آیا برای نزدیک شدن ظهور باید در مقابل هرگونه حق‌کشی و ستم سکوت کرد و با گوشه‌نشینی و انزوا سبب نزدیک شدن ظهور شد یا در مقابل، در هیچ شرایطی تسلیم ظلم و ظالم نشد و با ایثار جان و مال خود، با هر ستم و ستمگری مبارزه و زمینه ظهور را با امر به معروف و نهی از منکر و جهاد در راه خدا، صبر بر مشکلات و ایجاد حکومت اسلامی فراهم کرد؟

در میان مباحث و موضوعات مهم مهدویت و باورداشت آن مانند انتظار، غیبت، ولادت، نیابت و... در مورد ظهور بیشتر از همه بحث می‌شود؛ مواردی مانند زمان ظهور، مکان، شرایط و نشانه‌های ظهور، ظهور در دین اسلام و در ادیان ابراهیمی و... .
 گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر حسین الهی‌نژاد، رئیس پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی درباره این نشانه‌ها و شرایط تحقق ظهور یگانه منجی عالم بشریت، حضرت مهدی(عج) است.

«شرایط ظهور» با «نشانه‌های ظهور» فرق می‌کند
دکتر الهی‌نژاد در ابتدا در این باره می‌گوید: در مورد نشانه‌های ظهور باید در نظر داشته باشیم این نشانه‌ها چه زمانی رخ می‌دهد. این نشانه‌ها مختلف بوده و برخی از آن‌ها زمینی و برخی آسمانی، برخی دور و برخی نزدیک است. بعضی از نشانه‌ها به نحوی در تاریخ بشریت رخ می‌دهد و برخی دیگر نشانه‌هایی طبیعی است. نشانه‌های ظهور مختلف است، بشر نیز در آن دخل و تصرفی ندارد. باید منتظر بود و در نظر داشت آن نشانه‌های متعددی که برای ظهور ذکر شده چه زمانی محقق خواهد شد. در این نشانه‌ها، بشر هیچ دخل و تصرفی ندارد اما شرایط ظهور به نحوی به بشر مرتبط می‌شود.
او تشریح می‌کند: فرق بین شرایط با نشانه‌های ظهور این است که تحقق شرایط ظهور مساوی است با رخداد ظهور. یعنی بین شرایط ظهور، اصل ظهور و رخداد ظهور فاصله‌ای نیست. شرایط که تحقق پیدا کرد، ظهور که به عنوان مشروط باشد حتماً تحقق پیدا خواهد کرد و ظهور بدون شرایط ممکن نیست. اما در مورد نشانه این‌گونه نیست که حتماً نشانه باشد بعد ظهور رخ دهد و از این نظر میان شرایط ظهور و نشانه‌های ظهور تفاوت وجود دارد.

