارزه نبودند چرا دشمن نگذاشت به اجل طبیعی از دنیا بروند.
گفت‌وگو از علی فرج‌زاده
نظر شما