لیله ‌المبیت شبی است که امیرالمؤمنین(ع) به جای پیامبر اکرم(ص) در بستر آن حضرت خوابید تا ایشان از توطئه قتلی که مشرکان مکه برای او ریخته بودند، بتواند جان سالم به در ببرد و از مکه به مدینه هجرت کند. واقعه‌ای که در اول ربیع‌الاول سال چهاردهم بعثت که بعداً سال اول هجری قرار داده شد، به وقوع پیوست و آن را یکی از فضائل امام علی(ع) می‌دانیم که در شأن آن آیه 207 سوره بقره نازل شد.

زیارتی برای بیان فضائل امیرالمؤمنین(ع)

زیارت غدیریه امام هادی(ع) یکی از منابع مهم برای شناخت شخصیت امیرالمومنین(ع) است که هم از جهت اعتبار سند و هم از جهت قوت و اتقان متن از معتبرترین زیارات است. در این زیارت نامه شریف که امام هادی(ع) در قالب زیارت، مختصری از تاریخ زندگی تا شهادت امیرالمومنین(ع) را نقل کرده، بیش از ۲۲۰ فضیلت از فضائل امیرالمومنین(ع) نقل شده است. یکی فضایل خاص در این زیارتنامه، تشبیه فداکاری حضرت در شب لیله‌المبیت به جریان حضرت ابراهیم(ع) در ذبح اسماعیل(ع) باشد. در این زیارت می‌خوانیم: «تو در خوابیدن به جای پیامبر(ص) شبیه ذبیح الله حضرت اسماعیل(ع) شدی چون تو اجابت کردی پیامبر(ص) را همانطور که اسماعیل(ع) پدرش را اجابت کرد و اطاعت کردی همانطور که او اطاعت کرد در حالیکه صبر کردی و این کار را برای خدا انجام دادی».

علی(ع) در بستر رسول الله(ص)

آنچه در ادامه می‌خوانید بخشی از گفت‌وگوی ماست با حجت‌‎الاسلام دکتر محمدجواد یاوری سرتختی، پژوهشگر و کارشناس تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در مورد این واقعه تاریخی. او می‌گوید: یکی از وقایع تاریخی و مهم در صدر اسلام که تمامی فرق شیعه و سنی به آن افتخار می‌کنند و مخصوصاً شیعیان در گرامیداشت آن توجه خاصی دارند، لیله المبیت است. واقعه‌ای که امیرمؤمنان علی(ع) به امر پیامبر(ص) در بستر ایشان خوابید تا رسول خدا(ص) که قرار بود از مکه به مدینه مهاجرت کند، زمینه هجرت‌شان فراهم شود. هدف این بود که پیامبر اکرم(ص) جان سالم به در ببرد و دیگر اینکه باید از مکه خارج می‌شد به گونه‌ای که برای دشمنان و مشرکان این تصور حاصل شود هنوز در منزل رسول خدا(ص) کسی هست و پیامبر(ص) در مکه حضور دارد. نکته سوم اینکه این ها قصد داشتند بعد از اینکه یقین پیدا کردند پیامبر(ص) در منزل است، او را به قتل برسانند.

او اظهار می‌کند: خداوند با نزول آیه 30 سوره مبارکه انفال و فرمایش «هنگامی را که کافران در باره تو نیرنگ می‏کردند تا تو را به بند کشند یا بکشند یا از مکه اخراج کنند و نیرنگ می‌‏زدند و خدا تدبیر می‎‏کرد، خدا بهترین تدبیرکنندگان است.» پیامبر خود را از این واقعه آگاه نمود. طبق آیه شریفه به پیامبر(ص) وحی شد که مشرکان قریش قصد دارند او را از سر راه خود بردارند. به دلیل اینکه وجود نبی خدا در جامعه آن دوره حکایت از این داشت که خداوند برای هدایت مردم پیامبری را فرستاده که آن پیامبر(ص)؛ هادی، رئیس و هدایت‌گر آنهاست و دین خدا باید اجرا شود. مشرکان به وجود خدا اعتقاد و خالقیت او را قبول داشتند اما برای اینکه به اوامر خدا گوش ندهند، در روی زمین بتی را قرار دادند و آن را شریک خدا و جایگزین پیامبر(ص) می‌دانستند. وقتی پیامبر(ص) آمد و با معجزات الهی متوجه پیامبر بودن او شدند و دریافتند که حکم او با خواسته‌های آنان منافات دارد. به همین دلیل منکر پیامبر(ص) شده و تمام تلاش خود را برای دست برداشتن پیامبر(ص) از رسالت خود و حکومت جامعه انجام دادند.

