عمار یاسر، از معدود صحابه پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) است که از آغاز دعوت اسلام تا پایان عمر پر برکت خود حتی در حساس‌ترین و شبه‌ناک‌ترین اوضاع، ایمان خود را محکم و پیروی خود از پیشوا و ولی زمانش را استوار نگه داشت.

نهمین روز از ماه صفر سالروز شهادت عمار، آیینه حق نماست. فردی که در پیامبر(ص) او را الگوی تشخیص حق و باطل معرفی کرد. به همین بهانه با دکتر اصغر منتظرالقائم، پژوهشگر تاریخ اسلام هم کلام شدیم و از آن یاور بابصیرت شنیدیم.

خانوادۀ عمار، اولین شهدای صدر اسلام

دکتر منتظرالقائم در ابتدا با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری صحابه پیامبر(ص) می‌گوید: تمام انسان‌ها الگو دارند و این الگوها موجب می‌شوند به آنان اقتدا کرده و زندگی خود را مشابه آنان قرار دهند. یکی از این الگوها و شخصیت‌های بزرگ تاریخ اسلام و تشیع، جناب عمار یاسر است. فرزند یاسر و سمیه، حدود 40 سال پیش از بعثت رسول خدا(ص) به دنیا آمد و همراه پدر و مادرش در مکه زندگی می‌کرد که رسول خدا(ص) به رسالت مبعوث شد. او در دوره دعوت مخفیانه رسول خدا(ص) اسلام آورد و در کنار پیامبر(ص) قرار گرفت و در همه نبردهای آن حضرت شرکت داشت. بعد از او پدر و مادرش اسلام آوردند.

او یادآور می‌شود: با آشکار شدن دعوت پیامبر اسلام(ص)، هنگامی که خاندان عمار اسلام خود را آشکار کردند قبیلۀ بنی مخزوم؛ هم پیمان آنها، بسیار ناراحت و عصبانی شدند و هشام بن عمرو که در میان مسلمانان به ابوجهل مشهور بود و ریاست قبیلۀ بنی مخزوم را بر عهده داشت، شروع به انواع مزاحمت‌ها و شکنجه‌ها مثل آهن گداخته از آتش، تازیانه و خواباندن روی ریگهای سوزان به خاندان عمار کرد. پدر و مادر عمار با سن زیادی که داشتند، تحت سخت‌ترین شکنجۀ مشرکان مقاومت کردند تا جایی که مادرش زیر شکنجه‌ها شهید شد و پدرش بیمار و بر اثر بیماری از دنیا رفت. آنها اولین شهدای اسلام هستند.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان می‌کند: عمار یاسر مقاومت و پایداری زیادی داشت و در هیچ شرایطی دست از اسلام بر نداشت. حتی پیغمبر گرامی اسلام(ص) به او اجازه داده بود هنگامی که تحت فشار و اذیت مشرکین قرار گرفت، بت‌ها را قبول کند اما عمار مقاومت و تلاش مجدانه‌ای داشت و از این کار امتناع کرد. پیغمبر گرامی اسلام(ص) عمار را برای تهیه گزارشی از کشور حبشه و وضعیت مسلمانان فرستاد. او در دوران بعثت بعد از بازگشت حبشه همواره در خدمت پیغمبر گرامی اسلام(ص) بود تا دستور هجرت آمد و پیغمبر اسلام(ص) به مدینه منوره مهاجرت کرد. جناب عمار هم همچون دیگر مسلمانان به شهر مدینه منوره مهاجرت کرد و در آنجا هم همواره نقش حماسی داشت. در دوران هجرت نیز همواره مدافع اسلام بود و در تمامی غزوات شرکت فعال داشت.

عمار مدافع ولایت و حامی امیرالمؤمنین(ع) بود

این پژوهشگر تاریخ اسلام ادامه می‌دهد: در غزوات رویدادهای مهمی اتفاق افتاد. یکی از آنها گزارش محبوب‌ترین القاب در نزد امام علی(ع) و یکی از زیباترین القاب آن حضرت است. زمانی که حضرت علی(ع) و جناب عمار در جریان غزوه العشیره بوده و هنگام استراحت در خاک‌های نرم خوابیده بودند، پیامبر(ص) آنها را بیدار کرد و امام علی(ع) را به کنیه ابوتراب خواند. از آن پس علی(ع) میان مسلمانان به ابوتراب معروف شد. این کنیه را حضرت علی(ع) بسیار دوست ‌داشت زیرا پیامبر(ص) او را به چنین کنیه‌ای خطاب کرده بود و گزارشگر رویداد جناب عمار بود.