نقش مردم در ظهور صاحب‌الزمان(عج)
این پژوهشگر مهدویت برای توضیح بیشتر تفاوت شرایط و نشانه‌های ظهور به روایتی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: امام جواد(ع) درباره حوادث و فتنه‌هایی که پیش از ظهور امام مهدی(عج) در دوران غیبت اتفاق می‌افتد، مطالبی فرموده است که در میان آن‌ها از علائم ظهور هم سخن به میان آمده است. به‌طور نمونه نخستین نشانه حتمی ظهور خروج سفیانی است که روایات زیادی را به خود اختصاص داده است. ابوهاشم داوود بن قاسم جعفری می‌گوید: در محضر امام جواد(ع) بودیم و سخن از سفیانی و آنچه در روایات آمده به میان آمد که آمدن او از حتمیات است. به حضرت عرض کردم: آیا خداوند متعال را در امور حتمی بدایی است؟ فرمود: آری. عرض کردم: می‌ترسم در مورد قائم نیز بداء حاصل شود؟ حضرت(ع) فرمود: قائم(عج) از وعده‌هاست و خداوند برخلاف وعده خود رفتار نمی‌کند. براساس این روایت، می‌توان معتقد شد در علائم حتمی مانند خروج سفیانی، احتمال بداء وجود دارد، یعنی در شرایط و کیفیت خروج و برنامه‌های سفیانی تغییری صورت بگیرد، نه اینکه اصل سفیانی بداء بپذیرد. خداوند به مؤمنان و صالحان، وعده خلیفه‌اللهی و جانشینی خود در زمین را داده و او هرگز در وعده تخلف نمی‌کند اما ممکن است در وعید تخلف کند.
دکتر الهی‌نژاد اظهار می‌کند: سید مرتضی، شیخ مفید و شیخ طوسی در مورد ظهور گفته‌اند متشکل از سه ضلع خدا، امام و بشر است. ضلعی که مربوط به خداست، از آفرینش امام و نسل او است و محقق شده است. ضلعی که مربوط به امام است نیز همان اطاعت از خداست که این هم اجرایی شده و به وقوع پیوسته است. شرط سوم آمادگی مردم است. اگر مردم آماده شوند و در صورت آمادگی بشر و اراده جمعی آنان، ظهور محقق و اجرایی می‌شود. محقق طوسی در متن تجریدالاعتقاد در این مورد می‌گوید: «وجوده لطف و تصرفه لطف آخر و عدمه منا» به این معنا که وجود امام در میان مردم، نعمت و رحمت بزرگی است و تصرف امام در امور مردم نعمتی دیگر و «وعدمه منا» یعنی عدم تصرف و یا ظهور امام و در پرده بودن ایشان هم از طرف مردم است. اینکه مردم نمی‌توانند از آثار و برکات وجودی امام استفاده کنند به‌خاطر بعضی اعمال خودشان است که سبب عدم تصرف در امور آن‌ها و یا غیبت امام از نظرها شده است.

شرایط سلبی و ایجابی منتظر واقعی
او به نکته مهمی در زمینه انتظار اشاره و بیان می‌کند: در مورد انتظار و وظایف مسلمانان در زمان غیبت مطالب مختلف و حتی گاهی متضادی به چشم می‌خورد. این اختلافات فاحش سؤال مهمی را در اذهان به وجود می‌آورد که حق با کدام گروه است؟ آیا برای نزدیک شدن ظهور باید در مقابل هرگونه حق‌کشی و ستم سکوت کرد و با گوشه‌نشینی و انزوا سبب نزدیک شدن ظهور شد یا در مقابل، در هیچ شرایطی تسلیم ظلم و ظالم نشد و با ایثار جان و مال خود، با هر ستم و ستمگری مبارزه و زمینه ظهور را با امر به معروف و نهی از منکر و جهاد در راه خدا، صبر بر مشکلات و ایجاد حکومت اسلامی فراهم کرد؟
دکتر الهی‌نژاد تصریح می‌کند: برای یافتن پاسخی برای این پرسش باید در نظر داشته باشیم بشر در تحقق ظهور دو مسیر سلبی و ایجابی پیش رو دارد. مسیر ایجابی این است که باید در سطح جامعه درخصوص امام زمان(عج) معرفت ایجاد کند. امر به معروف و نهی از منکر کند تا اعمال صالح در میان مردم ترویج یابد. مردم برای ظهور آماده شوند و اراده جمعی بشر برای تحقق ظهور شکل بگیرد. مسیر سلبی هم این است که ظلم و جور در جامعه بیشتر شود تا مردم در تنگنای ظلم و جور قرار گرفته و دست نیاز به سمت خدا بلند کنند و ظهور منجی را بخواهند. مؤمنان به دنبال راه مثبت و ایجابی هستند. راهی که به سمت معرفت‌بخشی، آمادگی مردم، شایستگی و لیاقت، امیدبخشی، غفلت‌زدایی و شناخت حضرت قائم(عج) حرکت می‌کند. در حالی‌که مستکبران دنبال منافع مادی خودشان بوده و ظلم می‌کنند و ناخودآگاه در مسیر سلبی قرار می‌گیرند. کارکرد سلبی می‌تواند معیاری برای شناسایی قیام‌های باطل و مدعیان دروغین باشد. مسیر انسان‌های سالم، مؤمن و باورمند، حرکت در مسیر صحیح، مثبت و ایجابی است، چرا که آن‌ها یقین دارند شرط ظهور حضرت(عج) ظلم و فساد و تباهی نیست، بلکه وجود یارانی مخلص و مطیع محض حضرت است و هر کسی لایق رسیدن به چنین مقام و درجه‌ای نیست.