نزول آیه‌ای از قرآن در شأن عمل علی(ع)

این کارشناس تاریخ اسلام یادآور می‌شود: کار پیامبر(ص) ریاست بر دین و دنیای مردم است. به همین دلیل خداوند در آیه قرآن اشاره کرده است که مشرکان دنبال این هستند که تو را اسیر کنند یا تبعید کنند یا بکشند. وقتی دو گزینه اول اجرایی نشد، در صدد به شهادت رساندن پیامبر(ص) بر آمدند. حفظ جان پیامبر(ص) در آن موقعیت حساس برای کامل شدن دین و تحقق نمونه عالی حکومت الهی به ریاست پیامبر(ص) بعنوان تحقق آخرین حجت الهی از انبیا الهی ضرروت داشت. به همین دلیل ایشان امیرمؤمنان علی(ع) را امر فرمود تا به جای ایشان در بستر بخوابد.

دکتر یاوری تصریح می‌کند: این امکان این وجود داشت که علی بن ابی طالب(ع) به شهادت برسد، زیرا اختیار از دشمن گرفته نشده بود و هر آن ممکن بود این اتفاق بیفتد. امیرالمؤمنین(ع) با رضایت خود و برای یاری رساندن به دین خدا و پیامبر خدا این مسئله را پذیرفت. به همین منظور آیه لیله المبیت یا آیه شراء، آیه 207 سوره بقره درباره ایثار و فداکاری حضرت علی(ع) در لیله المبیت نازل شد که برای حفظ جان پیامبر اسلام(ص) در بستر او خوابید. این آیه کسانی را ستوده است که حاضرند جان خود را در ازای به‌دست‌آوردن رضایت خداوند فدا کنند.

فداکاری بزرگ امیرالمؤمنین(ع)

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) به معنای آیه لیله المبیت اشاره کرده و ادامه می‌دهد: در این آیه آمده است «از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد و خدا نسبت به این بندگان مهربان است». یعنی خداوند این افراد را تکریم کرده و بخاطر این کار به آنها مقام و منزلت می دهد. لیله المبیت معامله‌ای بزرگ بود که علی(ع) انجام داد. وقتی مشرکان علی(ع) را خوابیده بر بستر پیامبر(ص) دیدند، او را آزار داده و بازداشت کردند. حتی طبق برخی از گزارش‌ها امیرالمؤمنین(ع) را مورد ضرب و شتم قرار دادند اما ایشان حاضر نشد جای پیامبر(ص) را به آن ها بگوید. امیرالمؤمنین دین خدا را حفظ کرد. خداوند بشر را خلق کرد، پیامبر(ص) را فرستاد و دین را برای هدایت انسان فرستاد. دینی که باید به تمام بشریت و کافه للناس می‌رسید.

دکتر یاوری در پایان می‌گوید: امیرالمؤمنین(ع) با اجرای فرمان خدای رحیم با خدا معامله کرد و خداوند نیز در مقابل پاداش بزرگی به او عطا کرد. لیله المبیت در تاریخ و تفاسیر فریقین ثبت شده و بعنوان واقعه بسیار بزرگ از آن یاد شده و منابع شیعه و اهل سنت از این واقعه بعنوان یکی از فضائل برجسته امیرالمومنین(ع) یاد کرده‌اند. فضیلتی که در آن امیرالمؤمنین(ع) جایگاه رفیعی پیدا کرد. این امر نقطه عطفی در تاریخ بوده که از این واقعه برای ما باقی مانده است. عمل حضرت علی(ع) که در آن شب آماده شهادت در راه خدا بود، اوج فداکاری و شجاعت است.