او عنوان می‌کند: عمار یاسر در یکی دیگر از غزوات موجب حفظ جان پیغمبر(ص) شد. طبق آنچه در تاریخ اسلام آمده دوازده تن پیش از غزوه‌ تبوک در گردنه به کمین نشستند تا رسول خدا(ص) را ترور کنند، ولی عمار بن یاسر(ره) پیش افتاد و افسار شتر آن حضرت را گرفت و کشید و به این صورت مانع رسیدن آنها به هدف شومشان شد. جناب عمار پس از رحلت رسول خدا(ص) در پیکار با مرتدین و پیامبران دروغین حضور داشت و در فتوحات اسلامی در دوران خلفا با اجازه امیرالمؤمنین(ع) شرکت می‌کرد. او نزدیک به دو سال و چند ماه استاندار کوفه بود.

این استاد تاریخ تشریح می‌کند: امیرالمومنین(ع) همواره یکی از یاران فداکار خود را جناب عمار معرفی می‌کرد. او با بصیرت، بینایی و عقلانیتی که داشت همواره مدافع ولایت امیرالمؤمنین(ع) بود. بعد از رحلت پیغمبر(ص) همواره حامی امیرالمومنین(ع) بود و جلسه‌ای از صحابه تشکیل داد تا مانعی برای انحرافات به وجود آمده بعد از پیغمبر(ص) شوند. عمار یاسر همیشه و در همه حال جزو حامیان سرسخت آن حضرت بود و با فداکاری، از جان گذشتگی و حماسه آفرینی‌های بسیار یک لحظه هم  ایشان را رها نکرد تا زمان شهادتش در نهم صفر سال 37 هجری و 93 سالگی و در روزی که بسیاری از شیعیان علی بن ابیطالب(ع) در جنگ با معاویه به شهادت رسیدند.

أین عمار؟

این محقق به روایتی از پیامبر اسلام(ص) نیز اشاره کرده و می‌گوید: پیامبر(ص) می‌فرمود «یَدُورُ عَمَّارٌ مَعَ الْحَقِّ أَیْنَمَا دَار» یعنی عمار گرداگرد حق می‌گردد، هر کجا که باشد. عمار ویژگی‌های خاصی بین صحابه پیغمبر(ص) داشت. ایستادگی و مقاومت‌ در برابر شکنجه‌ها نشان از ایمان کامل او داشت. عمار تجسم اخلاق الهی و مدافع حق و اهل بیت(ع) و مدافع علی(ع) بود. او در مسیر مسلمانی‌اش بصیرت داشت. فتنه‌ها را خوب می شناخت و روشنگری می‌کرد. به عنوان نمونه در جریان جنگ صفین، شخصی از سپاه امام(ع) در جنگیدن با سپاه معاویه دچار تردید شد. امام(ع) او را نزد عمار فرستاد و عمار به ارشاد او پرداخت و گفت: صاحب آن پرچم سیاه، عمرو عاص است که بارها من همراه با پیامبر(ص) در برابر همین پرچم با او جهاد کرده‌ام، موقعیت امروز ما در خدمت امام علی(ع) همان موقعیت پیامبر(ص) در روز بدر و احد و حُنین است و مرکز پرچم آنها همان مرکز پرچم های مشرکان و احزاب است. با این روشنگری، آن مرد راه حق را پیدا کرد.

دکتر منتظرالقائم تاکید می‌کند: زهد عمار و عدم دلبستگی به مال دنیا و ریاست همینطور برداشت کم از دنیا و بازده زیاد در راه اسلام همچنان پس از قرن‌ها مثال زدنی است. امیرالمؤمنین(ع) در آخرین خطبه خود قبل از شهادت فرمود: برادران ما که خونشان در صفین ریخته شد ضرر نکردند که اگر امروز زنده بودند، خوراکشان غم و غصه و نوشیدنی شان اندوه می شد، عمار کجاست؟ ابن تیهان کجاست؟ ذوالشهادتین کجاست؟ به دلیل همین ویژگی‌های خاص در عمار بود که رهبر انقلاب اسلامی در جمله معترضه‌ای فرمودند أین عمار؟ با این بیان که در فتنه‌ها باید فردی مانند عمار باشد تا فتنه‌ها را تبیین و راه و مسیر صحیح را به مردم نشان دهد.